Morgunblaðið - 13.09.1994, Page 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 13. SEPTEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ

STOFNAÐ 1918
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
MORGUNBLAÐIÐ, Kringlunni 1, 103 Reykjavík. SÍMAR: Skiptiborð: 691100.
Auglýsingar: 691111. Askriftir: 691122. SÍMBRÉF: Ritstjórn 691329, frétt-
ir 691181, íþróttir 691156, sérblöð 691222, auglýsingar 691110, skrif-
stofa 681811, gjaldkeri 691115. Áskriftargjald 1.400 kr. á mánuði innan-
lands. í lausasölu 125 kr. eintakið.
F YRIRHY GGJA VIÐ
FRAMKVÆMDIR
ENDURBYGGING Iðnós, samkomuhússins gamla við
Tjörnina í Reykjavík, hefur orðið deiluefni að undan-
förnu vegna kostnaðar við bygginguna. Fyrsta kostnaðarmat
var 111,6 milljónir króna, en kostnaður stefnir nú í 183,6
milljónir.
Fullyrða má að nauðsynlegt hafi verið að leggja nokkurt
fé til endurbyggingarinnar til þess að bjarga menningarverð-
mætum frá eyðileggingu. Hins vegar má spyrja hvort nægileg
fyrirhyggja hafi verið viðhöfð við skipulagningu framkvæmd-
anna og hvort ákvarðanir stjórnmálamanna hafi verið byggð-
ar á nægilega ýtarlegum upplýsingum. Það á auðvitað ekki
eingöngu við í tilviki Iðnó, heldur um fleiri opinberar fram-
kvæmdir.
í fréttaskýringu í Morgunblaðinu síðastliðinn laugardag
kemur fram að ekkert mat hafi legið fyrir á kostnaði við
endurbygginguna þegar borgarstjórn ákvað að ráðast í fram-
kvæmdir. Haft er eftir Haraldi Blöndal, formanni endurbygg-
ingarnefndar, að tekið hafi verið skýrt fram að um kostnaðar-
hugmynd væri að ræða. „Borgarráð vissi það strax að fram-
kvæmdin yrði miklu dýrari. Menn sögðust vita hvernig svona
áætlanir væru. Það þekktu þeir frá Viðeyjarstofu og öðrum
gömlum húsurn," segir Haraldur.
Spyrja má hvort þessi þekking borgarfulltrúa og reynsla
þeirra af öðrum framkvæmdum, hliðstæðum við endurbygg-
ingu Iðnós, hefði ekki einmitt átt að leiða til þess að kostnað-
ur við verkið hefði verið áætlaður hærri strax í upphafi. Til
hvers að setja fram kostnaðarhugmyndir, ef allir vita að þær
muni ekki standast?
Einnig er haft eftir Haraldi Blöndal í fréttaskýringu Morg-
unblaðsins að eftir að framkvæmdir hófust hafi komið fram
ósk frá húsfriðunarnefnd um að Iðnó yrði fært sem næst
upprunalegu útliti að innan, og af því hafi orðið kostnaðarauki.
I fréttum Morgunblaðsins hefur jafnframt verið skýrt frá
því að húsfriðunarnefnd hafi viljað hafa dýrari glugga í hús-
inu en framkvæmdanefnd hafi kosið, og kostnaður hækkað
af þeim sökum. Þá hafi húsfriðunarnefnd gert athugasemdir
við að litað gler var sett í glerskálann, sem byggður var sunn-
an við Iðnó, þar sem á teikningum, sem henni voru sýndar,
hafi komið fram að glerið yrði glært. Glerskiptin hafa verið
talin kosta á fimmtu milljón.
í frétt í blaðinu fyrir skömmu kom ennfremur fram að eft-
ir að glerskálinn var glerjaður með dökku gleri hafi borgar-
minjavörður lagt fram álit, þar sem lagzt var gegn litaða
glerinu og raunar lagt til að glerbyggingin yrði fjarlægð og
helzt ekki byggt við húsið.
Hér eru einnig vinnubrögð á ferðinni, sem orka tvímælis.
Þegar ráðizt er í endurbyggingu gamals húss, hlýtur að vera
lykilatriði að álit húsfriðunarnefndar, þjóðminjayfirvalda og
borgarminjavarðar liggi fyrir áður en byrjað er að byggja og
breyta, og að framkvæmdin sé í samræmi við þær upplýs-
ingar, sem þessum aðilum eru gefnar.
