Morgunblaðið - 13.10.1996, Síða 27

26 SUNNUDAGUR 13. OKTÓBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 13. OKTÓBER 1996 27

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
HÆSTIRÉTTUR hefui'
kveðið upp stefnumark-
andi dóm um afskipti ríkis-
valdsins af atvinnufrelsi
manna. Er vísað í ákvæði
stjómarskrárinnar þess efnis,
að ekki megi takmarka at-
vinnufrelsi nema almanna-
heill kreíjist og þá með laga-
boði. Á það er bent í dómnum,
að löggjafarvaldið, Alþingi,
geti ekki falið framkvæmda-
valdinu óhefta ákvörðun, sem
takmarkar atvinnufrelsið, og
í löggjöfínni verði að vera
settar meginreglur um tak-
mörk og umfang þeirrar rétt-
indaskerðingar, sem nauð-
synleg er talin. Hæstaréttar-
dómurinn styrkir því stöðu
einstaklinga og fyrirtæiga
gagnvart ríkisvaldinu. Dóm-
urinn mun vafalaust hafa
mikið fordæmisgildi, því svo
víða má merkja afskipti hins
opinbera af athafnafrelsi ein-
staklinganna
Dómur Hæstaréttar féll í
máli, sem útgerðarfélagið
Samherji á Akureyri höfðaði
vegna synjunar Aflamiðlunar
á útflutningsleyfí á ísuðum
karfa í desember 1993. Taldi
Samherji sig hafa orðið fyrir
tjóni vegna ólögmætrar synj:
unar og krafðist skaðabóta. í
Árvakur h£., Reykjavík.
Hallgfímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
héraðsdómi var ríkið sýknað
af kröfum fyrirtækisins, enda
hefði l iggjafinn metið að tak-
markanir á útflutningsleyfum
horfóu til almenningsheilla og
lögin því uppfyllt skilyrði
stjómurskrárinnar. Hæsti-
réttu: komst hins vegar að
þvercfagri niðurstöðu og
dæmd; Samheija bætur úr
ríkissjoói.
í dómi Hæstaréttar er rak-
ið, að hagsmunaaðilar í sjáv-
arútvegi hafi óskað eftir því,
að aflamiðlun yrði sett á stofn
til að greiða fyrir fiskviðskipt-
um innanlands og hafa eftir-
lit með og aðlaga útflutning
á óunnum físki, nýtingu
ferskfiskmarkaða fyrir
neyzlufísk. Hagsmunaaðilar
kváðust tilbúnir að skipa
stjórn aflamiðlunar til að út-
hluta útflutningsieyfum, enda
muni utanríkisráðuneytið
ekki veita önnur útflutnings-
leyfí á ferskum físki. Utanrík-
isráðuneytið setti síðan reglu-
gerð 1993 þessa efnis sam-
kvæmt lögum frá 1988 þar
sem m.a. segir, að utanríkis-
ráðuneytinu sé heimilt „að
ákveða að ekki megi bjóða,
selja né flytja vörur til út-
landa nema að fengnu leyfi.
Útflutningsleyfí getur ráðu-
neytið bundið skilyrðum, sem
nauðsynleg þykja.“
Hæstaréttardómurinn er
áminning til Alþingis um, að
í Iög megi ekki leiða nein
skerðingarákvæði á frelsi
manna nema almannaheill
krefjist og skýr ákvæði séu
um í hveiju frelsisskerðingin
sé fólgin. Ákvörðunarvald í
þessum efnum megi Alþingi
ekki framselja, hvorki stjórn-
völdum né öðrum. Svo skýr
skilaboð Hæstaréttar til Al-
þingis og stjómvalda eru
fagnaðarefni, því hvers kyns
afskipti ríkisvaldsins af at-
vinnulífinu, oft að kröfu hags-
munaðila í þjóðfélaginu, hafa
lengi viljað loða við og eru
löngu úrelt. Opinber afskipti
af útflutningi ferskfisks
höfðu þann tilgang að tryggja
fískvinnslunni hráefni og
auka atvinnu í landinu. En í
leiðinni var stjóm Aflamiðl-
unar, hagsmunaaðilum, falið
að úthluta opinbemm útflutn-
ingsle^rfum og grípa þannig
inn í rekstrammhverfí út-
gerðarfyrirtækjanna. Þá var
þetta i raun leið til að reyna
að tryggja sem hæst verð á
erlendum fískmörkuðum.
