Morgunblaðið - 30.07.1996, Qupperneq 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 30. JÚLÍ 1996
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Umferðarslys -
hvað svo?
Á UNDANFÖRNUM vikum hef-
ur hrina umferðarslysa dunið yfir
og fréttir af slíkum slysum eru
nánast orðnar daglegar. Erum við
e.t.v. að verða ónæm
fyrir sh'kum fréttum, líkt
og daglegum fréttum
frá stríðshrjáðum svæð-
um heimsins? Við meg-
um þó aldrei gleyma að
þessar fréttir snúast um
fólk eins og þig og mig,
fólk sem fótunum er
kippt undan í einu vet-
fangi.
Afleiðingar
umferðarslysa
Allt frá stofnun
Grensásdeildar Sjúkra-
húss Reykjavíkur fyrir
nærri 24 árum hefur þar
verið lögð áhersla á þjón-
ustu við sjúklinga sem þurfa mikla
og sérhæfða endurhæfíngu. Allir
sem hljóta mænuskaða í slysum svo
og margir þeirra sem hljóta heila-
skaða/höfuðáverka í slysum koma á
deildina til endurhæfingar. Einnig
er lögð áhersla á þjónustu við sjúkl-
inga sem hljóta fjöláverka í slysum
og þurfa mikla endurhæfíngu. Við
sem störfum á Grensásdeildinni
sjáum því einmitt afleiðingar alvar-
legra umferðarslysa.
Það er ótrúlegt álag að lenda í,
þeirri hræðilegu lífsreynslu að
liggja allt í einu lamaður eða illa
brotinn á gjörgæsludeild, geta ekki
hreyft legg eða lið og vera gjörsam-
lega háður öðrum auk þess sem
enginn veit hvað framtíðin ber í
skauti sér. Einstaklingnum er í raun
kastað inn í ókunnan og óraunveru-
legan heim sem er fullur af skelf-
ingu og vandamálum. Álag á að-
standendur er oft ekki minna á
þessum fyrstu dögum og vikum
eftir umferðarslys á meðan þeirra
nánasti liggur í lífshættu eða mjög
alvarlega slasaður.
Hvað tekur svo við?
Það er sammerkt þessum sjúkl-
ingum að dvöl þeirra á sjúkrastofn-
un er oft æði löng og endurhæfing
tekur langan tíma.
Markmið endurhæfingar
Markmið endurhæfíngarinnar er
að einstaklingar endurvinni fyrri
fæmi eða nái aukinni fæmi með
það að markmiði að ná sem mestri
sjálfsbjargargetu og komast sem
fyrst út í þjóðfélagið að nýju.
Árangursrík endurhæfíng er mikil-
væg fyrir einstaklinginn sjálfan,
fyrir fjölskyldu hans og fyrir þjóðfé-
lagið. Endurhæfíng felur í sér lík-
amlega, andlega og félagslega
þætti. Hún krefst samstillts átaks
margra sérhæfðra starfsmanna og
ekki síst virkrar þátttöku sjúklings-
ins sjálfs og aðstandenda hans.
Þrátt fyrir að árangur endurhæf-
ingar sé oftast góður og flestir nái
að verða sjálfbjarga og vinnufærir
að nýju þurfa margir að læra að lifa
lífínu að nýju við gerólíkar aðstæð-
ur, oft varanlega fatlaðir og bundn-
ir hjólastól. í mjög mörgum tilfellum
er þetta einmitt ungt fólk sem hefur
orðið fórnarlömb umferðarslysa.
Dæmi um afleiðingar
umferðarslysa
(Dæmin um slysin eru tilbúin en
afleiðingar slysanna eru dæmigerð-
ar). í fréttum heyrum við um um-
ferðarslys þar sem ungur piltur
slasast alvarlega í hörðum árekstri
á þjóðvegi. Hann er fluttur með
þyrlu á Borgarspítalann. í fréttun-
um kemur fram að pilturinn sé lífs-
hættulega slasaður og liggi á gjör-
gæsludeild. Þremur vikum seinna
birtist örstutt klausa einhvers stað-
ar inni í blaði um að pilturinn sé
úr lífshættu. En hvað gæti svona
frétt þýtt í raun?
Við komu á sjúkrahúsið vár pilt-
urinn með höfuðáverka og mar á
heila, bijóstholsáverka og var ann-
að lungað fallið saman, kviðarhols-
áverka með innvortis blæðingum,
m.a nýmablæðingu,
lærbrot, kurlað fót-
brot og taugaskaða
með lömun á fæti.
