Morgunblaðið - 13.10.1996, Blaðsíða 28

28 SUNNUDAGUR 13. OKTÓBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
SKOÐUIM
BORNIN OKKAR
Askorun til stjórnvalda og allra landsmanna
MARGSKONAR hættur steðja
nú að börnum okkar, svo sem vímu-
efnavandinn, ofbeldi ýmiskonar, hið
stöðuga áreiti, hraðinn og spennan.
Þar sem undirritaður er kominn yfir
miðjan aldur, geri ég mér grein fyr-
ir, að tilvera barna og unglinga á
mínum æskudögum var töluvert ein-
faldari. Ekki endilega hamingjurík-
ari, en tilveran á þeim tíma var
ekki eins áreitin sálarlega. Það þarf
sterk bein og mikla ástúð og um-
hyggju heima fyrir til þess að börn
geti haldið sinni sálarró og vaxið
og dafnað eðlilega nú á dögum.
Það hefur komið skýrt í ljós, að
gegndarlaus ásókn okkar í veraldleg
gæði og völd hefur komið niður á
ýmsum dýrmætum gildum í mann-
lífinu. Maðurinn lifir jú ekki af
brauði einu saman, eins og sagt var
"*%vo réttilega. Allir þurfa að rækta
sína sál með einhveijum hætti til
þess að komast hjá tómleika, and-
legri örbirgð og jafnvel óhamingju.
Andleg velferð komandi kynslóðar
byggist á því veganesti, sem við hin
eídri getum gefið þeim sem yngri
eru, því þau læra það sem fyrir
þeim er haft.
Hvernig skyldi ástandið í þessum
málum vera? Hér á ég fyrst og
fremst við uppeldis- og skólamálin.
Margt er vafalaust vel gert bæði á
— tómilum og í skólum, en víða eru
vandamál og erfiðleikar. Síðastlið-
inn vetur átti ég þess kost ásamt
Selmu Guðmundsdóttur píanóleik-
ara, að leika á skólatónleikum fyrir
á þriðja þúsund barna og unglinga.
Börnin voru á aldrinum 6-18 ára
og var skipt niður í hópa eftir aidri.
Lengd tónleika var 30-35 mínútur
og reynt var að kynna bæði hljóð-
færin (selló og píanó) í töluðu máli
og stuttum verkum frá ýmsum tíma-
bilum tónlistarsögunnar. Á þessum
tónleikum kom margt áhugavert í
ljós. Yngstu börnin voru yfirleitt
opin og áhugasöm. Þeim fannst
gaman að varpa fram spurningum,
bæði er við komu hljóðfærum og
„jKörkum.
Eldri börnin voru mun feimnari
og lokaðri. Þau voru hálffeimin að
bera fram spurningar, því á þessum
aldri er margt svo asnalegt og hall-
ærislegt og oft erfítt að skera sig
úr hópnum. Fólk á þessum aldri er
orðið miklu meðvitaðra um álit fé-
laganna og feimnara við að tjá sig.
I öllum hópunum voru agavanda-
mál, en þó mismikil. Nokkur hluti
þessara barna og unglinga stunduðu
tónlistamám af einhveiju tagi, þó
alltaf væru þeir fleiri sem ekki áttu
þess kost að ieggja stund á slíkt
nám. En eitt áttu öll þessi böm þó
það sameiginlegt, hvort sem þau
höfðu stundað tónlistamám eður ei,
^■-þau kunnu yfirleitt ekki að hlusta.
Fyrsta skilyrði þess að hægt sé
að hlusta á tónlist er þögn og kyrrð
í umhverfinu. Þá er mögulegt að
einbeita sér að því að hlusta á tón-
listina og leyfa henni að komast að.
Ef skipulegri kennslu og leiðsögn
í hlustun á tónlist yrði komið á,
myndi ég líta á hana sem einhvers-
konar íhugun sálræns eðlis, auk
menntunargildisins sem hún hefði.
Við tónlistarmenn, sem kennum
tónlist í hinum ýmsu tónlistarskól-
um landsins, hljótum að viður-
kenna, þrátt fyrir alla kennsluna í
marga áratugi, þar sem margt
framúrskarandi hefur verið gert,
að skipuleg hlustun á tónlist hefur
orðið algjörlega útundan. Fjöldi
unglinga og barna sem stundar
hljóðfæranám fer sjaldan eða aldrei
á tónleika og fer því á mis við mjög
mikilvægan þátt í tónlistaruppeld-
inu, þ.e. að hlusta á lifandi tónlist.
