Morgunblaðið - 20.11.1996, Qupperneq 30

30 MIÐVIKUDAGUR 20. NÓVEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Feigðarboðar framtíðar-
innar eru umhugsunarefni
Ur Byggðastofnun
til banka - skýr-
ari byggðastefna
ÞAÐ er engum manni auðvelt
að horfa framhá ýmsum feigðar-
boðum í íslensku þjóðlífi í dag.
Við viljum telja okkur trú um,
að okkur sé annt um börnin okkar
og viljum lífshamingju
þeirra sem mesta og
besta.
Við viljum líka telja
okkur trú um, að við
viljum gera allt sem í
‘*'okkar valdi stendur til
að byggja upp betra
samfélag, stuðla að
heilbrigðum lifnaðar-
háttum og hamingju-
sömu lífi.
Við viljum flest ját-
ast undir viðhorf
mannúðar og mann-
gildis.
Við viljum hlúa að
hamingjusömu heimil-
islífi og að afkomendur
okkar fái að búa í friði, langt frá
atlögum óprúttinna fjáraflamanna.
Við teljum okkur trú um, að við
höfum manndóm til að horfast í
augu við óþægilegar staðreyndir,
en lokum ekki augunum í aum-
ingjaskap og ráðleysi. En hver er
raunveruleikinn? Hvað er það sem
veldur mjörgum áhyggjum, þegar
þeir litast um í íslensku samfélagi
í dag með framtíðina í huga?
Sjálfsagt er það margt. En eitt
hygg ég þó að standi þar upp úr.
Það er aukin neysla áfengis og
annarra fíkniefna og það sem þar
siglir í kjölfarið. Líkamsárásir, of-
beldi, innbrot, rán og gripdeildir
eru að verða daglegt brtauð. Unga
fólkið eykur drykkjuna, eiturlyfja-
fíklum fjölgar, hjónaskilnaðir eiga
sér stað í æ ríkara mæli, fleiri og
fleiri böm alast upp í umkomu-
leysi og öryggisleysi, örvænting,
grátur og tregi ber að dyrum hjá
alltof mörgum fjölskyldum og vax-
andi tala sjálfsvíga tala sársauka-
fullu máli óhamingju og örvænt-
inga.
Allt eru þetta feigðarboðar á
úthafi framtíðarinnar, fyrirboðar
um mannlega harmleiki, sem við
öll viljum fyrirbyggja eftir bestu
getu. En hver er fyrirmyndin sem
við gefum uppvaxandi kynslóð?
Það er staðreynd, að áfengis-
, rneysla er í nær öllum tilvikum rót-
in að bæði annarri fíkniefnaneyslu
og því óhamingjuferli, sem ég hef
þegar nefnt. En hvað gerum við?
Höfnum við áfengi, þegar okkur
er boðið það og gefum þannig tón-
inn til unga fólksins? Segjum við
hreint og umbúða-
laust hvaða hættur
fylgja áfengisneysl-
unni? Eru alþingis-
menn, ráðherrar og
aðrir forystumenn
þjóðarinnar tilbúnir að
slappa allri áfengis-
neyslu, þótt ekki væri
nema í einn mánuð,
til þess að hvetja með
því fordæmi ung-
menni landsins til að
forðast áfengisneyslu?
Eru þeir tilbúnir að
fagna og skála í
ávaxtadrykkjum eða
öðrum áfengislausum
drykkjum við hátíðleg
tækifæri? Eru fjölmiðlar þá tilbún-
ir að geta þess í myndatextum að
þama sé skálað og fagnað með
drykkjum án áfengis. Eða hvað eru
þeir tilbúnir til að gera?
Forvarnir segja kannski sumir.
Fordæmið er ágæt for-
vörn.
En frelsið, áfengið og
framtíðin, fer þetta ekki
allt saman? Er ekki hveij-
um og einum fijálst að
taka fyrsta sopann, ann-
an og síðan óteljandi? Og
síðan hvað? Ber samfé-
laginu ekki að taka áfeng-
issjúklinginn upp á sína
arma og veita honum aðhlynningu
og helst lækningu? Eða er hann
kannski bara fijáls að því að fara
í hundana?
Nei, auðvitað ekki. En heilbrigð-
ir þurfa ekki læknis við og þeir
verða aldrei áfenginu að bráð, sem
aldrei taka fyrsta sopann. En þeir
eru margir sem meðferðar þurfa
við og biðlisti þeirra, sem þurfa
að komast í áfengismeðferð er
langur.
Harmleikir Bakkusar eru langir
og strangir, en þar er engin þurrð
á leikurum. Dansað er í kring um
vínguðinn og í vímunni gleymast
öll tár, örvænting og óhæfuverk.