Slíkar aðferðir em gjörsam-
lega úr takt við þróun verzl-
unarfrelsins í heiminum síð-
ustu árin og sem íslendingar
hafa barizt hart fyrir.
Mikið vatn hefur mnnið til
sjávar frá því lögin fi*á 1988
vom sett. Island hefur gerzt
aðili að Evrópska efnahags-
svæðinu og nýr GATT-samn-
ingur verið gerður. Skilningur
hefur aukizt mjög á nauðsyn
víðtæks frelsis í verzlun og
viðskiptum, þ.á m. gjaldeyris-
viðskiptum, sem svo lengi
vom háð opinberum afskipt-
um. Fjármagnsmarkaður er í
örri þróun í landinu. Viðhorf
manna hafa og einfaldlega
breytzt í tímans rás um hlut-
verk ríkisvaldsins og afskipti
þess af atvinnulífínu. Því má
líta á dóm Hæstaréttar sem
staðfestingu á þessari þróun.
STEFNUMARKANDI
HÆSTARÉTTAR-
DÓMUR
Svartiseppi
1*1 STÓRMERKRI
bók brezka sálfraeð-
ingsins Anthonys
Storr, ChurchiE’s
Black Dog, Kafka’s Mice and other
Phenomena of the Human Mind, er
Qallað um þekkta atgervismenn og
andieg vandamál þeirra, þ.ám.
Churchill og Kafka. Það er merkilegt
að fylgjast með því hvemig þessi
skarpi sálkönnuður færir rök að því
að Churchill tókst það í glímunni við
Hitler sem raunsærri stjómmála-
mönnum hefði mistekizt. Churchill
átti eins og Kafka og fleiri merkir
menn við þunglyndi að stríða og
kallaði það svarta hundinn. Þung-
lyndi hans þurfti á óvini að halda
og þar kom Hitler, sem var einskon-
ar djöfull í mannsmynd, í góðarþarf-
ir. Hann var því eins ákjósanlegur
Qandi og Churchill gat frekast hugs-
að sér, enda naut hann sín aldrei
betur en í átökunum við hann og
hyski hans.
Churchill var mikill tilfinninga-
maður og sveiflaðist fram og aftur
eins og listamönnum er áskapað, en
hugmyndaflug hans átt sér engin
takmörk og allra sízt þau sem raun-
sæismaður hefði gengizt undir - að
játa ósigur andspænis ógnarmætti
nazismans og viðurkenna vanmátt
sinn; þvert á móti gekkst Churcill
upp í baráttunni við Hitler og var
aldrei vígreifari en þegar verst
gegndi. Hann leit ekki við staðreynd-
um, hlustaði ekki á úrtölur en sveifl-
HELGI
spjall
aðí sverðinu svoað
biikaði á það, ekki sizt
í myrkri. Hann rak
styrjöldina af inn-
blæstri og fimbulkrafti
sem hann sótti í róm-
antíska veröld hugmyndaflugsins en
í henni átti hann sínar beztu stund-
ir. Og engum datt í hug að þessi
eldhugi ætti við þunglyndi að striða,
sem átti bæði rætur að rekja til litn-
inganna og vanrækslu fbreldranna
i æsku hans.
Það virðist sennilegt að Churchill
hafi notað ritverk sín sem einskonar
vöm gegn þunglyndi en það er al-
kunna úr heimsbókmenntunum.
Hann var aldrei ánægður nema þeg-
ar hann hafði nóg fyrir stafni og
naut sín á sviðinu og átti það sam-
merkt með hetjum Hómerskviða og
þá líklega einnig íslendingasagna.
Hann trúði því innst inni að hann
væri fæddur til mikilla afreka, enda
metnaðurinn takmarkalitill. Þrátt
fyrir mörg og margvísleg vonbrigði
var honum falið þetta hlutverk hálf-
sjötugum og tókst þá að miðia öðrum
af smitandi hetjulund sinni.
Hann samdi sína eigin Hómers-
kviðu.
2.ENGINN VAFI ER á því að
Kafka lifði af í ritverkum sínum;
þangað leitaði hann og þar fann
hann vöm fyrir ofnæmi sitt og fælni.
Hann þoldi illa áleitni umhverfisins
og skrifaði sig frá því. En þetta
sama umhverfi leitaði samt viðstöðu-
laust inní verk hans. Sjálfur var
hann, eins og einatt er um skáld,
búinn til úr sama þela og draumur.
