Morgunblaðið - 20.11.1996, Síða 24

*
1
24 MIÐVIKUDAGUR 20. NÓVEMBER 1996 MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Nýjar bækur
• BARNABÓKIN Besta skóla-
ár allra tíma er eftir Barböru
Robinson í þýðingu Jóns Daníels-
sonar.
„Það verður alltaf allt vitlaust
þegar Herdman-systkinin eru ann-
ars vegar í skólanum, þvottahúsi
bæjarins, slökkvistöðinni, pósthús-
inu og út um allt. Þau eru sex
talsins, eitt í hveijum bekk í skól-
anum, ógnvaldar skólans og bæj-
arins í heild.“
Útgefandi er Skjaldborg. Bókin
erl32bls. ogkostar 1.480kr.
• HÖFÐINGJAHÓTELIÐ er
eftir Agöthu Christie. Ragnar
Jónsson þýddi.
„Það er óvenjulejgur morgunn á
Gossington-setri. Oþekkt stúlka
finnst látin í bókaherberginu og
íbúar í þorpi skammt frá sýna
málinu áhuga, sérstaklega gömul
piparmey, fröken Marple, sem
beitir hyggjuvitinu af alkunnri
snilld.“
Útgefandi er Skjaldborg. Bókin
er 166 bls. og kostar 2.480 kr.
• BÆKURNAR Fuglafitjar og
Uppáhaldsfiljar eftir CarmiIIu
Gryski í þýðingu Auðar Styrk-
ársdóttureru komnar út.
í kynningu segir: „Hefur þig
alltaf langað til að fara í fuglafit?
Ertu búin(n) að gleyma hvernig
þær eru gerðar? Viltu kenna barn-
inu þínu þessar gömlu- og nokkrar
nýjar? Svörin færðu í þessum
tveimur föndurbókum þar sem tvö
bönd fylgja með hvorri bók.“
Útgefandi er Skjaldborg. Bókin
er 32 og 48 bls. og kostarhvor
bók 980 kr.
• FÖNDURBÓKIN Hárfléttur
eftir Moira Butterfield í þýðingu
Áslaugar Benediktsdóttur er
komin út.
í þessar bók er kennt á einfald-
an hátt að flétta og skreyta hárið
á marga vegu. Með bókinni fylgja
skrautlega lituð bönd og perlur.
Útgefandi er Skjaldborg. Bókin
er 24 bls. ogkostar 790 kr.
• BÓKIN Leyndarmál Baldurs
er eftir Jakob Wegelius. Jón
Danílesson þýddi.
„Leyndarmál Baldurs er afar
sérstakt og því verður ekki ljóstrað
upp hér. En ímyndið ykkur kindur
að spila golf, tennis og fótbolta.
Já, að gera eiginlega allt annað
en það sem kindr gera venjulega."
Útgefandi er Skjaldborg. Bókin
er 28 myndskreyttar síður ístóru
broti. Verð 1.240 kr.
• STÓRA ævintýrabókin -
Einu sinni var... er komin út. Hér
eru sígild ævintýri saman komin
í eina stóra og ríkuleg mynd-
skreytta bók. Ævintýrin eru Allad-
ín og töfralampinn, Hans og Gréta,
Tumi þumall, Þrír litlir grísir, Stíg-
vélaði kötturinn og mörg fleiri.
Útgefandi er Skjaldborg. Bókin
er246 bls. ogkostar 1.870 kr.
• ÞEGAR mest á reynir eftir
Danielle Steelí þýðingu Skúla
Jenssonarer komin út.
Bækur Danielle Steel njóta
hvarvetna mikilla vinsælda, gefnar
út í flestum löndum og hafa selst
í meira en 300 milljónum eintaka.
Þegar mest á reynir er sautjánda
bókin sem kemur út á íslensku
eftir þessa „drottningu ástarsög-
unnar“.
Útgefandi er Setberg. Bókin er
208 bls. ogkostar 2.230 kr.
