Morgunblaðið - 10.07.1994, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 10. JÚLÍ 1994 15
GUÐFR/EÐI
BOKMENNTAFRÆÐI
Eyðibýli Guðs
GUNNBJÖRG Óladóttir velt-
ir fyrir sér hvort kirkjan í
hinum vestræna heimi hafi
misst sjónar á hlutverki sínu
gagnvart hinum almenna
borgara. Eyðibýli Guðs nefn-
ist lokaritgerð hennar við
guðfræðideild. Verkið er
ákveðin gagnrýni á þjóð-
kirkjuna og þá sérstaklega
hið innra hlutverk hennar
sem lýtur meira að hinni
andlegu hlið. Hugmyndina
segist höfundur sækja í texta
Gamla testamentisins, þar
sem fram komi kvörtun um
að menn hafi gert óðul Guðs
að eyðilegum heiðum.
Gunnbjörg er þess sinnis að þjóðkirkjan
standi ágætlega sem stofnun en sé því
miður á góðri leið með að verða einhverskon-
ar tyllidagahreyfing. Hún er alin upp innan
Hvítasunnusafnaðarins en kveðst í seinni tíð
hafa beint sjónum sínum meira að þjóðkirkj-
unni. Hún vill því þjóðkirkjunni allt hið besta.
„Grunnurinn, kristindómurinn sjálfur, er
míkill fjársjóður. Kirkjan má því ekki alfar-
ið sinna ytri þörfum. Hún verður að leita
meira til uppruna síns.“ Gunnbjörg spyr því
hvað hafi farið aflaga og hvetur kirkjunnar
menn til að slást í hópinn við leit að svari.
„Kristindómurinn er sprottinn upp úr rót-
tækum anda og virkar því ekki án rót-
tækni. Ætli kirkjan sér að gera það svikur
hún ekki einungis sjálfa sig heldur einnig
samfélagið í heild,“ segir Gunnbjörg.
Gunnbjörg segir niðurstöðu sína vera þá
að allt frumkvæði verði að koma frá kirkj-
unni sjálfri. Hún telur starf hennar nánast
unnið fyrir gýg án sjálfsgagnrýni. Það sé
því miður að kirkjan taki alla gagnrýni svo
óstinnt upp.
Kirkjan í álögum
Gunnbjörg kveðst hafa
unnið mikið með utangarðs-
fólki og hefur látið málefni
þess til sín taka. Þau störf
segir hún ekki síst hafa leitt
til þess að hún fór að skoða
stöðu þjóðkirkjunnar. „Kirkj-
an hefur litla samúð með
þessu fólki og sýnir því lítinn
skilning. Hún talar ekkert
tungumál sem það skilur.“
Gunnbjörg segir þetta einnig
í mörgum tilfellum eiga við
um ungt fólk, umbóta hljóti
því að vera þörf. „Kirkjan er
í borgaralegum álögum. Hún
þarf að bijóta þau af sér til
að geta sinnt eigin kalli." Hún segist hafa
tekið mikið mið af frelsunarguðfræði Suður-
Ameríku við skrif sín og bendir á að í henni
sé margt að finna sem íslenska kirkjan
gæti notið góðs af. Gunnbjörg segir það
heilla sig mest við frelsunarguðfræðina að
hún geri sér grein fyrir því hversu mikilvæg
kirkjan sé.
Gunnbjörg segist eiga bágt með að skilja
hvernig kirkjan hafi farið að því að lenda í
þessum ógöngum. Það sé sárt til þess að
hugsa að allir eigi ekki innangengt hjá jafn
mikilvægri stofnun. Hún segist hafa farið
sínar eigin leiðir í skrifum og heimildaöflun.
Reyndar segist Gunnbjörg á tímabili hafa
efast um að hún væri rétta manneskjan til
að tjá sig um þetta málefni sökum þess
hversu skammt á veg hún væri komin í
námi. Hugsjónin rak hana þó áfram. Hún
kveðst hafa mikinn hug á að fara í frekara
nám og ef vill fylgja þessu málefni eftir.
„Þetta er málefni upp á líf og dauða og við
megum ekki láta það kyrrt liggja. Ég hlýt
því að segja hvað mér býr í bijósti."
GUNNBJÖRG Óladóttir
gagm-ýnir þjóðkirkjuna í
lokaverkefni sínu við guð-
fræðideild.