Max Brod, vinur hans, hefur sagt
frá því að Kafka hafi einhveiju sinni
vakið föður hans um hánótt og í
staðinn fyrir að biðjast afsökunar á
ónæðinu lyfti hann annarri hendi og
sagði mjúkri sannfærandi rödd: Vin-
samlegast littu á mig eins og draum!
Kafka hafði sektartilfinningu þess
sem þjáist af þunglyndi sem á rætur
í æskuárunum. Hann vissi að hann
var sekur um eitthvað, en ekki hvað;
semsagt: Hann var sekur um að
vera tll(!). Faðir hans hafði ýtt und-
ir þessa sektarkennd þegar hann var
bam, eins og sjá má af verkum
skáldsins. Steinn Steinarr sagðist
einungis vera til i ljóði sínu, en það
er ekki hægt Storr segir ekkert
geti komið í staðinn fyrir Ufið, hvorki
list né önnur umsvif. En það er
hægt að leita skjóis í verkum sínum
og lifa þar af ofnæmið og fælnina.
Og Kafka lifði af í sínu andlega
kiaustri. Þar gat hann haldið frá sér
utanaðkomandi áreitni. Með tíman-
um hefði hann líklega getað lifað
eðlilegu lífi en hann dó ungur úr
berklum og á það reyndi ekki. En
Storr telur skáldið hefði getað sætzt
við umhverfið; beizlað fælnina. En
hvað hefði þá gerzt? Þá hefði hann
að öllum líkindum ekki getað skrifað
þær bækur sem urðu til í þessum
afskekkta, skjólgóða reit sem var
hugur hans sjáifs. Þá hefði Kafka
að öllum líkindum orðið einsog fólk
er flest.
M.
-f
REYKJAVIKURBREF
ÞEIR ERU BERSÝNILEGA
ekki á sama máli um
stöðuna í fiskveiði-
stjómunarmáliim, Hall-
dór Ásgrímsson, utan-
ríkisráðherra, og sam-
starfsmenn hans úr
Sjálfstæðisflokknum,
þeir Davíð Oddsson, forsætisráðherra, og
Þorsteinn Pálsson, sjávarútvegsráðherra.
Á fundi, sem framsóknarmenn efndu til á
Hótel Borg í gær, föstudag, sagði Halldór
Ásgrímsson m.a.:
„Ég heyri mikla undiröldu í þjóðfélaginu
út af fiskveiðistjómuninni. Menn telja, að
nú sé kominn tími til að breyta. Það sær-
ir réttlætiskennd margra, hvemig þar er
haldið á málum. Það hlýtur að sjálfsögðu
að vera nokkurt áhyggjuefhi fyrir þá, sem
hafa staðið að því að byggja þetta kerfí
upp og hugsað um það í langan tíma. Ég
kemst ekki undan því að vera talinn einn
aðalábyrgðarmaðurinn fyrir fiskveiði-
stjómunarkerfínu enda vil ég ekki víkja
mér undan þeirri ábyrgð ... Það hefur aldr-
ei verið hugmyndin að það væri skapað í
eitt skipti fyrir öll. Þetta er okkar auðiind,
við eigum hana öll. Útvegsmenn hafa af-
notaréttinn af henni og það er okkar að
ákveða, hvort við tökum hann frá þeim.
Þeir verða að gera sér grein fyrir því, að
það getur orðið, ef þeir haga sér svo óskyn-
samlega, að það gangi fram af allri þjóð-
inni. Þá verður þessu breytt og það eiga
þeir að vita. Þess vegna þurfum við alltaf
að hafa þetta til endurskoðunar en við
verðum að gera það af skynsemi og rétt-
sýni.“
Utanríkisráðherra var spurður nánar út
í þessi ummæli og svaraði hann þá, að
afeotarétturinn yrði ekki tekinn af útgerð-
inni í einu vetfangi en bætti við: „Það
verða allir að geta treyst því, að þetta
eigi að giida til einhverra ára. Én ef okk-
ur finnst að þetta gangi ekki lengur, tel
ég að við getum gert það.“
Ummæli Halldórs Asgrímssonar í um-
ræðum á Alþingi sl. fimmtudag um þings-
ályktunartillögu þá, sem þingmenn jafnað-
armanna undir forystu Ágústar Einarsson-
ar hafa flutt um veiðileyfagjald vöktu einn-
ig verulega athygli. Þar sagði utanríkisráð-
herra m.a.: „Eg hef hins vegar ekkert
útilokað það, að sá dagur muni koma, að
sjávarútvegurinn greiði meira til samfé-
lagsins. Það verður að vera viðfangsefni
á hveijum tíma. En að taka slíka ákvörðun
í dag tel ég ótímabært. Ég er hins vegar
þeirrar skoðunar, að ný réttindi, tU dæmis
eins og nýr síidarstofn, geti kallað á nýjar
aðferðir í úthlutunum, á nýjar nálganir.
