Morgunblaðið - 30.07.1996, Síða 22

Morgunblaðið - 30.07.1996, Síða 22
22 ÞRIÐJUDAGUR 30. JÚLÍ 1996 MORGUNBLAÐIÐ LISTIR Dregið, ekki kreist TÓNLEIKAGESTIR í Skálholtskirkju. TÓNLIST Skálholtskirkja SUMARTÓNLEIKAR Biber: Passacaclia í g-moll; J. S. Bach: Sónata nr. 1 í g-moll; Partíta nr. 2 í d-moll. Jaap Schröder, barokkfiðla. Skálholtskirkju, Iaugardaginn 27. júli kl. 15. TÓNLEIKA- og fræðslustarfsemi laugardagsins síðastliðna á vegum Sumartónleikanna í Skálholti hófst kl. 14 með erindi Hans Jóhannsson- ar fiðlusmiðs um þróun strokhljóð- færa frá endurreisnartíma fram á okkar daga, og varð, víðfeðmis vegna, eðlilega að stikla á stóru. Erindið var engu að síður fróðlegt, og komu ýmsar upplýsingar fíðlu- smiðsins hugarfluginu af stað hjá áheyrendum. T.a.m. verða táknræn tengsl fiðlunnar við myrkrahöfðingj- ann ögn skiljanlegri, að alþýðusögn- um um sáluveð Paganínis slepptum, ef haft er í huga, að fiðlan var í öndverðu uppskafningur; skrækur götustrákur strengjafjölskyldunnar miðað við hina hávelbornu og óm- þýðu víólu da gamba (sem hún end- aði með að leysa af hólmi) og varla I húsum hafandi. Snobbið kringum Stradívaríusar- fiðlur, sem nú til dags Ieika á tug- milljónum króna og eru því oftar en ekki hafðar í bankahólfum frekar en á hljómleikapöllum, bar einnig á góma, og kom fram að mælanlegur munur á hljómgæðum þeirra og beztu nýsmíða 20. aldar er miklu minni en á milli stakra hljóðfæra frá barokktíma. Skýhá verðlagning Stradívaríusanna á okkar tímum væri þá, samkvæmt því, álíka raung- ilt og gallprentað frímerki - en sjálf- sagt engu að síður ómetanlegur and- legur stuðningur flestum fiðluleikur- um á þessari rímlausu skeggöld að vera með ekta „Strad“ undir hök- unni... Jaap Schröder er, eins og tón- leikaskráin orðaði það, „einn af brautryðjendum þess að flytja tónlist frá 17.-19. öld á upprunalegan hátt“ og hefur starfað með virtum ár- hyggjutúlkendum eins og Franz Bruggen, Gustav Leonhardt og Chri- stopher Hogwood. Stofnaði hann m.a. Eszterhazy strengjakvartett- inn, fyrsta kvartett sem lék á upppr- unaleg hljóðfæri eftir að þau lögðust af, og er undirrituðum ógleymanleg kliðfögur útfærsla fjórmenninganna á „Haydn" kvartettum Mozarts í hljóðritun frá 1978 - hvort sem nú gömlu 18. aldar meistarahljóðfært hópsins hafi þar haft eitthvað að segja eða ekki, með tilliti til fyrr- greinds erindis. Schröder er einnig kunnur háskólakennari I fornum stíl, og hlýtur koma hans að vera Bac- hsveitinni I Skálholti mikill hvalreki, þótt ekki geti hann starfað jafn lengi með henni í senn og æskilegt mætti ætla. Schröder lék fyrst Passacaglíuna úr 15. og síðustu „Talnabands“- sónötum Heinrichs Bibers fyrir und- irleikslausa fiðlu frá um 1680. Biber átti ríkan þátt í að móta tóngreinina og er ein af forsendum snilldarverka Bachs innan hennar. Mun passacagl- ían þykja eitt mesta meistaraverkið Morgunblaðið/Sigurður Jónsson. JAAP Schröder leikur á barokkfiðlu. af þessu tagi fyrir daga Bachs, og lék Schröder hana af íhugulli kyrrð, en þó með þeirri lausnarþreyju und- ir niðri í göfuglyndum barokktóni sínum og fagurlega dregnum hend- ingum, að manni kom í hug kantötu- titill úr dagskrá seinni tónleika dags- ins, „Liebster Jesu, mein Verlang- en.