Þetta vinnulag þætti tæplega til fyrirmyndar hjá einkafyrir-
tækjum eða einstaklingum. Það er enn frekar umhugsunar-
efni þegar opinberir aðilar eiga í hlut, vegna þess að þeir
fara með almannafé og ber eðli málsins samkvæmt að verja
því með ýtrustu varkárni oggæta sparnaðar í hvívetna. Stjórn-
málamenn ættu að leggja metnað sinn í að hefjast ekki handa
um kostnaðarsamar framkvæmdir fyrr en nákvæmt og vand-
að mat á öllum kostnaði, jafnt sem óvissuþáttum, liggur fyrir.
Því miður eru dæmin of mörg frá seinustu árum um að
þessa virðist ekki vera gætt við opinberar framkvæmdir, og
fremur unnið af kappi en forsjá. Orð Magnúsar Sædal bygg-
ingafulltrúa í samtali við Morgunblaðið kunna að varpa nokkru
Ijósi á þann vanda, sem um er að ræða, en hann sagði að
þegar um framkvæmd sem þessa væri að ræða, óskuðu stjórn-
málamenn eftir upplýsingum um kostnað: „Þeir lifa mjög
hratt, vilja strax fá allar upplýsingar og eru fljótir að taka
ákvarðanir. Við lendum í þessu, embættismennirnir, að vita
það að stundum er ekki tímabært að gera áætlun, þar sem
grunninn vantar til að standa á. Honum er kippt undan okk-
ur og við verðum blórabögglar fyrir vikið.“
Það skal ítrekað að endurbygging Iðnó er til prýði fyrir
miðborg Reykjavíkur og húsi með glæsilega sögu er bjargað
frá niðurníðslu. Hins vegar er nauðsynlegt að viðhafa fyrir-
hyggju og vönduð vinnubrögð við framkvæmdir sem þessar.
Það er ekki sízt mikilvægt að almenningur — skattgreiðend-
ur, sem greiða kostnaðinn — viti fyrirfram hver hann verður
og geti treyst því, sem sagt er.
ÚTHAFSVEIÐAR
HARALDUR Kristjánsson HF á veiðum í Smugunni.
V eiðar í slendi
í Barentsha
Hér fjallar Svend-Aage Malmberg um
veiðar íslendinga í Barentshafi frá svolítið
öðrum sjónarhóli en gerist almennt á vett-
vangi þessa máls líðandi stundar. Lögfræðin
er látin víkja fyrir náttúrufræðinni.
M reinaröfundur
■ _^_var við nám í
M ■ Þýskalandi á
árunum
1955-1961. í sama há-
skóla var a.m.k. Stórt
hundrað Norðmanna,
flestir í tannlækningum,
en íslendingar voru um
einn tugur aðallega í
haf- og fiskifræðum,
hagfræði, læknisfræði,
þýsku og bókmenntum.
Eitt sinn var nokkrum
okkar boðið til hófs með
Norðmönnum á þjóðhá-
tíðardegi þeirra 17. maí.
Ræðumaður kvöldsins
hreykti sér stoltur af
landi og þjóð með heims-
kort á vegg að baki. Det er Norge;
Jan Mayen, det er Norge; Björneoja,
det er Norge; Dronning Mauds land
í Antarktíku, det er Norge; Buovet
eyja í Suður-íshafi, det er Norge; og
auðvitað Svalbard, det er Norge. Höf-
undur minnist þess ekki að þess væri
getið að allt væru þetta í raun óbyggð
lönd nema móðurlandið. Þá gall við í
íslendingi í hófinu, góðum vini, um
leið og hann stóð upp og benti á kort-
ið góða á veggnum, „og dette er ís-
land og det er ikke Norge“. Var því
reyndar vel tekið. Svona voru sam-
skiptin skemmtileg á góðri stund
bræðraþjóða með sameiginlega for-
sögu. Margt annað má segja um Norð-
menn í svipuðum dúr. Þeir eigna sér
gjarnan Snorra Sturluson og Leif Ei-
ríksson, en Islendingar misskilja líka
oft að vísu enska orðið norse fyrir að
þýða norskur en ekki norrænn. Ein-
hverjir kannast væntanlega við fíla-
söguna um Norge og Mammút eða
um friðarvon HroIIs víkings ef allir
töluðu sömu tungu, hann bara velti
því fyrir sér hvernig unnt væri að fá
alla jarðarbúa til að tala tunguna einu
sönnu, þ.e.a.s. norsku. Stórt er og
nafn landsins, Noregur, sem dregur
nafn sitt af sjóleiðinni
norður í höf, Norðúrvegi.
Þessi höf nefndu Norð-
menn, fræðimenn a.m.k.,
einnig lengi vel „Hið stóra
norska haf‘, og við má
bæta að Norðmenn kalla
norsk-íslensku síldina að
sjálfsögðu norska vor-
gotssíld, hvað annað?