Vefur ólíkra þátta
MAGNÚS Þór Þorbergsson
fjallar um tengsl leikrits og
leiksýningar í BA-verkefni
sínu í bókmenntafræði. Hann
kveðst leika sér með hugtakið
texti og nota það í merking-
unni vefur sem njóti töluverðr-
ar hylli innan bókmenntafræð-
innar í dag. Hann dregur upp
mynd af leiksýningu sem vefi
ólíkra þátta. Niðurstaðan er sú
að leikritið sé ekki ríkjandi
hluti heldur einungis stakur
þáttur í mun stærri heild. Skýr
skil séu á milli leikrits og leik-
sýningar og því ófært að heim-
færa leiksýningu alfarið upp á
ákveðinn texta.
Magnús Þór ber í ritsmíð sinni saman þýð-
ingu annars vegar og leiksýningu hins
vegar. Hann telur uppsetningu Íeikrits mun
flóknari en þýðingu texta þar sem miklu fleiri
þættir spili inn í. Hann nefnir í því samhengi
tónlist, hreyfingar, ljós, sviðsmynd og bún-
inga. „Þessir þættir eru allir utan textans en
eru engu að síður stór þáttur leiksýningar,"
segir Magnús og bendir á að þeir þurfi alls
ekki að vera fastmótaðir af textanum sjálfum.
Magnús segist ekki hafa sökkt sér sérstak-
lega í einstök verk. Reyndar kveðst hann
hafa stuðst lítillega við ritdeilur sem risu
milli Helga Hálfdanarsonar og þeirra sem
stóðu að uppfærslunni á Hamlet hjá Leikfé-
lagi Reykjavíkur um árið. En þeir síðarnefndu
gerðu nokkuð róttækar breytingar á verkinu
í umræddri uppfærslu. „Eg velti því töluvert
fyrir mér hversu mikið sá sem setur upp leik-
sýningu má slíta sig frá alræði textans,“
segir Magnús.
Hugtakið „textatengsl“ hefur verið ofar-
lega á baugi innan bókmenntafræðinnar síð-
asta kastið. Magnús skorast ekki undan því
að takast á við það. „Ég nota það í mjög
víðri merkingu, þannig að það nær yfir mjög
marga hluti.“ Einn þeirra
kallar Magnús forskilning.
„Þegar þú mætir í leikhúsið
er allt það sem þú veist um
viðkomandi verk hluti af
textatengslunum sem eiga
sér stað þegar þú horfir á
sýninguna."
Ekki eftir
Shakespeare?
Hugmyndina að því að
bera saman þýðingu og leik-
sýningu segir Magnús hafa
kviknað út frá grein sem
Helgi Hálfdanarson ritaði á
sínum tíma í Morgunblaðið
um sýningu Nemendaleik-
hússins á Draumi á Jóns-
messunótt. Þar hélt Helgi því fram að verkið
væri samkvæmt þessari uppfærslu ekki eftir
Shakespeare heldur Guðjón Pedersen, leik-
stjóra, því hann hafi gert svo róttækar breyt-
ingar á því. „Mér datt þá í hug í framhaldinu
hvort hægt væri að halda því fram að verk
Shakespeares í þýðingu Helga Hálfdanarson-
ar væru þá ekki eftir Shakespeare heldur
eftir Helga sjálfan," segir Magnús sposkur á
svip. Þessa hugmynd, kveikjuna sjálfa, segir
hann hins vegar hafa horfið úr ritgerðinni
því hann hafi snemma leiðst inn á aðrar braut-
ir.
Magnús segir það hafa komið sér nokkuð
í opna skjöldu þegar hann hellti sér út í heim-
ildaöflun hversu lítið hafi verið skrifað um
þetta sama efni. Þá staðreynd segir hann þó
frekar hafa eflt sig til dáða. Hann segir efn-
ið heillandi og kveðst vel geta hugsað sér
að glíma frekar við það í framtíðinni. Magn-
ús ætti að eiga hægt um vik því hann hverf-
ur nú til náms í leikhúsfræðum í Þýskalandi.
„Það er sérstaklega spennandi að kanna
klassísk verk og hversu langt hægt er að
ganga við að aðlaga þau nútímanum áður
en maður er kominn með nýtt verk.“
MAGNÚS Þór Þorbergsson
bregður sér í leikhús text-
anna í lokaverkefni sínu í
bókmenntafræði.