“ Einleiksfíðluverk Bachs spanna stærra tilfínningasvið, og hin fremur hlédræga nálgun Schröders átti bet- ur við suma þætti en aðra; t.d. hefði mátt hugsa sér meiri eldmóð í Sicil- iana-þætti Sónötunnar og í Gigu Partítunnar, og rúbató Schröders varð nærri því rómantískt í loka- þætti fyrra verksins (Presto) og í hægum Allemöndu- og Saraböndu- þáttum hins síðara. Sannaðist þar með, ef ekki væri ljóst fyrir löngu, að jafnvel forvígismenn árhyggju- fagnaðarerindis í túlkunarmáta eru farnir að slaka á klónni og hleypa mannlegum tilfinningum að. Þó fór súbató einleikarans aldrei yfir mörk truflunar; örtempóbreytingar hans lágu í heild innan ramma púlsins og gegndu upphaflegri merkingu rúbat- ós, þ. e. „rændur" tími, sem ber að skila aftur, en voru ekki hrein tima- viðbót, eins og maður heyrir hjá sumum spilurum. Leikurinn var músíkalskt sannfærandi, og dans- sveiflan var á sínum stað þar sem vera bar. Mátti merkilegt heita, hvað ald- urinn hefur færzt létt yfir einleikar- ann, því varla gat að heyra falska nótu, þótt lítið væri víbratóið að styðjast við. Tónninnn var léttur og loftkenndur, „dreginn fremur en kreistur", eins og Hans orðaði það í erindi sínu fyrr um daginn, þegar borinn var saman fiðluleikur að fornu og nýju. Burtséð frá áðurnefndum skorti á eldmóði á stöku stað var undirrit- aður eiginlega aðeins ósáttur við eitt, nefnilega þegar Schröder sleppti stundum fyrirskrifaðri end- urtekningu á seinni hlutum dans- þáttanna í Partítunni, sérstaklega þegar lengdarhlutföll milli fyrri og seinni hluta röskuðust áberandi sem afleiðing af því, þ.e.a.s. þegar báðir kaflar voru jafnlangir á prenti - ráð- stöfun sem því miður sést allvíða, m.a.s. á hljómplötum hjá fullkomn- unarfíklum eins og Glenn Gould. Sjakonnan myndaði verðugan endapunkt, og sýndi Jaap Schröder í þessu stórbrotna meistaraverki er gæti hafa verið „svar“ Bachs við Talnabandspassacaglíu Bibers, alla þá ríkulega reynslu og insæisdýpt sem er gjöfulasti ávöxtur langrar og fjölbreyttrar starfsævi í fylking- arbijósti. Ríkarður Ö. Pálsson Blekkingarvefur í brellumynd Oður til náttúrunnar KVIKMYNDIR Bíóborgin, Bíóhöll- in, Háskólabíó, Borgarbíó Sendiförin „Mission: Impossible" ★ ★ ★ Leikstjóri: Brian De Palma. Handrit: David Koepp og og Robert Towne. Aöalhlutverk: Tom Cruise, Jon Voight, Emmanuelle Bé- art, Vanessa Redgrave, Emilio Estevez. Paramount. 1996. EINHVERJUM kann að þykja það undarlegt að leikstjórinn Brian De Palma, sem þekktastur er fyrir litlar en verulega útpældar sakamála- myndir í anda Hitchcocks, skuli búa til eina af metsölubombum sumars- ins, Sendiförina eða „Mission: Im- possible" með Tom Cruise. De Palma hefur reyndar slegið áður í gegn I miðasölunni og þá einnig með bíó- mynd sem byggði á vinsælum banda- rískum sjónvarpsþáttum, Hinum vammlausu, er bendir til að hann hafí alveg sérstaka hæfileika til að