En er þetta; að hlusta á góða tón-
Bömin eru óplægður
akur, segir Gunnar
Kvaran, sem bíður eftir
góðum fijókornum.
list, þá einungis mikilvægur þáttur
í tónlistaruppeldi? Nei, alls ekki,
regluleg og skipuleg hlustun á góða
tónlist í öllum skólum og uppeldis-
stofnunum landsins, samfara góðri
kennslu í öðrum greinum tónlistar
myndi á nokkrum árum valda mikl-
um breytingum til góðs.
Hverskonar breytingum? Við
mundum fá út úr skólunum, ró-
legri, þroskaðri og betur menntuð
börn. Þótt segja megi að stór hópur
barna og unglinga stundi tónlist-
arnám í landinu, hefur þetta nám
ekki hlotið þann sess í almenna
skólakerfinu, sem það ætti að hafa.
Allir nemendur grunnskóla ættu að
eiga kost á tónlistarnámi ókeypis.
Gera má ráð fyrir að töluverður
hópur skólabarna í grunnskólum
eigi ekki möguleika á tónlistarnámi
af fjárhagsástæðum. Tökum t.d.
láglaunafjölskyldu með 3-4 börn á
skólaskyldualdri. Þar sem nám í
tónlistarskóla kostar a.m.k. 40-50
þús. kr. fyrir. skólaárið á barn, auk
hljóðfærakostnaðar, gefur það auga
leið, að í svona tilfellum eru ekki
efni til að veita bömum tækifæri
til náms í tónlistarskóla. Sem sagt:
„Auka þarf stórlega kennslu og
fræðslu í tónlist í öllum grunnskól-
um.“ Af hveiju? Vegna þess að
reynslan sýnir og sannar að tónlist-
arnám eflir allt annað nám mjög
mikið. Stundi barn tónlistarnám af
einhverri alvöru þróar það með sér
aukinn hæfileika til einbeitingar.
Það agast, því t.d.
hljóðfæranám er harð-
ur húsbóndi, eigi 'að ná
góðum árangri. Það
þroskast tilfinninga-
lega, það eflir með sér
hæfileika til samvinnu,
tjáskipta og mannlegra
samskipta í samleik,
hvort heldur er í hljóm-
sveit, kór eða minni
hljóðfærahópum. Það
þroskar með sér form-
og fegurðarskyn og
síðast en ekki síst hef-
ur góð tónlist hreinlega
mannbætandi áhrif á
þann sem stundar
hana, hvort heldur er
sem virkur þátttakandi eða hlu-
standi. Nú kynni einhver að spyija
sem svo: „Þetta er nú allt gott og
blessað, en kostar þetta ekki of-
fjár?“ Auðvitað kostar þetta fé, en
ég leyfi mér að fullyrða að eins og
útlitið er núna með auknu ofbeldi,
aukinni misnotkun vímuefna og
aukningu á margskonar glæpum,
þá muni útgjöld hins opinbera til
málaflokka eins og öryggisgæslu
og í heilbrigðisgeiranum stóraukast
á næstu árum og áratugum. Með
því að spyrna við fótum nógu
snemma má koma í veg fyrir marga
ógæfuna, jafnvel á þann máta að
ríkið sparaði útgjöld þegar öllu
væri á botninn hvolft. Auðvelt er
t.d. að gera sér í hugarlund þann
kostnað sem ríkið verður að bera í
sambandi við meðferðarstofnanir,
sjúkrahús og fangelsi sem fórn-
arlöm vímuefna, ofbeldis og glæpa
þurfa að leita til. Ungt fólk, sem í
mörgum tilfellum fór á mis við þá
ástúð, umhyggju, væntumþykju,
menntun og fræðslu, sem hveiju
Gunnar
Kvaran
ungmenni er nauðsyn-
legt veganesti þegar
út í lífið kemur.
í þessari smágrein
hef ég aðallega beint
sjónum minum að þeim
möguleikum sem hægt
væri að skapa í skólum
til mun fullkomnari
menntunar og betra
mannlífs, en ég geri
mér líka ljósa grein
fyrir því, að skólinn
kemur aldrei í staðinn
fyrir heimilið, heldur
eiga þessir tveir aðilar
að vinna heilshugar
saman að uppeldi og
þroska bamsins.
