Morgunblaðið - 26.11.1995, Blaðsíða 4
4 B SUNNUDAGUR 26. NÓVEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
á því að hætta. Sjálfstraustið var
ekki í lagi og ég efaðist um að ég
ætti heima í þessu. En það er nú
þannig að þegar maður er einu sinni
byrjaður í pólitík er erfitt að losna.
Ég ákvað að taka þátt í þessu áfram
og var í 2. sæti listans, á eftir Ei-
ríki Finni Greipssyni oddvita. Hann
var búinn að vera lehgi í barátt-
unni, mikill og góður foringi, en
hafði verið að hugsa um að hætta.
Ég treysti mér ekki í forystuna en
taldi mig örugga með hann fyrir
framan mig.“
Sjálfstæðisflokkurinn hélt meiri-
hluta sínum sem hann hefur reyndar
löngum haft á þessum stað. Eiríkur
Finnur var síðar ráðinn fram-
kvæmdastjóri Fjórðungssambands
Vestfírðinga og sagði af sér störfum
í hreppsnefnd. Magnea Guðmunds-
dóttir tók við sem oddviti Flateyrar
í júlímánuði síðastliðnum, nauðug
viljug, að eigin sögn. „Ég var smeyk
við taka að mér forystuhlutverkið
en vildi ekki skorast undan þegar á
hólminn var komið. Ég hef ekki ver-
ið oddviti í langan tíma en hann
hefur verið viðburðaríkur. Maður
þarf- að setja sig inn í marga hluti
og læra margt. En það er reynsla
mín að þegar á reynir er þetta ekki
eins mikið mál og mér sýndist þegar
ég var að mikla það fyrir mér í upp-
hafi,“ segir hún.
Þurfti að berjast
Fyrstu mánuðirnir í oddvitastarf-
inu voru stormasamir. Minnihluti
hreppsnefndar gagnrýndi meirihlut-
ann harðlega og sótti að honum með
ýmsum hætti. Mæddi auðvitað mest
á nýja oddvitanum. „Ég fékk það á
tilfinninguna að það ætti að taka
mig í bakaríið. Andrúmsloftið í
hreppsnefndinni var mjög erfitt og
ýmis mál þróuðust þannig að ég
þurfti að beijast fyrir málstað mín-
um og rétti,“ segir Magnea en tekur
það fram að félagarnir úr meirihlut-
anum hafi staðið þétt að baki sér.
Hún veltir því fyrir sér hvort það
hafi verið eingöngu hennar persóna
sem espaði upp andstöðuna eða
hvort það hafi gerst vegna þess að
hún er kona. „Mér finnst að ekki
eigi að draga konur og karla í dilka
eftir kynferði, heldur eigi málefnin
að ráða. Mér sýnist að stundum
þurfí konur að sanna sig sérstaklega
og þurfí jafnvel að standa sig betur
en karlarnir í ýmsum störfum. Aftur
á móti er það mér á móti skapi að
ýta fram konum bara af því þær eru
konur. Mér finnst konur stundum
vilja ganga lengra en til jafnréttisins
og að það geti skemmt fyrir jafnrétt-
isbaráttunni.
Ég er að sumu leyti þakklát fyrir
að hafa þurft að beijast fyrir mál-
stað mínum í þessu nýja hlutverki.
Ég lærði heilmikið á því. Baráttan
og að standa uppi sem sigurvegari
eflir mann og styrkir. Allt sem er
mótdrægt kemur manni þannig til
góða.“
Magnea segir að síðustu dagana
fyrir snjóflóðið hafi andrúmsloftið í
hreppsnefndinni verið að léttast. Og
síðan hafí góður samstarfsandi ríkt.
„Við erum fimm sem stjómum þessu
litla samfélagi og við verðum að
geta unnið saman. Hér á Flateyri
býr gott og duglegt fólk og við erum
eins og ein stór fjölskylda. Þetta
kemur skýrar fram þegar svona
hörmungar dynja yfir. Fólkið breyt-
ist ekki, heldur býr þetta í því. Mér
finnst vera góð samstaða um að
byggja staðinn upp á ný. Það kom
greinilega fram á borgarafundi sem
við héldum í vikunni."