Annars gengur síldin sú
í fræðunum undir heitinu
Altanto-Skandian síld.
Því er svo við að bæta
að höfundur dvaldist um
hálfs árs skeið við störf
í Björgvin á tímabilinu
1963-1965. Vináttubönd
frá þeim árum hafa enst
fram á þennan dag.
Hvergi annars staðar erlendis hefur
greinarhöfundur notið eins mikils og
náins skilnings í starfi og leik og í
Björgvin. Jafnvel í góðlátlegu gamni
á gleðistundum varð hann aldrei fyrir
stríðni eða aðkasti af Norðmanna
hálfu, öllu fremur hefur til þessa dags
gætt virðingar og vináttu fyrir það
eitt að vera Islendingur. Islendingar
hreykja sér og tíðum fyrir að landið
var byggt frá Noregi, reyndar þeim
austrænu mönnum sem ekki þoldu
ofríki í Noregi, án þess þó að gleyma
keltneskum eða vestrænum menning-
ararfi sínum.
Þorskastríð og heimamið
Á áðurnefndum námsárum í Þýska-
landi háðu Islendingar þorskastríð
vegna útfærslu fiskveiðilögsögu í 12
sjómílur 1958. Því fylgdi rík tilfinning
íslenskra námsmanna erlendis fyrir
málstaðnum. Ekki dofnaði tilfinningin
við ósanngjarnan málflutning frétta-
miðla úti í heimi, sem tóku mið af
afbökuðum fréttum frá breska ríkisút-
varpinu BBC. Þá lærðist að taka
bæri fréttum voldugra hagsmunaaðila
í stríði mjög svo varlega. Islendingar
voru að beijast fyrirítilverurétti sínum
Svend Aage
Malmberg
með því að verja heimamið fyrir
ágangi útlendinga, burtséð frá öllum
svonefndum rétti byggðum á hefð og
annarri tilvísum til laga. Leikurinn
endurtók sig svo með nýju þorska-
stríði við útfærslu fiskveiðilögsögu við
ísland í 50 sjómílur 1972. Oft, bæði
1958 og 1972, nutum við reyndar
stuðnings úti í íöndum hjá óbreyttum
náms- og starfsbræðrum í þessum
stríðum fyrir nærtækum lifandi auð-
lindum í hafinu á heimamiðum. Síðan
kom svo 200 sjómílna efnahagslög-
sagan 1975, reglu sem nú er fram-
fylgt víðast hvar í heiminum, í stórum
löndum og smáum, meginlöndum jafnt
sem hinum smæstu eyjum. Utlending-
ar hurfu svo að mestu, með nokkrum
umsömdum undantekningum, af fs-
landsmiðum 1976. Sóknin í fiskistofna
- þorsk - minnkaði um tíma, en ekki
leið á löngu áður en íslendingar juku
sókn og afla að sama skapi og útlend-
ingar tóku áður og fullnýttu þannig
afkastagetu íslandsmiða. Reyndar
hafa íslendingar gengið lengra og
ofnýtt þorskstofninn við landið eins
og kunnugt er. Nú er ekki unnt að
kenna útlendingum um heldur berum
við sjálf ábyrgðina, og þá væntanlega
sér í lagi stjómvöld. I þverrandi fisk-
gengd á íslandsmiðum sækir afkasta-
mikill fiskifloti íslendinga nú út fyrir
heimamið á svonefnd úthafssvæði eða
í smugur og „grá“ svæði, þ.e.a.s.
umdeild svæði. Þá er vitnað í áunnar
hefðir eins og útlendingar gerðu áður
hér við land. Jafnframt virðast íslend-
ingar láta lönd og leið að um er að
ræða fiskistofna sem lotið hafa stjóm-
un strandþjóða á umræddum svo-
nefndum „úthöfum". Það skal skýrí
tekið fram að haffræðilega telst Bar-
entshaf til strandhafa, þ.e. ---------
„hálflukt strandhaf“, auk
þess sem hafið er land-
gmnnshaf, hvað svo sem
laganna mönnum þóknast
að kalla það. Ef Barentshaf
Berui
áby
ofný
er úthaf þá em íslandsmið það einn-
ig. Hér skal vitnað í ágæta hugvekju
Freysteins Sigurðssonar jarðfræðings
á Orkustofnun í fréttabréfi Félags ís-
lenskra náttúrufræðinga í sumar sem
leið.
„Lýðum má vera ljóst að umhverfis-
rannsóknir eru fyrst og fremst nátt-
úrufræðirannsóknir, en ekki arkitekt-
úr, verkfræði eða lögfræði. Náttúru-
fræðingar gegna lykilhlutverki í um-
hverfisrannsóknum og ættu um leið
af fara með meginhlutverk á þeim