Þó tala menn um áfengisvanda-
mál, um vanda ofdrykkjumannsins
og hafa áhyggjur af ofurölva börn-
Áfengisneysla er oftar
en ekki, segir Hörður
Zophaníasson, rótin að
annarri fíkniefnaneyslu
og óhamingjuferli fólks.
um og unglingum. Þá samþykkja
margir í orði, að þarna séu feigðar-
boðar framtíðarinnar á ferð. Og
hvað þá? Jú, barnið, unglingurinn,
áfengissjúklingurinn, þeir eiga að
hætta öllum drykkjuskap og frá-
biðja sér áfengi.
Það gerði svo sem ekkert til,
þótt aðstandendur þeirra gerðu það
líka og létu sér víti þeirra sér að
varnaði verða, það er að segja, svo
lengi sem ég sjálfur á ekki hlut
að máli.
Mín áfengisneysla er mitt einka-
mál, kemur ekki öðrum við og fell-
ur undir frelsi og mannréttindi. Ég
er ekki eins og þessir aumingjar
og áfengið er alveg hættulaust fyr-
ir mig. Sagði einhver einhvem tíma:
„Guð, ég þakka þér fyrir,
að ég er ekki eins og aðrir
menn.“
Kannski segja sumir:
„Bindindismaður vil ég
ekki vera, því að ég er
enginn ofstækismaður. En
forvarnir, þær eru svo sem
ágætar, ef þær kosta ekki
alltof mikla peninga." Það
er nú það.
Bindindisdagurinn er haldinn
einu sinni á ári. Hann er pínulítið
skref í átt til forvarna og kostar
ekki mikið. Það er enginn vandi
að láta áfengi eiga sig einn dag á
ári. Ef þú getur það ekki átakalít-
ið, þá er kominn tími til fyrir þig
að hugleiða vel áfengisneyslu þína.
En vertu með, gefðu Bakkusi
frí, og njóttu návistar vina og
vandamanna í vímulausu umhverfi
á bindindisdaginn, föstudaginn 22.
nóvember næstkomandi. Með því
leggur þú þitt lóð á vogarskálar
forvarna og tekur þátt í bindindis-
deginum. Skrefið er að vísu stutt,
en það er í rétta átt.
Höfundur er fyrrverandi
skólastjóri.
FRÓÐLEGT er að velta fyrir sér
hvert hlutverk Byggðastofnunar er.
Óneitanlega er stofnunin umdeild
og skiptist fólk mjög í afstöðu sinni
til hennar. Hlutverk Byggðastofn-
unar er að styrkja landsbyggðina í
slagnum við þéttbýlið. Eðlilegt er
að spyija hvernig til hafi tekist. Séu
fólksflutningar skoðaðir kemur í ljós
að straumurinn liggur „á mölina"
og stefnir í að meirihluti þjóðarinnar
setjist þar að. Af þessu
mætti draga þá ályktun
að Byggðastofnun hafi
mistekist ætlunarverk
sitt. Slík ályktun er
hins vegar heldur ein-
föld enda ræður ein
stofnun ekki úrslitum
um fólksflutninga. Þá
er vert að benda á að
á nokkrum stöðum úti
á landi hafa myndast
blómlegir byggða-
kjarnar og hefur
Byggðastofnun lagt
sitt af mörkum til upp-
byggingar á þeim
svæðum. Nú er hins
vegar ástæða til að
endurskoða starfsemi
Byggðastofnunar og annarra með
hliðsjón af byggðastefnu.
Byggðum mun fækka
Fullyrða má að ekki sé til skýr
byggðastefna af hálfu stjórnvalda
og hafi ekki verið um áratugaskeið.
Fullyrða má, segir
Hjálmar Arnason,
að stjómvöld hafi ekki
haft skýrt markaða
byggðastefnu
um áratuga skeið.
Afleiðing þess er m.a. sú að margar
stjórnvaldsaðgerðir hafa verið held-
ur tilviljanakenndar þar sem ekki
hefur verið fylgt markvissri stefnu.
Má þar benda á ákvarðanir um íjár-
veitingar til kjördæma án skil-
greindra verkefna, flutning stofnana
til og frá stöðum, endurreisn byggð-
arlaga o.s.frv.
Ég tel eitt brýnasta hagsmunamál
þjóðarinnar að móta afdráttarlausa
byggðastefnu. Hvernig viljum við
að land vort byggist? Viljum við að
þjóðin búi á einum stað? Eða viljum
við halda einhverri byggð í sveitum
landsins? Og þá hvar? Sjálfur tel ég
eðlilegt að taka sem fyrst pólitíska
ákvörðun um það hvaða þjónustu-
svæði verði byggð upp og hver lögð
niður. Við einfaldlega höfum ekki
fjármuni til að veija í senn öflugt
velferðarkerfi við stjórnlausa
byggðastefnu.