breyta sjónvarpsefni í velheppnaðar stórmyndir. Hver er galdurinn? í báðum tilvikum skapar hann eitthvað nýtt og næstum mikilfeng- legt úr efni sem maður gæti haldið að hefði sungið sitt síðasta fyrir löngu síðan. Vald De Palma á kvik- myndamiðlinum er aðdáunarvert og fáum gefið enda hefur hann reynt sig áfram mynd fram af mynd og þróað persónulega og einstaka frá- sagnartækni. í Sendiförinni er hann á heimavelli því myndin sameinar áhuga hans á að feta í fótspor meist- ara síns, Hitchcocks, sem næstum gamaldags njósnamynd, en er í leið- inni nútímalegur tæknitryllir er hentar vel frásagnarstíl De Palma. Myndin er völundarhús þar sem blekking fylgir blekkingu, svik rað- ast á svik ofan og engum er að treysta. Þú þarft helst að sjá mynd- ina tvisvar til að skilja hana til fulls. Sem afþreying er Sendiförin veru- lega skemmtileg, spennandi og skreytt með tæknidóti og tölvugræj- um eins og hver vill og einhvetjum besta lestarhasar sem filmaður hefur verið. Sem mynd fyrir aðdáendur Brian De Palmas er hún, eins og svo margar aðrar frá honum, sérstakt augnayndi. David Koepp og Robert Towne eru skrifaðir fyrir hinu flókna hand- riti. Lista yfir CIA-njósnara í aust- urblokkinni hefur verið rænt og gengur kaupum og sölum í Evrópu en listinn er það sem Hitchcock kall- aði „MacGuffm" myndarinnar; það sem söguþráðurinn snýst um en skiptir í raun engu máli. Jon Voight stjómar sérsveitarhópnum, sem fenginn er til að ná listanum aftur, en sá brattasti í hópnum, Tom Cru- ise, kemst brátt að því að maðkur er í mysunni, hann sjálfur er látinn líta út fyrir að vera þjófurinn og snýst til varnar þegar í óefni er komið. En þetta er aðeins yfirborðið. Undir niðri er ofinn blekkingarvefur sem þú festist í því betur sem þú reynir að beijast um og losna og skilja. De Palma sameinar á einhvern furðulegan hátt í Sendiförinni há- tæknilegan spennutrylli nútímans og njósnamynd af gamla skólanum, sem ber með sér gamalkunnugt and- rúmsloft kalda stríðsins. Stór hluti myndarinnar gerist í leynikompum í Evrópu, í Prag og London, og þar liggur skýringin að einhveiju leyti. Tæknigaldurinn er enn skemmtilegri í slíku umhverfi. Tölvuskjáir glóa hvert sem Iitið er, þú veist að ein- hverskonar skýring er í nánd þegar menn taka að rífa utan af sér andlit- in, það rýkur upp úr segulbandstækj- um sem eyða sér af sjálfsdáðum (frægasta brellan úr sjónvarpsþátt- unum), litlar myndavélar eru í gler- augunum sem þú setur upp og ALLT á hvolfi; atríði úr Sendiförinni. merkilega skýr sjónvarpsskermur er þar sem armbandsúrið er venjulega. Þetta er þó ekki óskeikul tækni; hún reiknar ekki með litlum svitadropa sem getur orðið þér að falli. Persónusköpun vill kafna í sjón- arspili eins og þessu þar sem hraðinn í frásögninni skiptir öllu máli og tæknibrellur eru í aðalhlutverki. Það er eins og mannshöndin hafi hvergi komið nærri gerð þessarar myndar. Maður hefur engan tíma til að fínna til með eða skilja eða nálgast persón- ur De Palmas. Þær verða aðeins hluti af púsluspilinu, jafn mannlegar í rauninni og