Morgunblaðið - 24.11.1996, Blaðsíða 14

14 SUNNUDAGUR 24. NÓVEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Rústir
fomrar
menningar
Morgunblaðið/Ásdís
Ólafía Hrönn og Þröstur Leó í hlutverkum sínum.
LEIKLIST
Þjóölcikhúsiö
KENNARAR ÓSKAST
eftir Ólaf Hauk Símonarson Leikar-
ar: Gunnar Ejrjólfsson, Harpa
Amardóttir, Hjálmar Hjálmarsson,
Ólafía Hrömi Jónsdóttir, Sigrún
Edda Bjömsdóttir, Þröstur Leó
Gunnarsson og Öm Ámason. Leik-
stjóri: Þórhallur Sigurðsson. Að-
stoð.u'leikstjóri: Helga E. Jónsdótt-
ir. Leikmynd og búningar: Hlín
Gunnarsdóttir. Lýsing: Páll Ragn-
arsson. Stóra svið: föstudagur, 22.
nóvember.
ÞETTA nýja leikrit Ólafs Hauks
Símonarsonar sver sig glöggt í
ætt við fyrri verk hans og er aug-
ljóst að hér er vanur höfundur að
verki: Söguþráðurinn er marg-
þættur og haganlega saman flétt-
aður. Persónulýsingar eru margar
skemmtilegar þótt nokkrar rambi
reyndar á mörkum klisjunnar.
Samtöl eru vel skrifuð, skemmti-
leg og leiftra af húmor og kald-
hæðni. Stígandi er góður í verkinu
og lokasetningin dregur grunnefni
þess saman á smellinn hátt: „Rúst-
ir fornrar menningar heilsa ævin-
týramönnum sem eiga leið hér
hjá.“
Ævintýramennirnir í þessu til-
viki eru Ögmundur og Ásta, vel
menntuð kennarahjón sem hafa
misst fótanna vegna sorgarat-
burðar sem rekið hefur fleyg á
milli þeirra. Þau ráða sig að litlum
skóla úti á landi í von um að geta
hafið nýtt og betra líf. Væntingar
hjónanna stangast á við þann
veruleika sem við þeim blasir á
nýja staðnum. Skólinn er fjárvana
enda liggur fyrir að honum verði
lokað innan fimm ára; skólastjór-
inn svínabóndi og kennarar
ómenntaðir. Ögmundur, sem hefur
tilskilin réttindi í uppeldis- og
kennslufræðum, hefur hugmyndir
sem eiga lítið upp á pallborðið hjá
samkennurunum, sem hafa til-
einkað sér kaldhæðnislegt fas,
gera grín að skoðunum hans og
bjóða upp á sjúss. Reyndar ein-
kennist framganga mennta-
mannsins af hroka og eiginhags-
munum og ekki undarlegt að hon-
um takist ekki að snúa hinum frá
villu síns vegar. Þröstur Leó Gunn-
arsson skilar hlutverki Ögmundar
vel, þó er honum nokkur vorkunn
þar sem persónusköpunin er frá
hendi höfundar mörkuð leiðinleg-
um klisjum um menntamanninn
sem er eiginhagsmunaseggur, úr
tengslum við umhverfi sitt, tekur
teoríuna fram yfir veruleikann.
Sigrún Edda Björnsdóttir leikur
Ástu og er hún að öllu leyti samúð-
arfyllri persóna. Ásta er heiðarleg,
vill takast á við eigin sorg og
annarra og lítur á það sem lífstil-
gang sinn að láta gott af sér leiða.
Enda reynist hún í leikslok heil-
steypt og kjörkuð og gengst við
ábyrgð sinni þótt það kosti hana
persónulegar fórnir. Sigrún Edda
fer eins vel með hlutverkið og
hægt er að ætlast til.