Almannavarnanefndin lömuð
Magnea hefur sogast inn í sveitar-
stjórnarmálin á Flateyri eins og hún
hefur lýst hér að framan og varð
óvænt helsti forystumaður sveitarfé-
lagsins í sumar. Það er venja á Flat-
eyri að oddvitinn leysi sveitarstjór-
ann af í sumarfríum. Þannig stóð
einmitt á þegar snjóflóðið féll fyrir
réttum mánuði að Kristján J. Jó-
hannesson sveitarstjóri var í fríi er-
lendis og tók Magnea því sæti hans
í almannavarnanefnd. Steinar Guð-
mundsson hreppstjóri, sem taka á
við sem formaður á hættutímum,
var veðurtepptur í Reykjavík. Tveir
nefndarmenn lentu svo í snjóflóðinu,
Eiríkur Finnur Greipsson og Bjam-
heiður ívarsdóttir, og voru því úr
leik í því starfí þótt bæði hafi slopp-
ið Iifandi. Fimmti aðalmaður í al-
mannavarnanefnd, Kristján Einars-
son starfsmaður Orkubús Vest-
fjarða, þurfti á öllu sínu að halda
við að halda rafmagni á þorpinu og
loks komst fulltrúi Mosvallahrepps
ekki til Flateyrar vegna ófærðar og
snjóflóða. Eftir að snjóflóðið féll
hvíldi starfið því að mestu á Magneu
og Steinþóri Bjarna Kristjánssyni,
félaga hennar úr hreppsnefndinni,
sem hún hafði kallað inn í nefndina
tveimur dögum áður, en hvorugt
þeirra hafði komið nálægt starfí að
almannavörnum áður.
Almannavarnanefndin ákvað að
rýma hús við Ólafstún á þriðjudags-
kvöld. Magnea segir að þá hafi ver-
ið nýbyijað að snjóa. Það hafi verið
hvasst en ekki mikil úrkoma. Þau
hafi ákveðið að rýma húsin í öryggis-
skyni þótt ekki hafi verið kominn
mikill snjór, enda farið að rýma hús
á ísafirði og í Hnífsdal, þar sem
aðstæður eru svipaðar. Leiðindaveð-
ur var á miðvikudeginum og upp úr
miðjum degi fór úrkoman að auk-
ast, en hún segir að engum hafi
dottið í hug að hætta væri á ferðum.
Eftir samtöl við starfsmenn Veður-
stofu, sýslumann og snjóeftirlits-
mann á ísafirði hafí verið ákveðið
að leyfa fólki ekki að flytja heim,
enda spáð slæmu veðri. Snjóflóðið
aðfaranótt þessa örlagaríka fimmtu-
dags féll svo á svæði sem enginn
átti von á að væri í hættu. Reyndar
fóru einnig þijú hús á hættusvæðinu
við Ólafstún.
„Innra-Bæjargilið hefur virkað á
mann eins og rússnesk rúlletta og
vamir miðast við að koma í veg fyr-
ir tjón af völdum flóða úr því. Vegna
einhverra aðstæðna sem maður
þekkir ekki kom mikið snjóflóð úr
Skollagróf og það kom öllum í opna
skjöldu," segir Magnea. Hún telur
að snjóvamagarðar geri gagn við
vissar aðstæður þótt þeir hefðu ekki
ráðið við svona stórt snjóflóð. „Ég
tel að hægt sé að veijast snjóflóðum,
og ábyggilega frekar en til dæmis
jarðskjálftum og eldgosum.