HJUKRUNARFRÆÐI
Kvíði, ótti og sársauki
MIKILL meirihluti þeirra
sem fá hjartaáföll breyta um
lífshætti. Þetta er niðurstaða
könnunar fjögurra nema í
hjúkrunarfræði við Háskóla
íslands. Jafnframt kom í ljós
að helstu stuðningsaðilar
þeirra virðast vera maki, börn,
þeir sjálfir og heilbrigðis-
starfsmenn. Veittur stuðning-
ur virðist hafa afgerandi áhrif
á það hvernig til tekst við að
breyta um lífshætti í kjölfar
áfalls af þessu tagi. Ennfrem-
ur er athyglisvert að þeir sem
ekki breyta um lífshætti telja
helstu ástæðu þess vera ófull-
nægjandi upplýsingar um það
hvernig bera eigi sig að.
Það sem kom okkur lang mest á óvart var
að fólk virtist ekki vita hvað það ætti að
gera til að breyta um lífshætti,“ segir Áslaug
Arnoldsdóttir sem vann könnunina ásamt
stöllum sínum, þeim Bryndísi Arnarsdóttur,
Sigríði B. Olgeirsdóttur og Sigrúnu Kristjáns-
dóttur. Könnunin var jafnframt lokaverkefni
þeirra við námsbrautina. Hún segir tilgang
könnunarinnar hafa verið að kanna hvort
einstaklingar sem fengið hafa hjartaáfall
breyttu um lífshætti í kjölfarið og hvaða
þættir hefðu áhrif þar á. Sérstaklega hafi
áhrif félagslegs stuðnings verið könnuð.
„Fólk vissi ekki hvað er æskilegt matarræði
og hvað er æskileg hreyfing," segir Áslaug
og bendir ennfremur á að fáir hafi kannast
við þau hjálpartæki sem reykingafólki standi
til boða.
Verðugt verkefni
„Þetta eru niðurstöður sem benda til þess
að hér sé á ferð verðugt verkefni fyrir hjúkr-
unarfræðinga. Þeir eiga að geta upplýst ein-
staklinginn betur og fylgt honum betur eftir
út í lífið aftur.“ Áslaug segir að heimildirnar
sem þær stöllur hafi kynnt sér meðan á undir-
búningi könnunarinnar stóð hafi gefið til
kynna að fyrsti mánuðurinn
hafi yfirleitt úrslitaáhrif á það
hvort einstaklingur geri brag-
arbót á lífsháttum sínum eður
ei. „Þó margir breyti um lífs-
stíl mættu þeir vera miklu
fleiri," segir hún og er sann-
færð um að hjúkrunarfræð-
ingar hafi alla burði, til að
stuðla að auknu hlutfalli.
Helstu viðbrogð fólks við upp-
haf veikindanna virðast, sam-
kvæmt könnuninni, vera ótti,
kvíði og sársauki. Að sögn
. .. ..... Áslaugar virðast konur og
A8LAUG J eldra fólk hafa sterkastar til-
kannaði hfshattabreytmgar fínningar
eftir hjartaafall asamt staðreyndin er sú áð það
þremur stollum smum. eru miklu fíeiri karlmenn en
konur sem fá hjartaáfall þannig að hlutfall
þeirra af þátttakendum í könnuninni var
eðlilega hærra,“ segir Áslaug en þýðið kveð-
ur hún hafa verið alla sem fengið höfðu sjúk-
dómsgreininguna „myocardial infarction“ á
árunum 1990 - 1993, voru á aldrinum 40
ára til 67 ára þegar þeir fengu áfallið og
lágu á hjartadeild borgarspítalans. 165 ein-
staklingar uppfylltu áðurnefnd skilyrði og
voru á lííi þegar könnunin var gerð. Áslaug
segir svarhlutfallið hafa verið óvenju lágt,
eða rúm 55%. „Við komumst að raun um
að íslendingar eru mjög óvanir að svara
spurningalistum. Það kom upp allskonar
misskilningur. Við erum þó þakklátar þeim
sem sáu sér fært að taka þátt.“ Þá segir
hún dæmi þess áð fólk í úrtakinu hafi þver-
tekið fyrir að hafa fengið hjartaáfall þrátt
fyrir að það hafi verið útskrifað af sjúkra-
húsi með þá sjúkdómsgreiningu upp á vas-
ann.
„Ég vona bara að fólk geri sér grein fyrir
því hvað það skiptir miklu máli hvernig það
lifir lífinu. Hjartaáfall er ein helsta dánai-orsök
á vesturlöndum og sú helsta á íslandi. Það
er brýn þörf á að fólk hugsi sinn gang.“ Þann-
ig hlómar boðskapur Áslaugar Arnoldsdóttur,
nýbakaðs hjúkrunarfræðings, til þjóðarinnar.