Olafía Hrönn Jónsdóttir og Örn
Árnason leika kennarana Möggu
og Binna sem bæði eru hálfgerð
ólíkindatól. Það sópar að Ólafíu
Hrönn í hlutverkinu og er túlkun
hennar á mörkum farsaleiks, sem
á ágætlega við persónuna. Bak
við yfirdrifið fasið leynist þó harm-
ur sem hún breiðir yfír með ólík-
indalátum - eða drekkir á botni
vínblöndunnar. Magga hefur tögl-
in og hagldirnar í sambandi sínu
við Binna, sem þráir hana leynt
og ljóst, en verður lítið ágengt.
Örn Árnason smellpassar í hlut-
verk Binna. Hans túlkun er einnig
á skoplegu nótunum. í raun og
veru er hann fórnarlamb drauma
sinna í margvíslegum skilningi.
Magga og Binni eru að mörgu
leyti hliðstæður: bæði brynja þau
sig gegn hinum óbærilega hvers-
dagsleika og eigin vangetu með
því að fíflast, drekka og láta sig
dreyma um önnur lönd. Magga
dáir forngríska menningu og vitn-
ar í gríska heimspekinga. Binna
dreymir um Grænland, ísbreiðu
og snjóhús, umhverfí þar sem
karlmennskan felst í viðureign við
ísbirni og óblíð náttúruöfl.
Draumaheimar Möggu og Binna
eiga sér bakhliðar sem stöðugt
hóta að rústa yfirborðsmyndinni:
Magga skapar sitt eigið Grikkland
sem kannski á engar samsvaranir
við Grikkland samtímans. Binni
hefur reyndar búið á Grænlandi,
en vísast við aðstæður sem voru
gjörólíkar þeim sem hann lýsir í
frásögnum sínum. En þessar
draumaveraldir eru mikilvægar í
táknheimi leikritsins, því þær kall-
ast á við þá veröld sem Ögmundur
og Ásta telja sig vera að sækja
heim í bytjun verksins. Sveita-
plássið sem þau ráða sig til í von
um betra líf er menning í rústum.
Þessar samsvaranir með íslenskri
bændamenningu, hinu forna
Grikklandi og óspilltu Grænlandi
gefur verki ðlafs Hauks dýpt.
Það er Karl gamli Karlsson,
faðir Jens skólastjóra og svína-
bónda, sem er fulltrúi hinnar ís-
lensku bændamenningar. Karl
man betri tíma og neitar að horf-
ast í augu við blákaldar staðreynd-
ir. Hann er í raun viti sínu firrt-
ur, eins og kemur æ betur í Ijós
í rás leikritsins. Frekar en laga
sig að breyttum aðstæðum og gild-
ismati sem hann getur ekki sætt
sig við fremur hann margs konar
voðaverk. Gunnar Eyjólfsson fer
afar vel með flókið hlutverk Karls.
í byijun kemur hann áhorfandan-
um fyrir sjónir sem forpokaður en
góður kall, en Gunnar sýnir á
sannfærandi hátt hvernig bijál-
semin hefur náð tökum á Karli,
þar til hann er virkilega óhugnan-
legur undir lokin.
Hjálmar Hjálmarsson fer með
hlutverk Jens Karlssonar. Hann
hefur óvart lent í skólastjórastarf-
inu og unir sér greinilega mun
betur meðal svínanna. Hjálmar
túlkar hann á látlausan og mjög
geðþekkan máta. Hann er hlé-
drægur maður sem reynir að forð-
ast vandræði í lengstu lög. En Jens
bóndi á einnig til ástríðufyllri hlið,
því Magga kennari hefur að eigin
sögn „skriðið sem lemstrað skor-
kvikindi undan hælum hans“.
Harpa Arnardóttir leikur ungl-
inginn Dísu, fósturdóttur Karls
gamla. Hún er þvermóðskufulj og
lokuð og verður það verkefni Ástu
að reyna að komast inn fyrir skel
hennar. Dísa er að sönnu ráðvillt
og skemmd eftir ömurlega lífs-
reynslu. Þó fannst mér að Harpa
hefði mátt stilla leik sínum í hóf
og sýna sálarkreppur stúlkunnar
á minna ýktum nótum.