Maður verður hins vegar að viður-
kenna að það hafa verið mistök að
færa byggðina nær fjöllunum. Ég
gerði mér til dæmis enga grein fyrir
því þegar ég keypti íbúðarhús í Ól-
afstúni 6 fyrir tólf árum að þar
væri snjóflóðahætta. Þá höfðu komið
margir snjóavetur án þess að fjallið
hreyfðist. Snjóflóð féll fyrst hér nið-
ur tveimur árum eftir að við fluttum
inn og eftir það á hveijum vetri og
stundum oft á vetri. Hér hafa orðið
einhveijar breytingar í náttúmnni.
Ég fann fyrir einkennilegri tilfínn-
ingu þegar snjóflóðið féll. Átti alltaf
von á því að verða sjálf fyrir því en
nú slapp húsið mitt en fólkið sem
bjó neðar í þorpinu, fulltrúar í al-
mannavarnanefndinni sem alltaf
vom að vernda mig, lentu í því í
staðinn. Mér hefur áldrei komið til
hugar að þar gæti verið hætta á
ferðum. Sonur minn dvaldi til dæm-
is stundum hjá vini sínum, syni Ei-
ríks Finns og Guðlaugar í húsi þeirra
við Unnarstíg, þegar vjð þurftum
að yfirgefa okkar hús vegna snjó-
flóðahættu," segir Magnea.
Ekki tími til að hugsa
um getuna
Magnea og Steinþór, nýliðarnir í
almannavarnanefndinni, þurftu að
takast á við það verkefni sem hvor-
ugt hafði ímyndað sér áður, ■ að
stjórna almannavarnaaðgerðum á
staðnum fyrstu klukkutímana eftir
að snjóflóðið féll yfir þorpið. Með
þeim unnu Hildur Halldórsdóttir,
eiginkona Steinþórs, Lilja Kristins-
dóttir, starfsstúlka á hreppsskrif-
stofunni, og Hinrik Kristjánsson,
framkvæmdastjóri Kambs. Stjórn-
stöð almannavama var sett upp í
skrifstofu Flateyrarhrepps og þurftu
þau sem komu þangað fyrst að bijót-
ast inn á skrifstofuna. Þegar hjálp
barst frá ísafirði tók Snorri Her-
mannsson við stjóminni. Magnea
segir að ómetanlegt hafi verið að
hafa þetta fólk með sér. Nefnir sem
dæmi að Steinþór hafi strax tekið
að sér skráninguna, meðal annars
að skrá upplýsingar um týnt fólk
og afdrif þess, og ekki látið það
aftra sér að systir hans var grafin
í snjónum fram að hádegi.
Starfið í stjórnstöðinni byijaði á
skráningu íbúa á því svæði sem flóð-
ið féll. Magnea segir að mikið hafí
skort á þekkingu þeirra á þessum
störfum. „Við gáfum okkur ekki
tíma til að hugsa um það hvort við
værum hæf til að vinna þessi störf
eða hvað við kynnum. Það var ekki
öðrum til að dreifa og við bara byij-
uðum að vinna. Þannig var það um
allan bæinn, fólk var alls staðar
komið af stað við að vinna að björg-
un eða kalla eftir hjálp. Allir vildu
reyna að hjálpa til. En það var mik-
ill Iéttir þegar hjálp barst frá ná-
grönnum okkar. Eg tala nú ekki um
þegar þyrlurnar lentu um hádegið
þrátt fyrir að varla sæist út úr aug-
um. Það veitti öryggistilfinningu."
Dagurinn hulinn þoku
Magnea segist muna vel eftir því
þegar hún frétti af flóðinu. Hún fékk
tvær hringingar með stuttu millibili
og svo bankaði fjórtán ára vinur
hennar á gluggann hjá henni en
hann hafði sloppið úr snjóflóðinu og
hlaupið á nærklæðunum í gegnum
þorpið. Hún man einnig eftir því
þegar hún fór af stað þessa nótt,
hún segist hafa dregið djúpt andann
og sett sig svo í einhvern gír sem
hún hafí svo gengið í allan tímann.