Pilturinn var í önd-
unarvél í tvær vikur
og var haldið sofandi
fyrstu dagana. Hann
kom á Grensásdeild 5
vikum eftir slysið eft-
ir að búið var að gera
margar skurðaað-
gerðir til að gera við
áverkana. Hann var
þá hjólastólsbundinn.
Hann var í kröftugri
þjálfun á Grensás-
deild í 4 mánuði, en
hélt síðan áfram
þjálfun á göngudeild.
Innvortis meiðsli jöfnuðu sig smám
saman. Einu ári eftir slysið gekk
hann enn með tvær hækjur, fótbrot-
ið var enn ekki gróið og enn var
töluverð kraftminnkun í fætinum.
Hann verður varanlega fatlaður.
í fréttum heyrum við um annað
alvarlegt umferðarslys þar sem bfll
hefur oltið á þjóðvegi. Farþegi í bfln-
um, sem ekki var í bflbelti, kastaðist
út úr bílnum. Hann var fluttur með
þyrlu á Borgarspítalann þar sem
kom í ljós að hann var hálsbrotinn
og var algerlega lamaður og tilfínn-
ingalaus fyrir neðan geirvörtur.
Hann kom á Grensádeild viku
eftir slysið. Endurhæfíngin tók
u.þ.b. eitt ár. Hann verður hjóla-
stólsbundinn til frambúðar, er næst-
um alveg sjálfbjarga en þarf þó
aðstoð nokkrum sinnum í viku m.a.
við böðun og við hægðir.
Mesta umferðarhelgin
er framundan, segir
Sigrún Knútsdóttir,
sýnum tillitssemi; höf-
um beltin spennt.
Orsakir umferðarslysa
Orsakir umferðarslysa eru mis-
munandi, en þó gerast mörg slysin
við svipaðar aðstæður. í mjög mörg-
um tilfellum er um of hraðan akst-
ur að ræða miðað við aðstæður.
Langflestir þeirra sem hljóta
mænuskaða hafa lent í bílveltum
úti á þjóðvegum landsins. Margir
þeirra telja að slysið hafi orsakast
af því að bílstjórinn hafi misst vald
á bílnum í beygju eða lausamöl. Það
er næstum algilt að þeir sem hafa
hlotið mænuskaða hafa ekki notað
bílbelti.
Áskorun til ökumanna.
Mesta ferðamannahelgi ársins er
framundan og margir verða á ferð
um þjóðvegi landsins um verslunar-
mannahelgina. Það er von mín að
ekkert ykkar eigi eftir að eyða kom-
andi vetri hjá okkur á Grensásdeild-
inni eftir alvarlegt umferðarslys. Ef
hið ótrúlega gerist að yfirvöld standa
við þá ákvörðun um að leggja Grens-
ásdeildina niður, einu endurhæfíng-
arlegudeildina í Reykjavík, einu
deildina sem sinnir endurhæfingu
eftir alvarleg umferðarslys, veit eng-
inn hvar — eða hvort — slík endur-
hæfíng mun fara fram.
Ég skora á ykkur sem ætlið út á
þjóðvegina um helgina að spenna
beltin — líka í aftursætinu — og
halda hraðanum í skefjum. Það ligg-
ur ekki lífíð á! Njótið helgarinnar.
Hiifundur er yfírsjúkraþjálfari
Grensásdeildar Sjúkrahúss
Reykjavíkur og formaður Fclags
íslenskra sjúkraþjálfara.
Sigrún
Knútsdóttir
SEYRU dreift á ungskóg í Bretlandi að lokinni grisjun. Svæðið má opna til útivistar þremur
mánuðum síðar.
Tilraunir með notkun
seyru til skógræktar
UNDANFARIN ár hafa Hvol-
hreppur og Rannsóknastöð Skóg-
ræktar ríkisins haft samstarf um
tilraunaverkefni, þar sem reynd er
notkun seyru til skógræktar. Guð-
laugur Jónsson, bóndi á Voðmúla-
stöðum, lagði til 6 ha lands undir
verkefnið á Markarfljótsaurum,
u.þ.b. 16 km austan við Hvolsvöll.