• ÚT eru komnar þijár harð-
spjaldabækur fyriryngstu börnin.
Listmyndir prýða hveija opnu og
letrið er greinilegt.
„Bækur fyrir lítil börn í leit að
orðum,“ segir í kynningu.
Bækumar heita: Bingó þekkir
litina, Bingó lærir að telja, Bingó
skoðar og lærir.
Útgefandi er Setberg. Hver bók
kostar 399 kr.
Af póstmálum
og landpóstum
BÓKMENNTIR
F r æ ð i r i <
PÓSTSAGA ÍSLANDS
1776-1873
eftir Heimi Þorleifsson. Þjóðsaga
ehf. 1996, 532 bls.
í ÞESSARI efnismiklu bók er sögð
saga póstmála á Islandi frá því að
fyrsta póstferð var farin árið 1782
og uns nútímalegri skipan komst á
við setningu Stöðulaganna svonefndu
1871.
Þetta er mikil saga og á marga
lund merkileg. Höfundur hefur lagt
í hana geysimikla vinnu, unnið að
henni í um það bil áratug og kannað
öll býsn af skjölum og öðrum heimil-
dagögnum.
I fyrsta kafla.greinir frá tilhögun
póstmála í ríki Danakonungs frá árinu
1624 er póstþjónusta hófst og til
1782. Sú saga er sögð í stuttu máli,
en aðalatriðin koma þó vafalaust
skýrt fram. Þegar þetta tímabil endar
er að byija að_ vaxa fyrsti vísir að
póstþjónustu á íslandi. Sú byijun var
ósköp hægfara. Enda þótt tilskipun
væri gefín út árið 1776 var fyrsta
póstferð ekki farin fyrr en 1782.
I sex köflum sem á eftir fara er
síðan rakinn gangur póstþjóustunnar
til ársins 1850. Segir höfundur að
kaflaskiptingin fari „eftir almennu
gengi póstþjónustunnar í landinu“.
Tímabilin sem um ræðir eru 1782-86,
1786-90, 1790- 1808, 1808-1820,
1820-30 og 1830-50. Þama gætir
tíma uppsveiflu, kyrrstöðu og aftur-
farar. Þetta er mikil lesning, einar
250 bls. Kennir þar margra grasa.
Sagt er frá einstökum póstferðum,
sem margar hveijar voru ekki við
aukvisa hæfí, bréfa-
fjölda, afskiptum stift-
amtmanns, amtmanna,
sýslumanna og .presta,
deili sögð á landpóstum
og kjörum þeirra og
reynt er að átta sig á
hvaða leiðir þeir fóru.
Að loknu þessu
langa yfírliti kemur
kafli um þær umræður
og tillögur sem gerðar
voru á árunum 1850-
1873. Lítið komst þó í
framkvæmd fyrr en
staða Islands í danska
ríkinu hafði verið
ákveðin með lögum
árið 1871. Þá fyrst
komst skriður á málin
og póstmál voru endurskipulögð.
Níundi kaflinn fjallar um póstferðir
á árunum 1850-1873 og eins og í
fyrri köflum er hver landsfjórðungur
tekinn fyrir sig. Þá kemur síðasti
bókarkaflinn, sá tíundi. Þar segir frá
póstskipum sem voru í förum milli
Reykjavíkur og Kaupmannahafnar á
öllu þessu tímabili. Er það mikil frá-
sögn, yfir 100 bls.
Bókartexti endar með greinargóðu
yfírliti. Á eftir fara miklar skrár og
loks stutt „summary" á ensku.
Mikill flöldi mynda er í þessu riti
og eru þær fengnar víða að, eins og
tilgreint er í myndaskrá. Skemmtilegt
er hversu mikið er af hvers konar
skjölum. Þá eru og allmörg póstleiða-
kort.