Hún segist lítið muna frá þessum
fyrsta degi, hann sé að miklu leyti
hulinn þoku í huga sér.
„Þetta var svo óraunverulegt, eitt-
hvað sem átti ekki að geta gerst,
og ég var lengi að bíða eftir því að
ég vaknaði upp af martröðinni. Það
er svo erfitt að meðtaka fréttir um
tuttugu látna einstaklinga, allt fólk
sem maður þekkti vel. Eg hugsa að
ég hafi komist í einhverskonar af-
neitunarástand þegar ég var að taka
við þessum tilkynningum. Það var
ekki fyrr en ég heyrði öll nöfnin les-
in í kvöldfréttum útvarps að ég féll
saman og svo aftur daginn eftir
þegar ég sá myndir af fólkinu á fors-
íðu Morgunblaðsins."
Púsluspilið raðaðist saman
„Fólkið, bæði hér heima og það
sem kom til aðstoðar," segir Magnea
þegar hún er spurð að því hvað gæfi
henni styrk og þrek til að standast
þessa raun og koma fram sem yfir-
vegaður forystumaður Flateyringa á
erfiðum tíma. „Ég fékk góðan stuðn-
ing hér heima í upphafi og síðan
barst hjálpin og hér fylltist allt af
nýju fólki. Og það var unnið með
okkur í marga daga. Ég vil nota
þetta tækifæri til að koma á fram-
færi þakklæti til allra þeirra sem
veittu aðstoð, bæði til heimamanna
og fólks af öllu landinu sem kom til
hjálpar og veitti aðra aðstoð.
Fólkið var duglegt. Þegar maður
upplifir svona hluti í huganum ímynd-
ar maður sér áreiðanlega að maður
gefist upp fyrir verkefninu. Það er
svo yfirþyrmandi. En það var einhver
kraftur sem dreif fólkið áfram. Það
má helst líkja þessu við stórt púslu-
spil. Ef eitthvert verk gleymdist tók
einhver það upp á sína arma og þann-
ig röðuðust hlutirnar saman. Allir
fundu sér stað og verkefni, án þess
að þyrfti að biðja fólk um alla skap-
aða hluti. Ég get nefnt sem dæmi
að ég bað konu að fara í mötuneyti
Kambs til að hella upp á kaffi. Það
leiddi til þess að skyndilega var búið
að koma þar upp mötuneyti með fullt
af fólki í vinnu,“ segir Magnea.
Varð að standa mig
„Maður er alltaf að ganga í gegn-
um eitthvað í þessu blessaða lífi.
Nú hefur bæst við ný reynsla þótt
ömurlegt sé til þess að vita að það
þurfi slæma hluti til að þroska
mann,“ segir Magnea um lífsreynsl-
una og hvaða áhrif þessir atburðir
hafi á líf hennar. „Eftir þessa reynslu
finnst mér að ég hafi meiri burði til
að takast á við erfiða hluti. Það
hefur verið rauði þráðurinn í lífi
mínu að ég hef efast um getu mína.
Ég hef miklu oftar sagt „þú getur
það ekki“ en „þú getur þetta víst“.
Núna get ég sagt „þú getur meira
en þú heldur“.“
Magnea segist hafa gengið í gegn-
um sorgina á meðan atburðirnir
gerðust. Svo hafi tilfinningamar
dofnað án þess að hún geti skynjað
af hveiju. Bendir þó á að mikið hafí
verið að gera og lítið hægt að Iáta
hugann reika. En hún nefnir einnig
aðra hugsanlega skýringu. Hún hafi
þurft að fara nokkrum sinnum inn
á flóðasvæðið, meðal annars fylgt
ráðherrum þangað. „Þegar ég fór
fyrst inn á svæðið sá ég dýnu úr
barnarúmi. Það kom illa við mig og
ég fann að ég gat ekki horfst í augu
við þetta. Ég varð að standa mig á
þessari stundu og finna einhveija
vörn. Eftir þetta reyndi ég að útiloka
umhverfið þegar ég fór þarna inn.