Mörg smærri sveitarfélög í dag
beijast í bökkum. fjónustu- og at-
vinnustig er lægra en gerist í stærri
sveitarfélögum og ekkert sjáanlegt
svigrúm til breytinga. Fólk flýr þessa
staði en íjölmargir sitja í fjötrum
húsa sinna og geta sig hvergi hrært
vegna þess að húsin seljast ekki.
Þetta fólk býr við óöryggi og því
bera að veita aðstoð. En fyrst þarf
að taka hina stóru ákvörðun: Hvaða
þjónustusvæði á að velja? Þar þarf
að taka tillit til atvinnulífs, opinberra
mannvirkja o.s.frv. Þessi þróun hefur
verið að skila tiltölulega sterkum
svæðum, s.s. á Selfossi, Héraði, Eyja-
firöij Skagafírði, ísafirði, Borgarnesi
og Ólafsvík. Ég ímynda mér að um-
hverfis slík svæði verði áframhald-
andi búseta og hana ber að efla þann-
ig að þjónustustig haldist svipað á
landinu öllu. Þessu fylgir jafnframt
að taka verður af skarið um að hið
opinbera láti af stuðningi við sum
smæstu sveitarfélögin en aðstoði ibúa
þeirra við að komast til þjónustu-
svæða. Þetta er byggðastefna sem
taka þarf afstöðu til hið fyrsta —
vegna íbúa hinna smæstu staða og
vegna þjóðarhagsmuna. í framhald-
inu er svo vert að skoða hlutverk
Byggðastofnunar og opinberra sjóða
og stofnana.
Byggðastofnun lögð niður
- eitt atvinnuráðuneyti?
Spyija má hvort ekki sé eðlilegt
að Byggðastofnun í nú-
verandi mynd verði lögð
niður og hlutverk henn-
ar skilgreint að nýju. í
þessu sambandi er vert
að minna á að á vegum
ríkisins eru vel á annan
tug sjóða sem eru í raun
að káka í sama hlut-
verki og Byggðastofnun
er ætlað. Dæmi eru um
einstaklinga í rekstri
með lán eða styrki úr
tæplega tíu sjóðum og
stofnunum. Allir sjá
hversu galið það er fyr-
ir fámenna þjóð. Jafn
galin er sú staðreynd
að milli hinna opinberu
sjóða og banka eru nán-
ast engin tengsl. Því miður virðast
íslenskir bankar heldur ragir við að
lána til uppbyggingar í atvinnulífinu
og láta kröfuna um steypuveð
stjórna gjörðum sínum. Þessu verður
að breyta sé ætlun okkar að örva
nýsköpun og framfarir í atvinnu- og
efnahagslífi þjóðarinnar. Þá er orðið
löngu tímabært að stokka upp at-
vinnuráðuneytin. Segja má að at-
vinnulífið hafi þróast hraðar en
stjórnsýslan. Erfiðlega gengur að
finna nýjum atvinnugreinum sæti
innan hinna gömlu og hefðbundnu
atvinnuráðuneyta. Er ekki skynsam-
legra að hafa heildarsýn í einu ráðu-
neyti atvinnuvega.
Bankalán án steinsteypu
í Bandaríkjunum hefur verið
starfrækt um árabil opinber stofnun,
US Small Business Administration.
Hlutverk hennar er að örva einstakl-
inga til stofnunar fyrirtækja. Hún
hefur á fjárlögum rúma 600 milljón-
ir dollara. En þessi stofnun annast
ekki lán til fyrirtækja. Hún tekur
við hugmyndum einstaklinga sem
vilja hefja hvers kyns rekstur. Ráð-
gjafar á vegum stofnunarinnar yfirf-
ara hugmyndir og sé vit í þeim geta
einstaklingar farið með plögg sín og
fengið lán úr bönkunum — án veð-
setningar í steypu. Bankarnir
ábyrgjast 30% lána en hin opinbera
stofnun ábyrgist 70%. Þarna deila
bankar og hið opnbera með sér
ábyrgðinni. Lánin eru ekki bundin
við fylki eða kjördæmi heldur er ein-
ungis skoðað hvort grundvöllur sé
fyrir rekstrinum. Árangurinn er sá
að litlu fyrirtækin blómstra í BNA
og eru grunnur efnahagsbatans þar.
Ég tel eðlilegt að Byggðastofnun
verði endurreist á þessum nótum þar
sem allir atvinnusjóðir hins opinbera
verði notaðir sem ábyrgðasjóðir fyrir
bankalánum til langs tíma í sam-
starfi við banka og peningastofnan-
ir. í BNA eru afföll slíkra lána um
1%! Atvinnuráðgjafar og rannsókn-
arstofnanir gætu gegnt mikilvægu
hlutverki í þessu ferli við mat á
umsóknum. í dag hættir okkur
nokkuð við að taka miðstýrðar
ákvarðanir um aðstoð til kjördæma
og reyna síðan að finna þeim verk-
efni. Skynsamlegra þykir mér að
höfða til frumkvæðis einstaklinga
og fyrirtækja og láta þannig verk-
efnin leita til fjármagnsins. Alltént
er löngu tímabært fyrir okkur sem
þjóð að tengja saman hið opinbera
og bankakerfið í því skyni að koma
á fót hvetjandi og alúðlegu kerfi
fyrir allt það mannvit sem menntuð
þjóð býr yfir.