Póstsaga íslands gæti í fljótu
bragði virst nokkuð þröngt og ein-
hæft efni og ekki ýkja fysilegt al-
mennum lesanda. En svo er þó ekki
ef einhver snefill af sagnfræðilegum
áhuga er fyrir hendi. Hér er vissulega
sagður merkur þáttur ís-
landssögur.nar. Les-
andinn kynnist þvi vel
hveijar voru helstu sam-
gönguleiðir hérlendis og
hveijum erfiðleikum það
var bundið að koma upp-
lýsingum um landið.
Landpóstarnir, konung-
legir embættismenn með
lúður og merki, lögðu sig
oft í mikla lífshættu —
og fórust raunar stundum
— komu kalnir og ör-
magna til byggða og
hlutu lítil laun fyrir allt
sitt erfiði. Þungar voru
oft byrðar þeirra, því að
oft urðu þeir að fara
gangandi í ófærð og
veðurofsa. Þá er ekki síður áhrifamik-
il saga af póstferðum með skipum
yfír úthafíð. Þar urðu stundum hrakn-
ingasamar sjóferðir og mikil sjóslys.
Höfundur segir alla þessa sögu vel
og skilmerkilega og án allra útúrdúra
og málalenginga. Mikils þykir mér
um vert hversu vel hann heldur sig
að efninu. Hann þarf ekki að endur-
segja íslandssögu þessa tímabils eða
teygja lopann allt aftur á landnáms-
öld, eins og sumum hættir til að gera.
Hann heldur sig við sinn leist, póst-
söguna, og fyllir þar í eyður sögunn-
ar. Ekki rekur hann heldur æviferil
landpóstanna gömlu fram yfir það
sem nauðsynlegt er, þó að það kynni
að vera freistandi. Um það efni má
lesa í Söguþáttum landpóstanna.
Eg hygg að Póstsaga íslands muni
þykja vandað og gott heimildarit og
eigi eftir að koma mörgum að gagni
sem við sagnfræði þessa tímabils Is-
landssögunnar fást.
Sigurjón Björnsson
Heimir
Þorleifsson
BÖKMENNTIR
Skáldsaga
DRAUMAR UNDIR
GADDAVÍR
eftir Elías Snæland Jónsson. Vaka-
Helgafell, 1996,168 síður.
Á EINUM stað í þessari sögu ligg-
ur söguhetjan í túni og horfir á
stjörnurnar. Hugur hans reikar aftur
í tímann til þeirra sem gátu lesið úr
himintunglum örlög manna og guða
og „meitluðu mynd sína í þessa
ódauðlegu hvelfingu náttheima"
(161). Fyrir honum eru þessar sömu
stjörnur hins vegar „einungis venju-
legt sambland kletta og klaka, leik-
soppar frosts og funa einsog jörðin
sjálf“ (161). Sjálfur hafði hann trúað
því að á bakvið þær væri himnaríki
en nú liggur honum „við beiskum
hlátri þegar hann minnist þess
hversu skammt er liðið síðan guð og
himnaríki voru álíka áþreifanleg fyr-
irbæri í huga hans og grasið sem
hann rífur reiðilega uppúr sverðinum
með krepptum fingrum" (161-62).
Það verður að teljast nokkuð
óvenjulegt að slík sýn á heiminn
skuli vera í forgrunni í skáldsögu sem
sögð er út frá sjónarhorni unglings
þótt ekki sé það einsdæmi. Alla jafna
er fjallað um bemskuna sem suðu-
pott skemmtilegheita, ævintýraver-
öld sem minnið hefur gætt samhengi
og umsvifalítið breytt í einn óslitinn
sæludraum. í Draumum undir
gaddavír eftir Elías Snæland Jónsson
virðist höfundur að vissu leyti ætla
sér að kollvarpa þessari blekkingu;
lýst er erfíðri reynslu söguhetjunnar,
veikindum og einsemd, sem verður
til þess að hann gengur af barnatrú
sinni.