Horfði bara beint niður og upp til
fjalla.“
Óhugur sótti að
Hún svaf illa næturnar fyrir snjó-
flóðið og fékk martraðir. Og í
draumunum var kuldi og frost. „Ég
man það úr þessum draumum að
mér var kalt og ég fraus föst við
hluti,“ segir Magnea. Henni gekk
illa að sofna snjóflóðanóttina. Um
kvöldið var hún í heimsókn hjá vina-
fólki sínu, Eiríki Finni og Guðlaugu,
og kom ekki í hús foreldra sinna,
þar sem fjölskyldan gisti, fyrr en
eftir miðnættið. Hún var með hnút
í maganum og leið illa en gerði sér
enga grein fyrir ástæðu þess. Segir
að það hafi getað verið vegna
hættuástandsins í Ólafstúni en
finnst það ólíklegt vegná þess hvað
þau hafa oft þurft að yfirgefa heim-
ili sitt af sömu ástæðu. Magnea
kemst ekki hjá því að hugsa til at-
burðanna um nóttina í þessu sam-
bandi enda segist hún áður hafa
skynjað atburði með svipuðum
hætti. Segir að það sæki stundum
að sér óhug, án þess að hún finni
á því skýringar, sem hægt hafi ver-
ið að nefna sem fyrirboða einhverra
atburða í lífi hennar.
í spennunni og önnunum eftir að
atburðirnir höfðu gerst tókst henni
hins vegar að sofa og hvílast vel
þann tíma sem hún ætlaði sér til
þess. Magnea undrast það í raun-
inni, miðað við það hvernig henni
leið. „Góðar vættir sáu til þess að
ég svaf á meðan ég þurfti á því að
halda." En nú er hún aftur farin
að eiga í erfiðleikum með svefn og
fær martraðir. „Undanfarna daga
þegar meiri ró hefur færst yfir hef
ég gefið mér tíma til að horfast í
augu við veruleikann. Ég hef geng-
ið töluvert um svæðið, farið skipu-
lega yfir hvert heimili og látið hug-
ann reika. Þetta verð ég að gera
til að skynja endanlega þessa at-
burði og taka við þeim.“
Hún segir að mörgum Flateyring-
um líði illa og eigi til dæmis í erfið-
leikum með svefn. Atburðirnir leiti
mjög á fólk um þessar mundir og
það sé eðlilegt. Þá kvíði fólk mjög
fyrsta bylnum eftir snjóflóð. „Við
nutum áfallahjálpar fyrstu þijár
vikurnar. Ég veit að fólk er mjög
þakklátt fyrir það og hafa margir
lært að vinna úr sorginni. Við þurf-
um á því að halda að hittast og
vera nálægt hvert öðru næstu mán-
uði. Styðja við bakið á þeim sem
eiga erfitt,“ segir Magnea. í þessu
sambandi bendir hún á að sveitarfé-
lagið hafi tekið veitingahúsið Vagn-
inn á leigu og þar verði rekin félags-
miðstöð í vetur. Þá sé unnið að því
á heilsugæslustöðinni að undirbúa
fólk fyrir veturinn.
Engin sál í húsinu
Frá því Magnea og Páll þurftu
að rýma hús sitt í Ólafstúni 6 tveim-
ur dögum fyrir snjóflóðið hafa þau
dvalið með fjölskylduna hjá foreldr-
um hennar á Brimnesvegi 22, í hús-
inu þar sem Magnea fæddist og afi
hennar og amma áttu í 50 ár. Hún
segir að þau geti farið heim en fjöl-
MAGNEA Guðmundsdóttir og Páll Önundarson með þrjú af fjórum börnum sínum, Halldór
Gunnar, 14 ára, Brynju Dröfn, 5 ára, og Hákon Þór, 10 ára. Elsti sonurinn,
Önundur Hafsteinn, 18 ára, er við tónlistarnám í Noregi.