Mikið hefur verið talað um for-
varnir í þjóðfélaginu að undanförnu
og em það sannarlega orð í tíma
töluð, eins og málin hafa þróast,
en forvarnarstarf er meira en að
fræða börn og unglinga um hættur
og skaðsemi vímuefna. Forvarnar-
starf í víðasta skilningi þess orðs
er að skapa börnum og unglingum
þessa lands það umhverfi á heimil-
um og í skólum að þau vaxi og
dafni sem einstaklingar. Hver ein-
asta mannvera sem fæðist inn í
þennan heim er sérstök og einstök
og ber í sér kímið til dásamlegrar
sköpunar og athafna, fái hæfileikar
hennar tækifæri til þroska í góðu
umhverfi. Börnin læra það sem fyr-
ir þeim er haft, svo mikil er ábyrgð
okkar fullorðna fólksins. Dýrmæt-
asti auður þessa lands og alls
heimsins eru börnin.
Heimurinn með öllum sínum
hörmungum og dásamlegu mögu-
leikum breytist ekki, ef við spyrnum
ekki við fótum af alefli gegn þeim
öflum sem vilja ekki hag barna og
unglinga sem mestan og bestan,
heldur eru föst í feni stundargróða,
eiginhagsmuna og þröngsýni. Ég
vil heilshugar taka undir orð Guð-
rúnar Agnarsdóttur læknis og fyrr-
verandi forsetaframbjóðanda þegar
hún talar um stórkostlega mögu-
Ieika íslensku þjóðarinnar til fagurs
mannlífs.
Einmitt vegna smæðar okkar,
legu landsins og sérstöðu er mun
auðveldara fyrir okkur að hafa áhrif
til góðs, en t.a.m. hjá milljónaþjóð-
um þar sem allt þjóðfélagið er mun
flóknara og þyngra í vöfum. Hinu
ber heldur ekki að gleyma, að á
sama hátt og hið jákvæða og upp-
byggilega á greiðan aðgang að sál-
um manna, er einnig auðvelt að
spilla andrúmslofti í þjóðfélaginu
með neikvæðni, gáleysi og kæru-
leysi.
Atburðir síðustu mánaða á ýms-
um sviðum þjóðlífsins hafa fært
okkur heim sanninn um það, svo
tekur af öll tvímæli. Innst inni
þráum við öll fullkomnara og rétt-
látara þjóðfélag, en einungis með
því að vera öll reiðubúin að leggja
okkar af mörkum hvert á sínu sviði,
mun okkur takast að breyta þjóðfé-
Iaginu til góðs.
Hugmyndin um almenna kennslu
í tónlist í öllum grunnskólum, þar
sem skipuleg og kerfisbundin hlust-
un á góða tónlist væri mikilvægur
þáttur, er hluti af þeirri viðleitni
sem margt fólk hefur; að vilja leggja
eitthvað á vogarskálarnar þjóðfé-
laginu til góðs.
Börn sem lærðu að hlusta á góða
tónlist að staðaldri mundu róast og
læra betur að einbeita sér. Þau
mundu líka læra að hafa hljótt um
sig af tillitsemi við aðra, sem væru
líka að hlusta og síðast en ekki síst
mundu hin stórkostlegu uppbyggj-
andi sálrænu öfl, sem eru í tónverk-
um meistara allra alda frá miðöld-
um til vorra daga, næra sálir þeirra
og lyfta andanum oft og tíðum,
ómeðvitað, því dómgreind barna er
enn í mótun. Þegar ég stóð frammi
fýrir þessum börnum skynjaði ég
þennan óplægða akur sem bíður
eftir góðum fijókornum. Hvílíkir
möguleikar með guðshjálp og góðra
manna.
Höfundur er sellóleikari.
Þakskífur
úr steini
fyrir íslenskt
veðurfar.
/V ý l l I r á r, M ' l íi I I á
Þakskífur úr steini hafa lengi verið húsaprýði í grannlöndum
okkar. BM»Vallá framleiðir nú þakskífur sem þróaðar eru
sérstaklega fyrir íslenskar aðstæður og standast ströngustu
kröfur um frostþol og endingu.
^ Þakskífurnar eru sérstaklega fallegar og setja glæsilegan
svip jafnt á ný hús sem gömul.
^ Þakskífurnar frá BM*Vallá eru viðhaldsfríar. Þær ryðga ekki
og þær þarf aldrei að mála.
^ Þakskífurnar eru mjög þéttar og auðvelt er að leggja þær.
Fáðti sendan
bækling
Kynntu þér þetta hagkvæma og spennandi þakefni.
Pantaðu ókeypis bækling með ítarlegum upplýsingum
m.a. um lögn og frágang.
GÆÐAKERFI
Q
<
fsT ISQ 9001
Pantaðu bækling í síma 577 4200 • Grænt númer 800 4200 • Netfang: bmvalla.sala@skima.is
BM-VAIIA
Söluskrifstofa
Breiðhöfða 3
112 Reykjavík