Sagan greinir frá stuttri vist fjórt-
án ára gamals prestssonar, Jóns
Mikaels, hjá frændfólki sínu suður
með sjó í lok sjötta áratugarins. Hún
hefst á því að hann er sóttur á ber-
klaspítala þar sem hann hefur dvaiið
síðustu tvö árin. Frásagnarbrot frá
bernskuárum og spítalavist fleyga
Óljósir
draumar
frásögnina af veru hans
í námunda við ameríska
herstöð og þannig er
reynt að draga upp hlið-
stæður milli fortíðar og
nútíðar í því skyni að
gefa okkur fyllri mynd
af ævi söguhetjunnar.
Þessir fleygar — sem
eru stór hluti af sögunni
— gefa annars vegar til
kynna strangt og trúar-
legt uppeldi Jóns en
hins vegar lýsa þeir vist
hans á spítalanum og
þeim áhrifum sem ná-
lægð dauðans hefur
haft á þroska hans og
viðhorf til lífsins. í sjáv-
arþorpinu suður með sjó
er Jón umkomuleysið holdi klætt,
sem að vissu leyti má skýra með því
að foreldrar hans hafa yfirgefið hann
um stundarsakir þrátt fyrir veikindi
hans og neytt hann til að takast í
einsemd sinni á við tilvistarlegar
spurningar.
Fyrir höfundinum vakir án efa hið
sígilda verkefni að skrifa einhvers
konar þroskasögu. Sagan lýsir hins
vegar ekki nema að litlu leyti ferlinu
frá sakleysi til raunverulegrar þekk-
ingar á heiminum þótt sagt sé frá
fyrstu kynlífstilburðum söguhetjunn-
ar og landnámi í nýrri veröld sem
einkennist mjög af návígi við póli-
tískt umrót kaldastríðsáranna og
amerískan her: braggarnir, gijótið
og gaddavírinn eru „óhagganlegir
minnisvarðar um veruleika sem hann
fær ekki breytt“ (17). Segja má að
bygging sögunnar komi á vissan
hátt í veg fyrir að hún
springi_ út og öðlist fyll-
ingu. Á köflum er eins
og sú speglun sem reynt
er að ná fram á milli
fortíðar og nútiðar verði
henni fjötur um fót,
sviðin flækjast hvort
fyrir öðru, þótt vissu-
lega takist höfundi
sums staðar vel upp í
því að skapa tengsl á
milli þeirra. Óljós per-
sónusköpun Jóns verður
einnig til þess að glíma
hans við sjálfan sig og
heiminn koðnar að
miklu leyti niður. Við-
leitni höfundar til að ná
utan um tíðaranda
sjötta áratugarins skyggir á hin sál-
rænu átök og ýta söguhetjunni á
vissan hátt út úr sinni eigin sögu;
hvað þau varðar verður lesandinn
að miklu leyti að geta í eyðurnar.
Klisjurnar um herinn og tyggjóið,
kvikmyndastjörnurnar og Elvis,
mynda þegar allt kemur til alls um-
gjörð kringum lítið efni; lesandinn
bíður í raun alltaf eftir því að saga
Jóns hefjist, að hin miklu örlög sem
Bragi, fóstbróðir hans frá spítalanum
talar um, grípi í taumana í hans eig-
in lífi. Frásagnir á nútíðarsviði sög-
unnar af hvaladrápi, flugslysi og
sambandi stúlkunnar Sissu við amer-
ískan dáta eru laustengdar þótt þær
hafí flestar það markmið að lýsa
vaknandi vitund Jóns um návígi lífs
og dauða og hverfulleika ástarinnar.
Einn stærsti galli sögunnar er sá,
að það er ekki fyrr en í iok sögunn-
Elías Snæland
Jónsson
Nýjar bækur
• RAGNHEIÐUR Gestsdóttir
hefur endursagt og myndskreytt
Sögvna afHIina kóngssyni.
Hlini týnist í
skóginum, karls-
dóttir fer að leita
hans og sýnir mik-
ið hugrekki og ráð-
kænsku við að
bjarga honum úr
tröllahöndum og
fær prinsinn og
hálft konungsríkið
að launum.
Útgefandi er
Mál og menning.