Það er ekki rétt að útiloka neitt í þeim
efnum.“
Þessi ummæli HaEdórs Ásgrímssonar
teljast til mikiUa tíðinda vegna þess, að
hann hefur í rúman áratug verið helzti
talsmaður þess fiskveiðistjómunarkerfis,
sem við búum nú við. Það fer hins vegar
ekki á milli mála, að utanríkisráðherra
finnur þá miklu undiröldu, sem nú er í
þjóðfélaginu vegna þess, að almenningi
ofbýður að sjá, hvemig mikil verðmæti,
sem útgerðin hefur fengið endurgjalds-
laust, ganga kaupum og sölum fyrir stórar
fjárhæðir á milli útgerðarmanna sjálfra.
Þeir hafa bersýnilega efni á því að greiða
hver öðmm fyrir veiðiheimUdir en ekki
þjóðinni, eiganda auðlindarinnar. Viðhorf
Halldórs Ásgrímssonar gæti verið vísbend-
ing um, að þáttaskil geti orðið í þessu
stóra máli enda hefur verið bersýnilegt á
undanfomum mánuðum, að ný sjónarmið
eru að ryðja sér til rúms innan Framsókn-
arflokksins. Má í því sambandi benda á
ummæli þingmanna á borð við HjáJmar
Ámason og Guðna Agústsson, svo að
dæmi séu nefnd.
Viðhorf flestra forystumanna Sjálfstæð-
isflokksins er hins vegar óbreytt eins og
glögglega kom fram á landsfundi flokksins
í gærmorgun, fóstudag, þegar þeir snem
bökum saman, Davíð Oddsson og Þor-
steinn Pálsson. Þannig sagði forsætisráð-
herra m.a.: „Það var ekki heil brú í öllu
dæminu ... Það er nú reyndar sagt, að það
sé enginn töframaður sem nái kanínu upp
úr hatti nema setja kanínu í hatt. Ef menn
ætla að ná 40 milljörðum af sjávarútvegin-
um með þessum hætti, með þessum galdra-
verkum, hókus, pókus, þá verða þeir að
troða þangað 40 milljörðum áður en þeir
taka hann upp úr, en það er ekki gert.
Þetta er einhver vitlausasta umræða, sem
ég hef heyrt í þinginu nokkra sinni, fyrr
eða síðar og blessaður Alþýðuflokkurinn
fór afar ilia út úr þessum umræðum."
Og Þorsteinn Pálsson sagði: „Það er líka
athygli vert, að lausnarorðið hjá tiUögu-
mönnum var að þetta ætti alls ekki að
koma við sjávarútvegiim, hann ætti að
græða alveg jafn mikið eftir sem áður og
það átti að gerast með gengislækkun.
ÆtU fólkinu í landinu myndi nú ekki
finnast það skrýtið að það ætti að borga
brúsann af auðíindaskattinum með því að
þurfa að kaupa sykurinn á hærra verði,
hveitið á hærra verði, fötin á hærra verði
og bílana á hærra verði?“
Eftir því var tekið, að Friðrik Sophus-
son, varaformaður Sjálfetæðisflokksins,
blandaði sér ekki í þessar umræður, en
það hefur komið fram opinberlega, að við-
horf hans er mun nær sjónarmiðum tals-
manna veiðUeyfagjalds. Það er svo íhugun-
arefni fyrir landsfundarfulltrúa, hver víg-
staða Sjálfetæðisflokksins verður, þegar
tekið er mið af þeirri undiröldu í þjóðfélag-
inu, sem Halldór Ásgrímsson finnur, ef
SjáÍfetæðisflokkurinn verður harðasti tals-
maður óbreytts kerfis og gengur lengra í
því en áhrifamiklir forystumenn í sjávarút-
vegi á borð við Áma Vilhjálmsson, prófess-
or og stjómarformann Granda hf., sem
hefur viljað koma til móts við kröfuna um
veiðUeyfagjald með athyglisverðum hætti.