tæknibrella. Leikhópur- inn er engu að síður ákaflega kræsi- legur. Cruise lýsir af ákveðni og greind í eltingarleik sínum við spurn- ingar og svör en kemur í rauninni aldrei inn úr kuldanum, Jon Voight er ábúðamikill yfirmaður hans, Em- manuelle Béart er fínleg fylgdar- kona og Vanessa Redgrave er óvænt ánægjuefni og sérstaklega heppileg í hlutverk vopnasalans Max. Hér eru skiiaboð sem eyðast ekki af sjálfu sér: Sjáðu Sendiförina. Arnaldur Indriðason BOKMENNTIR HÚS Á HEIÐINNI - LJÓÐ FRÁ ÞINGVÖLLUM eftir Steinunni Asmundsdóttur. Prentuð í Prentsmiðjunni Hjá GuðjónÓ. 45 bls. Útgefandi er Andblær 1996. LJÓÐ FRÁ Þingvöllum er undir- titill ljóðabókar Steinunnar Ás- mundsdóttur, Hús á heiðinni. Stað- setningin kveikir strax hugsanir um náttúru og sögu í huga lesand- ans en þetta eru einmitt tvö megin- þemu bókarinnar. í eftirmála henn- ar segir höfundur að ljóð hennar séu ávextir dvalar hennar sem landvarðar á Þingvöllum í nokkur sumur. Bókina mætti reyndar lesa sem dýrðaróð til náttúrunnar. I síðasta ljóðinu má lesa þessa lof- gjörð: Megir þú alltaf vera vaxandi náttúra, vaxandi uppspretta, sjálfri þér nóg um vöxt þinn og fegurð þína. í bókinni eru dregnar upp marg- víslegar myndir af lífi bæði manna, dýra og náttúrufyrirbæra á Þing- völlum. Ljóðin lýsa náttúruferlinu; vetur, vor, sumar, haust. Í fyrsta ljóðinu, Öxarárfoss I, er tónninn gefinn þar sem náttúran og tíminn mynda saman sinn órofa vef: „Hvíl- ir/ í böndum// ísfoss// fjötraður/ af fallþunga/ tímans." Þetta er vet- ur en brátt kemur vorið og leysir ísa: „Veröldin umhverfis/ að bráðna saman/ í nýtt upphaf" (Vorið). Síð- an kemur fiskiflugan og „suðar sumarið á gluggann" (Fiskifluga). En í fyrstu næturfrostum verður aljt öðruvísi: „Ármannsfellið fjólublátt,/ söngur fuglanna hljóðlátari/ og ilmur andvar- ans/ var ilmur haustsins.// Brátt breiða sig logandi litir/ um laufíð og svörð- inn/ og náttúran sofnar“ (Fyrstu næturfrost). Sagan er á margan hátt einnig tengd náttúrunni í ljóðum Steinunn- ar. Lögberg sjálft getur sagt langa sögu lítillar þjóðar: „Segðu mér sögu/ um tilurð þjóðarý lítillar þjóð- ar/ er skóp sig/ í viðjum þínum,// með von um réttlæti/ og farsæld" (Saga þjóðar). Sagan er einnig ná- læg í ljóði um Ölkofra sem sagt er frá í Olkofra sögu: „Þú varst nú meiri/ ólánsauminginn Ölkofri,/ að brenna skóginn goðanna/ fyrir of- urlítinn lúr/ á miðjum degi kola- gerðar“, segir meðal annars í ljóð- inu Ölkofradalur. Ef staðsetja ætti kveðskap Stein- unnar væri réttast að segja að hún orti sig inn í hina rómantísku hefð; náttúrudýrkunin og áherslan á sög- una eru ekki aðeins til merkis um það heldur einnig stílblærinn sem er eilítið gamall í sér, ljóðrænn og svolítið upphafinn á köflum: „Við svartblikandi/ fjaðrahaminn/ liggur vængstýfð sorg/ augna þinna." (Krummaljóð) Það er annars augljóst að höf- undur hefur vandað til þessarar þriðju bókar sinnar sem er ánægju- leg útgáfa á fremur þunnu bók- menntasumri. Þröstur Helgason Steinunn Ásmundsdóttir

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.