LÖGFRÆÐI
Skaðabótaáhyrgð lækna
ÖRN Gunnarsson fjallar
um skaðabótaábyrgð lækna
í lokaritgerð sinni við laga-
deild. Samkvæmt henni er
skaðabótaábyrgð lækna ekki
frábrugðin því sem tíðkast
meðal sambærilegra fag-
stétta. Þó kveður hann mjög
hafa dregið úr sönnunarkröf-
um til sjúklinga og að læknar
þurfi nú í auknum mæli að
sýna fram á að tjón megi
ekki rekja til vanrækslu
þeirra.
Ilrn byggir rítgerðina aðal-
Kllega á íslenskum og nor-
rænum hæstaréttardómum,
auk íslenskra héraðsdóma. Hann skiptir
verkinu í þijá meginkafla og þijá veiga-
minni. Sá fyrsti er bótagrundvöllur. „Ég
kanna á hvaða reglum skaðabótaábyrgð
lækna byggir, hvort þeir beri ábyrgð án
sakar eða venjulega sakarábyrgð," segir
Örn og kveðst sérstaklega hafa höggvið
eftir því að ábyrgð lækna sé ekki strangari
en annarra fagmanna.
í öðrum helsta kafla ritgerðarinnar fjallar
Örn um skyldur læknis til að upplýsa sjúkl-
ing um áhættu sem læknismeðferð hefur í
för með sér. Eins tekur hann þar á skyldum
læknis til að afla samþykkis sjúklings áður
en læknismeðferð hefst. „Það kom mér
mest á óvart að læknir er ekki bótaskyldur
ef meðferð er innt af hendi með ábyrgum
hætti burtséð frá því hvort hann hefur gert
sjúklingi grein fyrir þeirri áhættu sem fylgt
getur meðferð eður ei. En læknalög skylda
lækni til að upplýsa sjúkling um áhættu sem
kann að fylgja meðferð."
Dregið úr sönnunarkröfum
Loks fjallar Örn á ítarlegan hátt um sönn-
unarreglur. En á því sviði segir hann þróun
ÖRN Gunnarsson kynnti sér
skaðabótaábyrgð lækna í
lokaverkefni sínu við laga-
deild.
rækslu hans.“
á bótaábyrgð lækna hafa
verið örasta á síðustu misser-
um. „Það er oft mjög erfítt
að afla upplýsinga um það
hveijum, ef einhveijum, um
er að kenna ef tjón verður í
meðferðinni sem slíkri.“ Al-
mennu regluna segir Örn
vera þá að sá sem verði fyrir
tjóni verði að færa sönnur á
að tjónið megi rekja til sak-
næmrar háttsemi annars að-
ila. „Hvað þetta varðar hefur
þó dregið mjög úr sönnunar-
kröfum til sjúklingsins og
sumir tala um að sönnunar-
ábyrgð hafi verið snúið við.
Læknir þurfi nú að sanna að
tjón megi ekki rekja til van-
Órn segir þetta vera í sam-
ræmi við norræna réttarþróun. „Á hinum
Norðurlöndunum er búið að gjörbreyta kerf-
inu. Nú borga tryggingar sjúklingi bara
bætur ef tjón verður. Það er ekkert verið
að eltast við það hvort við lækni sé að sak-
ast.“
Fjárfrek mál í rekstri
Örn tekur ekki hreina afstöðu til þess
hvort taka beri upp kerfið sem sett hefur
verið á laggirnar á hinum Norðurlöndunum.
„Það fer eftir því hvaða markmiðum stefnt
er að. Ef menn vilja að sjúklingar öðlist
aukinn bótarétt er eðlilegt að taka kerfið
upp. Á hinn bóginn má spyija sig af hveiju
taka eigi þennan þátt út. Ef þú dettur úti
á götu og meiðir þig færðu engar bætur.
Hvers vegna ættirðu þá að geta fengið
bætur ef þú verður fyrir tjóni á sjúkrahúsi
ef engum er um að kenna.“ Örn segir að
réttarkerfi hinna Norðurlandanna sé rétt-
lætt með því að engir aðrir séu til frásagn-
ar en þeir sem séu að veija hendur sínar.
Auk þess sem mál af þessu tagi séu afar
kostnaðarsöm í rekstri og séu aukinheldur
afar tímafrek.