A hvað „trú-
ir“ Morgnn-
blaðið?
ANNARS VÉK
formaður Sjálf-
stæðisflokksins
vinsamlegum orð-
um að Morgunblað-
inu í þessum um-
ræðum á landsfundinum á föstudags-
morgni, þegar hann sagði: „Ég veit að ég
særi vini okkar á Morgunblaðinu, sem trúa
á þetta mál eins og heilagasta mál tilvera
sinnar af einhveq'um ástæðum. Trúa
reyndar ekki á neitt mál annað, eins og
málum er komið núna, en þetta mál. En
það er bara ekki heil brú í heila málinu.
Mig tekur það nærri vegna Morgunblaðs-
ins, sem er svo gott blað.“
Nú er það að vísu svo, að forsætisráð-
herra særir ekki vini sína á Morgunblað-
inu, þótt hann sé annarrar skoðunar.
Skoðanamunur og heilbrigð og málefnaleg
skoðanaskipti eru sjálfsagður þáttur í okk-
ar lýðræðislega samfélagi og ekki þarf að
gæta sársauka í góðra vina hópi, þótt
menn séu ekki sammála. Sárindin koma,
ef menn teija vinnubrögð eða málfiutning
óheiðarlegan eða ódrengilegan en það á
ekki við um þann skoðanamun, sem ríkir
á milli Morgunblaðsins og forystumanna
Sjálfstæðisflokksins í þessu máli.
Það er hins vegar ástæða tii að íhuga
þau orð formanns Sjálfetæðisfiokksins, að
Morgunblaðið „trúi reyndar ekki á neitt
mál annað“ um þessar mundir eins og
hann komst að orði á landsfundinum.
Vegna þeirra er kannski ástæða til að
minna á helztu baráttumál Morgunblaðsins
á þessum áratug eins og um þau hefur
verið fiallað á síðum blaðsins.
Grandvallaratriði í viðhorfi Morgun-
blaðsins til þjóðfélagsmála í 83 ára sögu
þess, hefur verið stuðningur við einkafram-
tak og fijálsa samkeppni í atvinnu- og
viðskiptalífi. Svo að aðeins sé horft til
þessa áratugar hefur blaðið lagt ríka
áherzlu á stuðning við einkafyrirtæki, stór
og smá, og varað við auknum ríkisumsvif-
um á nýjum sviðum atvinnulffsins.
Nýjustu dæmin um þetta er n\jög víðtæk
umfjöllun Morgunblaðsins á síðasta ári og
þessu ári um fjarskiptasviðið, þar sem
þróunin hefur verið ótrúlega ör. í um-
fangsmiklum greinaflokki, sem birtur var
hér í blaðinu á síðasta ári var sú stað-
reynd dregin fram í dagsljósið, að lítil
Laugardagur 12. október
einkafyrirtæki, sem hafa verið að spretta
upp eiga í vök að veijast í samkeppni við
ríkisfyrirtækið Póst og síma, sem hefur
beitt ótrúlegustu vinnubrögðum til þess
að koma keppinautum sínum í einkæign
á kné og má í því samhandi m.a. minna
á umræður um alnetsþjónustu fyrirtækis-
ins fyrir nokkrum vikum. Morgunblaðið
hefur tekið upp vöm fyrir þessi einkafyrir-
tæki og baráttu fyrir rétti þeirra til að
keppa sín í milli án afekipta ríkisvaldsins.
Morgunblaðið hefur fagnað því fram-
kvæði Halldórs Blöndals, samgönguráð-
herra, að gera Póst og=síma að hlutafélagi
en lýst þeirri skoðun, að það væri einung-
is fyrsta skrefið og hið næsta hlyti að
vera að selja hlutabréf í fyrirtækinu á
opnum markaði.
Morgunblaðið hefur vakið athygli
stjómvalda á því, að hinn ungi hugbúnað-
ariðnaður á Islandi ætti undir högg að
sækja vegna umsvifa ríkisins á þessu sviði.
Blaðið hefur hvatt til þess, að ríkisstofnan-
ir og ríkisfyrirtæki af ýnisu tagi hætti
samkeppni við einkafyrirtæki í hugbúnað-
argerð til þess að auka svigrúm þeirra til
athafna og möguleika þeirra á að byggja
upp útflutningsiðnað í þessari grein, sem
þrátt fyrir erfíðar aðstæður er að verða
umtalsverður.