Þegar rotþróin á Hvolsvelli var
tæmd sumarið 1993 var allri seyr-
unni úr henni dreift á tilraunasvæð-
ið. Sett var misjafnlega mikið af
hinum fljótandi áburði á hvetja
spildu — eða ýmist 100 t eða 200
t. Jafnframt voru hafðar til saman-
burðar spildur, sem ekki var borið
á. Heilbrigðisfulltrúinn á Suður-
landi tók sýni til gerlatalningar.
Voru sýnin greind hjá Hollustu-
vernd ríkisins. í ljós kom, að fjórum
vikum eftir að seyrunni var dreift
fannst nokkur saurkólímengun
bæði á 30 cm dýpi og við yfirborð.
Tveimur vikum síðar mældist engin
saurkólímengun á 30 cm dýpi og
hverfandi mengun við yfirborð (skv.
upplýsingum frá Birgi Þórðarsyni
hjá Heilbrigðiseftirliti Suðurlands
frá í. sept. 1993). Þessi niðurstaða
bendir til þess, að hættan á mengun
grunnvatns sé hverfandi, jafnvel
þótt á svæðinu sé jarðvegur afar
grófgerður eða nánast eins og
steypumöl. Svipaðar niðurstöður
hafa reyndar fengist víða erlendis.
Haustið 1993 plægði Guðlaugur
bóndi helming hverrar spildu. Fæst
þannig einnig samanburður á
plægðu og óplægðu landi. Sumarið
1994 var loks gróðursett í svæðið,
ári eftir að seyrunni var dreift. Alls
voru settar 5 tegundir: Birki, stafa-
fura, sitkagreni, alaskaösp (tveir
klónar) og loks fjórir klónar af víði.
Skógrækt ríkisins og Gróðrarstöðin
Mörk lögðu plöntur til verkefnisins.
Hópur úr unglingavinnunni hjá
Hvolhreppi aðstoðaði við gróðursetn-
inguna. Ekki varð vart neins ótta
unglinganna við að snerta moldina,
enda var þeim skýrt frá niðurstöðum
gerlatalninga sumarið áður.
Fyrstu niðurstöður sýna, að
plöntumar lifa ekki síður þar sem
dreift var seyru. Athygli vakti, að
plæging dró mjög úr afföllum á
plöntum. Enn er of snemmt að segja
til um það, hver áhrif seyran muni
hafa á vöxtinn. Reynslan af svipuð-
um verkefnum í Bretlandi hefur
verið sú, að t.d. sitkagreni vex mun
betur, þar sem seyru hefur verið
dreift, en þar sem notast hefur ver-
ið við hefðbundnar aðgerðir (tilbú-
inn áburð, aðallega fosfór og eyð-
ingu beitilyngs). Seyra til skóg-
ræktar er síður en svo nýlunda í
heiminum og á síðustu öld tíðkaðist
að bera skarn á tún víðs vegar á
íslandi (þar á meðal í Reykjavík).
Samt verður að telja verkefni, eins
og hér er lýst, nýstárlegt á íslandi
í dag. í nokkra áratugi hefur gam-
alt máltæki, „lengi tek-
ur sjórinn við“, verið
notað til að réttlæta
þá ódýru lausn á frá-
rennslismálum, sem
tíðkast hefur undan-
fama áratugi og er
hveiju mannsbarni
kunnugt um í hveiju
sú lausn felst. Við lít-
um því á verkefni þetta
sem brautryðjenda-
starf, sem miðar að
því, að skapa mögu-
leika á því, að gera
úrganginn ekki aðeins
skaðlausan, heldur
beinlínis nytsamlegan.
í því sambandi er vert
að geta þess, að skv. tilskipun frá
ráði Evrópubandalagsins nr. 271
frá 21. maí 1991 „um hreinsun
skólps frá þéttbýli“ verða Reykja-
víkurborg og önnur sveitarfélög á
höfuðborgarsvæðinu, auk nokkurra
annarra þéttbýlissveitarfélaga, að
endurskoða gildandi áætlanir um
frárennslismál. Annars eiga við-
komandi sveitarfélög yfir höfði sér
kæru og málarekstur fyrir evrópsk-
um dómstólum. Þar sem Reykja-
víkurborg hefur ákveðið að stefnt
skuli að því, að höfuðborgin okkar
Hér með er skorað á
ráðamenn rikis og borg-
ar, segir Sigvaldi As-
geirsson, að hugsa mál
þessi upp á nýtt.
verði hreinasta höfuðborg í Evrópu
um aldamótin, er einsýnt, að þessi
mál verða endurskoðuð. Því er ekki
seinna vænna að kanna umhverfis-
vænar leiðir til að meðhöndla þessi
úrgangsefni.