Helgi Hálfdanarson
Eldsvoði
ELDUR kom upp í fjölbýlis-
húsi. Slökkviliðið var kvatt á vett-
vang, og fljótt kom í ljós, að
kviknað hafði út frá olíukynd-
ingu. Stillibúnaður hafði bilað,
svo að olían streymdi óhindruð
inn í eldhafið, sem magnaðist
óðfluga. Eina vonin um að takast
mætti að slökkva var sú, að lokað
yrði fyrir olíustrauminn til húss-
ins; en honum var stýrt frá stjórn-
stöð Olíusölunnar hf. Það rennsli
varð hins vegar ekki stöðvað
nema til kæmu fyrirmæli frá
hærri stöðum. En þó að eftir
væri gengið, létu slík boð á sér
standa af dularfullum ástæðum.
Húsið varð alelda, og ekki var
unnt að gera við stillinguna fyrr
en allt verðmætt var brunnið til
ösku.
Þetta er vitaskuld uppspuni.
Eða er ekki svo? Þekkjum við
nokkuð svo fráleitt, að til þessa
yrði jafnað?
Já, því miður; við höfum sífellt
fyrir augum sams konar ráðslag,
sem veldur miklu skelfilegra tjóni
en nokkur húsbruni.
Liðnir eru áratugir síðan það
þótti fullsannað, sem reyndar lá
í augum uppi, að kvikmyndir, sem
sýndu „spennandi" glæpi, ofbeldi
og misþyrmingar, hefðu mann-
skemmandi áhrif, einkum á börn
og ungmenni. En í stað þess að
banna þvílíkt hneyksli með lög-
um, var til málamynda látið svo
heita, að hér væri börnum innan
12 eða 14 eða 16 ára aldurs
meinaður aðgangur að þess konar
efni. Eftir sem áður stóð allt opið
þeim unglingum sem eldri voru
og kannski næmastir fyrir.
Þó keyrði fyrst um þverbak
þegar Sjónvarpið kom til sögunn-
ar, sjálfur Glæpaskóli ríkisins.
Síðan hefur skammarlegasta
óþverra af þessu tagi verið dælt
linnulaust inn á gafl á hveiju ís-
lenzku heimili, börnum og full-
orðnum til frama og yndisauka.
Morðóðir glæpahundar eru sýndir
sem hraustir og geiglausir garp-
ar, sem ekki láta sér smámuni
fyrir bijósti brenna, og viðbjóðs-
leg fólskubrögð rækilega kennd
dag eftir dag og ár eftir ár, að
því ógleymdu, að kynntar eru af
kostgæfni þær lögreglu-athafnir,
sem fullkominn glæpasnillingur
þarf helzt að varast.
Ókunnugur kynni að spyija:
Búa íslendingar ekki í siðuðu sam-
félagi? Er ekki þarna um að ræða
einhver tímabundin mistök? Er
ekki allt gert sem unnt er til þess
að sporna gegn innflutningi og
dreifíngu á svo skæðu sálareitri?
Ónei, öðru nær; sjónvarps-
stöðvum er Ijölgað og þeim att
saman í glórulaust gróðakapp-
hlaup á vettvangi ofbeldisfíknar
og glæpadýrkunar. Og svo ósvífn-
ar eru þessar stofnanir að benda
sérstaklega á áhrifamestu
kennslu-myndir sínar með því að
segja þær „ekki við hæfi barna“
og ginna þannig fram fyrir skjá-
inn einmitt það ungviði, sem sýn-
ingabannið átti að vernda á sínum
tíma.
Hvenær skyldu íslendingar
teljast fullnuma í fijálsum sam-
skiptum, ef ekki nægir að ferm-
ingarbörn séu tekin að ástunda
rán; pyntingar og mannvíg?
Áratugum saman hefur verið
varað við mannskemmda-kvik-
myndum og þeirri þróun sem með
sívaxandi hraða stefnir á afsiðun.
Öllum má ljóst vera, að eldurinn
breiðist út óðfluga. Fyrr en varir
er þjóðfélagið alelda. Ráðþrota
slökkvilið glápir á brennandi hús,
meðan sleitulaust er ausið olíu á
bálið.
Hörður
Zóphaníasson
Hjálmar
Árnason
Höfundur er alþingismaður.