Þegar Morgunblaðið varð þess vart síðla
sumars, að áform vora uppi a.m.k. hjá
einhveijum hluta stjómkerfisins að draga
ekki úr hlut ríkisvaldsins í bankakerfinu,
eins og áður hafði verið lýst yfir að gert
yrði, heldur auka hann með því að stofna
nýjan banka, sem ætti alfarið að vera í
ríldseigu, þ.e. fiárfestingarbanka á grunni
núverandi fiárfestingarlánasjóða, hóf blað-
ið umfjöllun um það mál og opinberaði
þessi áform. Ef stefnuræða forsætisráð-
herra er rétt skiUn hefur hann nú tekið
af skarið í þessum efnum.
í samræmi við þessar grundvallarhug-
sjónir hefur Morgunblaðið á imdanfömum
árum hvatt mjög tU aukinnar, frjálsrar
samkeppni og m.a. beint athyglinni að
fákeppni á sumum sviðum atvinnulífeins
við takmarkaðar vinsældir frá þeim hluta
atvinnu- og viðskiptalífe, sem nýtur góðs
af fákeppni.
Þegar horft er um öxl verður ljóst, að
baráttan fyrir frjálsri samkeþpni hefur
tekið á sig ýmsar myndir. í eina tíð sner-
ist hún um það að tryggja einkafyrirtækj-
um lífvænlega möguleika í samkeppni við
ríkis- og bæjarfyrirtæki. Hvemig átti t.d.
Tryggvi Ófeigsson að geta keppt við Bæj-
arútgerð Reykjavíkur, sem fékk árlega
mikið fé úr borgarsjóði? Um skeið snerist
þessi barátta um að kom í veg fyrir, að
viðskiptaveldi Sambands ísl. samvinnufé-
laga notfærði sér pólitíska aðstöðu Fram-
sóknarflokksins til þess að koma einkafyr-
irtækjum á kné. Sú óeðlUega samkeppni
er ekki lengur tii staðar.
Nú snýst baráttan fyrir fijálsri sam-
keppni í íslenzku þjóðfélagi m.a. um að
koma í veg fyrir að einkafyrirtæki, sem
búa við fákeppni noti þá aðstöðu til að
kæfa í fæðingu nýja samkeppni. Um þessa
baráttu Morgunblaðsins á undanförnum
árum þarf ekki að hafa mörg orð. Hún
hefur vakið umtalsverða athygU. Það
kemur t.d. betur og betur í ýós, að á
sumum sviðum er erlend samkeppni eða
áform um erlenda samkeppni nauðsynleg
til að bijóta upp fákeppni í einstökum
greinum viðskiptalífsins. í þessu sam-
bandi era viðbrögð íslenzku tryggingafé-
laganna afar athyglisverð, þegar þau
stóðu framrni fyrir nýrri samkeppni er-
lendis frá vegna bifreiðatrygginga. Þótt
það komi kannski ekki í ljós fyrr en að
2-3 áram liðnum hvert framhaid verður
á því njóta bfleigendur nú góðs af þeirri
samkeppni. Þá urðu áfonn erlends olíufé-
lags um að hefja starfsemi hér til að hrista
rækilega upp í olíumarkaðnum, neytend-
um til hagsbóta.
Af þessu má sjá, að Morgunblaðið trúir
á þær grundvallarhugsjónir, sem hafa ein-
kennt afstöðu blaðsins til þjóðfélagsmála
frá upphafi og hefur ekkert gefið eftir í
baráttu fyrir þeim.
Velferðar-
kerfið og
einkafram-
takið
MEÐ ÖRUM ÞJÓÐ-
félagsbreytingum
þarf hins yegar að
útfæra sUkar
grundvallarhug-
sjónir með nýjum
hætti og_á nýjum
sviðum. Á þessum
áratug hafa farið fram miklar umræður á
Vesturlöndum um velferðar- og heilbrigð-
iskerfíð og þessum þjóðum hefur orðið
ljóst, að kostnaður við velferðarkerfið og
heilbrigðiskerfið væri orðinn svo mikill,
að ekki yrði undir honum staðið. í þessum
umræðum hefur Morgunblaðið lagt
áherzlu á nokkur meginatriði:
í fyrsta lagi hefur blaðið lagt áherzlu
á, að takmarka ætti þjónustu velferðarkerf-
isins við þá, sem þurfi á henni að halda.