Tíðarandinn veldur því, að til eru
þeir, sem taka fyrir nefið, þegar
verkefni sem þetta ber á góma.
Þeim hinum sömu má verða rórra,
ef rannsóknir hérlendis staðfesta
erlendar rannsóknarniðurstöður,
sem benda til þess, að notkun seyru
til skógræktar sé afar vistvæn leið
til þess ekki aðeins að draga úr
mengun, heldur einnig að auka
gróðurmátt hinnar lífvana fóstur-
jarðar okkar og breyta tötrum fjall-
konunnar í tískufatnað.
Á sl. sumri var dreift seyru til
undirbúnings skjólbeltaræktar
norðan við Hvolsvöll. í vor var svo
gróðursett í þessi skjólbelti. Alls er
um að ræða 3 km af skjólbeltum
og er hvert þeirra 10 m breitt. Eru
5 raðir í hveiju belti. Vonast er til,
að framsýn(t) fyrirtæki muni reiða
fram styrk til að styðja stórhuga
framkvæmd þessa litla
sveitarfélags, sem svo
sannarlega hefur tekið
forystuna í umhverfis-
vænni „förgun“ úr-
gangs frá okkur mann-
fólkinu. Til þess vantar
kr. 800.000. Þegar
árin líða og skjólbeltin'
vaxa upp skammt utan
við þorpið, munu við-
komandi fyrirtæki
áreiðanlega vaxa að
vinsældum hjá al-
menningi, þar sem
hægt verður að tengja
jafn merkilega fram-
kvæmd nafni þeirra.
Þótt verulega sýnileg-
ur árangur komi ekki í ljós fyrr en
eftir 5-10 ár er líklegt, að til sé
stöndugt fyrirtæki, sem er fram-
sýnna en hægt er að ætlast til af
stjórnmálamönnum — fyrirtæki,
sem vill njóta þess í framtíðinni,
að hafa átt þátt í að þróa aðferð
til að breyta úrgangi í auðlind.
Heyrst hefur, að íslensk stjórn-
völd hyggist sækja um undanþágu
frá áðurnefndri reglugerð Evrópu-
sambandsins og fá leyfí til að losa
skólpið í einu eða öðru formi í sjó-
inn áfram. í ljósi þess, að ríkis-
stjórnin hefur ákveðið, að ísland
skuli verða hreinasta land í Evrópu
(ef ekki í öllum heiminum) um alda-
mót og verður fróðlegt að fylgjast
með því á næstunni, hvort sömu
ríkisstjórn tekst að fá þessa undan-
þágu, þ.e.a.s. hvort fískútflutnings-
þjóðin á íslandi fái eftir aldamót
áfram að dæla úrgangnum í sjóinn
— ein Evrópuþjóða.
Hér með er skorað á ráðamenn
ríkis og borgar að hugsa mál þessi
upp á nýtt. Við endurskoðun á fyrir-
liggjandi áformum um lausn á frá-
rennslismálum ættu þessir aðilar
að hafa í huga frumkvæði það, sem
Rannsóknastöðin á Mógilsá hefur
haft til að fínna lausn á þessum
vanda. Nærri lætur, að 2-3 milljón-
ir króna þurfí á ári næstu 5 árin,
svo að hægt verði að þróa á full-
nægjandi hátt aðferðir til að farga
þessum úrgangi með uppgræðslu
gróðurvana lands af þeirri gerð,
sem er að fínna á Markarfljótsaur-
um. Ef nota ætti landið í nágrenni
höfuðborgarinnar til förgunar seyru
og klæða það skógi í leiðinni þyrfti
jafnframt að hefja tilraunir nær
höfuðborginni, þar sem aðstæður
eru þar um margt frábrugðnar að-
stæðum á Markarfljótsaurum.
Vegna flutningskostnaðar er heldur
ekki líklegt, að flutningur seyru frá
höfuðborgarsvæðinu landleiðina
austur á sanda Suðurlands verði
vænlegur kostur.
Höfundur er skógfræðingur á
Rannsóknastöð Skógræktar
ríkisins.
Sigvaldi
Ásgeirsson