Bókin er prentuð í Danmörku og
kostar 1.290 kr. Hún er24 bls. í
sama broti og Karlssonur, Lítill, Trít-
ill og fuglarnir sem kom út á síðasta
árí í endursögn Ragnheiðar með
myndskreytingu Ónnu Cynthiu Lepl-
ar. Bókin er einnig fáanleg á ensku
(The Story ofPrince Hlini).
• MAJA, hvað er ferðalag? eftir
Regine Schindler og Sita Jucker
er komin út í þýðingu Kristjáns
Oddssonar.
„í kynningu segir: „Matti á vin-
konu sem heitir Maja og saman eiga
þau yndislegt leyndarmál. En þegar
Matti sér óvart að Maja stingur
sprautunál í handlegginn á sér breyt-
ist allt. Ýmsar spurningar vakna.
Af hveiju þarf hún éitrið? Hvað er
ferðalag?“
Bent er á að bókin fjallar um
málefni sem snertir alla og hafi ótví-
rætt forvarnargildi.
Útgefandi er Skjaldborg. Bókin
er32 bls. í stóru broti. Verð 1.240 kr.
• ÚT eru komnar bækurnar Alveg
einstakur afi, Alveg einstakur eig-
inmaður og Alveg einstök ást.
Guðbrandur Sigurlausson og
Hrafnkell Óskarsson þýddu.
Bækurnar eru í flokki Viarella
smábóka. Skjaldborg hefur sent frá
sér fjórtán bækur í þessum bóka-
flokki.
Útgefandi er Skjaldborg. Hver bók
er30 bls. og kostar 750 kr. stk.
ar sem við fáum vitneskju um þá
sáru reynslu frá spítalanum sem
kemur í veg fyrir Jón verði fullgildur
þátttakandi í sögunni; hann er í raun
óljós skuggavera, óútfyllt ávísun á
eitthvað sem aldrei kemur í ljós án
þess að við vitum hina raunverulegu
ástæðu fyrir því. Þótt reynt sé að
skapa goðsögulegar hliðstæður milli
nútímans og fornaldar með vísunum
til rómantískra hetjubókmennta og
grískra goðsagna, sem Bragi fræðir
hann um, nær sú viðleitni ekki
markmiði sínu. Ofuráhersla höfundar
á að troða samtíðinni inn í söguna
breytir henni í ímyndafargan þar sem
hver gervigoðsögnin rekur aðra og
vitnar um togstreitu á milli hins
„bókmenntalega" og heilsteypta æv-
intýraheims bernskunnar og veru-
leika Jóns sem einkennist umfram
allt af biturð og vonbrigðum.
Aðrar persónur eru ekki dregnar
skýrari dráttum. Félagar Jóns í
hreppsvinnunni eru ekki annað en
fulltrúar pólitískra skoðana, jafn trú-
verðugt og það er þegar óharðnaðir
unglingar eiga í hlut. Á milli þess
sem þeir rífast um byggðastefnu og
gagnsemi herstöðvarinnar sprengja
þeir dúfnakofa í loft upp og syngja
skátasöngva. Samtöl þeirra eru oft
og tíðum vandræðalega yfírborðs-
kennd og miða fyrst og fremst að
því að draga upp klisjukennda mynd
af samtímanum. Sama á við um
kvenpersónumar sem deila húsnæði
með Jóni. Þær eru eins og klipptar
út úr lýsingum ástandsbókmennta
fyrri áratuga á svokölluðum „kana-
mellum" og tæplega hægt að tala
um raunverulega persónusköpun í
því samhengi.
Allir þessir þættir gera það að
verkum að Draumar undir gaddavír
stendur varla undir nafni sem
þroskasaga. Þótt ekki verði hér fund-
ið að stíl, enda höfundur prýðilega
ritfær maður, verður niðurstaðan sú
að goðsögn og veruleiki takast á án
þess að renna saman í eitt; útkoman
verður togstreita sem ekki er leidd til
lykta.
Eiríkur Guðmundsson