Það væri ástæðulaust að greiða almanna-
tryggingabætur tíl þeirra, sem hefðu svo
miklar tekjur fyrir, að þeir kæmust vel af
án þeirra. Á fyrstu misserum fyrri ríkis-
stjómar Davíðs Oddssonar hvatti Morgun-
blaðið þess vegna mjög tíl tekjutengingar
í almannatryggingakerfínu og hefur slík
tekjutenging verið útfærð að töluverðu
leyti, þótt rök megi feera fyrir því, að marg-
vísleg mistök hafi verið gerð í framkvæmd
hennar. í þessum umræðum fyrir fimm
árum vísaði Morgunbiaðið m.a. til reynslu
Nýsjálendinga og merkrar fiárlagaræðu,
sem Ruth Richardson, þáverandi fjármála-
ráðherra Nýja Sjálands, flutti á árinu 1991.
Þessi aðsópsmikla kona kom svo í heimsókn
hingað til lands á síðasta ári að frumkvæði
Friðriks Sophussonar, fiármálaráðherra, til
þess að veita ráðimeyti hans ráðgjöf.
í öðra lagi hefur Morgunblaðið í umræð-
um um heUbrigðiskerfið lagt áherzlu á
nauðsyn þess, að byggja upp einkarekinn
valkost í heilbrigðismálum. I tilefiii af löng-
um biðhstum eftir læknisaðgerðum hefur
blaðið ítrekað spurt, hvers vegna þeir, sem
vilja greiða fulla þóknun fyrir slíkar að-
gerðir fái ekki leyfí tii þess, sem um leið
mundi létta á biðUstunum.
í þessum umræðum hefur Morgunblaðið
bent á þann möguleika, að einstakUngar
geti keypt tryggingar hjá almennum
tryggingafélögum til þess að standa undir
kostnaði við læknisaðgerðir, ef og þegar
þeirra væri þörf. Þessar ábendingar blaðs-
ins hafa hlotið misjafnar undirtektir eins
og við mátti búast en þó má sjá vísi að
einkareknum valkosti í heilbrigðiskerfinu,
sem örugglega á eftir að vaxa að mun.
í þriðja lagi hefur Morgunblaðið hvatt
mjög tU aukins frelsis í lífeyrismálum og
gert kröfu tíl þess, að einstakUngar ráði
því sjálfir í hvaða lífeyrissjóð þeir greiða.
Blaðið hefur út af fyrir sig tekið undir
sjónarmið þeirra, sem telja, að aUir lands-
menn eigi að vera skyldir til að vera í ein-
hveijum lífeyrissjóði en hins vegar bent
á, að hver og einn eigi á þeim grundvelli
að geta valið sér þann lífeyrissjóð, sem
hann telur bezt henta hagsmunum sínum.
Með þessum hætti hefur Morgunblaðið
viljað útfæra hugsjónir um frelsi einstakl-
ingsins yfir á ný svið.
Félags- og
menntamál
SVIPUÐ VIÐHORF
hafa komið fram í
umfjöllun Morgun-
blaðsins um félags-
og menntamál.
Þannig hefur blaðið gert kröfu til þess,
að hver einstaklingur fái að ráða því, hvort
hann er meðlimur í stéttarfélagi og þá í
hvafla félagi. Eins og málum er nú háttað
er einstaklingur skyldaður til að vera í
ákveðnu stéttarfélagi og vinnuveitandi
hans hefur samið um að innheimta fyrir
stéttarfélagið félagsgjald og ýmis sjóða-
gjöld. Þetta er auðvitað fráleitt og gamal-
dags kerfi. EðiUegt er, að hver og einn
ráði því í hvaða félagi hann er og að stétt-
arfélagið sjái sjálft um að innheimta fé-
lagsgjöld hjá félagsmönnum sínum.
I menntamálum hefur Morgunblaðið
vakið athygli á erfiðri stöðu Háskóla ís-
lands, þar sem nemendum fjölgar en Qár-
veitingar duga ekki til þess að halda í við
kostnaðaraukningu vegna fjölgunar nem-
FRÁ SKAFTAFELLI
Morgunblaðið/Golli
enda. Blaðið hefur bent á, að stjómvöld
standi frammi fyrir þremur kostum; að
auka flárveitingar úr almannasjóðum, að
takmarka aðgang að skólanum eða taka
upp skólagjöld. Morgunblaðið hefur ítrek-
að á undanfómum áram bent á, að óhjá-
kvæmUegt væri að ræða m.a. þá leið að
taka upp skólagjöld bæði við Háskóla ís-
lands og ýmsa sérskóla. Jafnframt hefur
blaðið fagnað hugmyndum um einkarekna
skóla en mótmælt því að kostnaður við
rekstur þeirra verði greiddur af almannafé.
í umræðum um byggðamál að undan-
fömu hefur Morgunblaðið m.a. hvatt tíl
þess, að Byggðastofnun verði lögð niður
og í því sambandi minnt á sameiginlega
baráttu blaðsins og Sjálfetæðisflokksins
gegn því á sínum tíma, að Framkvæmda-
stofnun, forveri Byggðastofnunar, yrði
sett upp en það var vinstri stjómin, sem
hér sat 1971-1974, sem kom þeirri stofnun
á fót. Morgunblaðið hefur líka á síðari
árum undirstrikað nauðsyn þess að taka
upp jafhan atkvæðisrétt um alit land og
m.a. bent á, að sá ójöfnuður, sem nú ríkir
í þessum efnum, sé ein helzta forsenda
þess tilgangslausa íjárausturs úr opinber-
um sjóðum í landsbyggðina, sem þjóðin
hefur orðið vitni að um langt skeið.
Hér hefur aðeins verið stiklað á stóra
í tflefni af þeim ummælum formanns Sjálf-
stæðisflokksins, að Morgunblaðið trúi ekki
á annað en veiðileyfagjald um þessar
mundir. Það er misskilningur eins og að
framan er rakið. Hins vegar er það skoðun
Morgunblaðsins, að það eitt sé í samræmi
við þau grundvallarviðhorf, sem bæði
Morgunblaðið og Sjálfstæðisflokkurinn
hafa alla tíð barizt fyrir, að eðlilegt sé að
greiðsla komi fyrir takmörkuð gæði en
eklri að þeim sé úthlutað af stjórnvöldum,
samkvæmt skömmtunarkerfi, hveiju nafni
sem nefnist. Slíkt kerfi reyndist iUa á haft-
atímabflinu eins og lesa má um í merkri
bók Jakobs F. Ásgeirssonar, sagnfræð-
ings, Þjóð í hafti.
I þá tíð fengu verðugir úthlutað inn-
fiutningsleyfum fyrir bílum, sem þeir seldu
svo hæstbjóðanda. Nú fá menn úthlutað
veiðikvótum, sem þeir geta selt hæstbjóð-
anda. Nú er opinber nefnd líka að úthluta
sjónvarpsrásum, sem eru takmörkuð gæði,
skv. úthlutunarreglum, sem enginn skflur.
Það verður spennandi að sjá, hvort sam-
gönguráðherra markar nýja stefnu í þess-
um efnum, þegar að því kemur að úthluta
leyfí til þess að reka annað GSM-síma-
kerfi hér á landi á næsta ári.
Barátta Morgunblaðsins fyrir veiðileyfa-
gjaldi og greiðslu fyrir sjónvarpsrásir og
önnur slík verðmæti er því grundvölluð á
hugsjónum blaðsins um framtak einstak-
lingsins og fijálsa samkeppni og að hvers
kyns úthlutun stjómvalda á verðmætum
án þess að eðlilegt endurgjald komi fyrir
sé í ósamræmi við þau grundvallarsjón-
armið, sem ftjálst samfélag byggist á. Sú
barátta á því ekkert skylt við sósíaUsma.
„Nú er það að vísu
svo, að forsætis-
ráðherra særir
ekki vini sína á
Morgunblaðinu,
þótt hann sé ann-
arrar skoðunar.
Skoðanamunur
og heilbrigð og
málefnaleg skoð-
anaskipti eru
sjálfsagður þáttur
í okkar lýðræðis-
lega samfélagi og
ekki þarf að gæta
sársauka í góðra
vina hópi, þótt
menn séu ekki
sammála. Sárind-
in koma, ef menn
telja vinnubrögð
eða málflutning
óheiðariegan eða
ódrengilegan en
það á ekki við um
þann skoðana-
mun, sem ríkir á
milli Morgun-
blaðsins og for-
ystumanna Sjálf-
stæðisflokksins í
þessu máli.“
» /
•I