Leikurinn fer svo að segja allur
fram á kennarastofunni. Hlín
Gunnarsdóttir gerir sviðsmynd og
hefur hún valið að útbúa eina slíka
með raunsæið að leiðarljósi. Kenn-
arastofan er stór og fráhrindandi,
með nokkrum ljótum sænskættuð-
um mublum, eins og sjá má á slík-
um stöðum víða um land. Hlín
gerir einnig búninga og var
skemmtilegur heildarsvipur á
þeim. Búningar hvers og eins und-
irstrikuðu vel karakterinn. Vel
heppnuð búningahönnun.
Lýsing var í höndum Páls Ragn-
arssonar og var hún látlaus en
átti sinn þátt í að skapa stemmn-
ingu á sviðinu.
Samvinna Þórhalls Sigurðsson-
ar og Ólafs Hauks hefur borið
ágætan ávöxt eina ferðina enn, í
heild verður leikstjórnin að teljast
styrk; allir leikarar standa sig vel
og útkoman er áhrifamikil sýning
þó ekki sé hún gallalaus.
Soffía Auður Birgisdóttir
Birta augnabliksins
BÁTIJR í smíðum, 1933.
Listaklúbbur Leikhúskjallarans
Afmæliskvöld með
Leikfélagi Akureyrar
MYNPLIST
Stöðlakot
VATNSLITAMYNDIR
Gunnlaugur Scheving. Opið kl.
14-17 alla daga til 1. desember; að-
gangur ókeypis.
TIL að gera áhugafólki kleift að
nálgast myndlistina með skipulegum
hætti verður listasagan að flokka
listamenn og verk þeirra eftir ein-
hveijum þeim viðmiðum, sem almennt
samkomulag er um; hér má nefna
stefnur, viðfangefni, stíla og listmiðla.
Þrátt fyrir að slíkt geti orðið til að
auðvelda aimenna fræðslu og umræðu
er á þessu vinnulagi einn megingalli:
Með þessum hætti er aðeins hægt að
benda á almennustu atriði í ferli og
listsköpun listamanna, en sjaldnast
þá heild sem kemur fram í lífsstarfí
viðkomandi. Til þess er fjölbreytni
undantekninganna yfirleitt of mikil.
Þetta kom upp í hugann vegna
sýningar á vatnslitamyndum Gunn-
laugs Scheving, sem nú stendur yfír.
Þessar myndir koma allar úr merku
einkasafni dr. Gunnlaugs Þórðarson-
ar, mikils vinar og aðdáanda lista-
mannsins, og er mikill fengur að sýn-
ingunni. Gunnlaugur Scheving er
helst kenndur við stórskorin málverk
af sjómönnum og bændum að starfí,
þar sem hæst ber óð listamannsins
til lífsbaráttunnar og virðingu hans
fyrir þeim mönnum sem lögðu grunn-
in að lífí þjóðarinnar með því að strita
við erfiðar aðstæður í sveita síns and-
lits. Sú imynd kom m.a. vel fram á
sýningu á nokkrum stórverkum hans
í eigu opinberra aðila í Listmunahús-
inu fyrir fjórum árum þar sem sjó-
mennskan var í fyrirrúmi.
Hér birtist allt önnur hlið á listsköp-
un hans í litlum en oft afar sterkum
vatnslitamyndum, sem spanna rúm-
lega þijátíu ár af ferli listamannsins.
Flestar eru myndimar mannlausar
og helgaðar því litaspili sem hann
hafði fyrir augunum þá stundina,
hvort sem það var til sjávar eða sveita.
Margar eldri myndanna bera með sér
að vera unnar á örskotsstund, líkt og
kappið við að grípa birtu augnabliks-
ins hafí verið öllu öðru mikilvægara.
Slíkar myndir eru oft unnar á brúnan
umbúðapappír, sem gefur þeim afar
sérstakan blæ, og í sumum tilvikum
er um að ræða ímyndir sem Gunn-
laugur útfærði síðar í stærri olíumál-
verkum.
Stöku sinnum er listamaðurinn á
kunnuglegum slóðum; þannig skír-
skota myndir nr. 3 og 4 til verka
Monet, þar sem samsvarandi skoðun
birtu og lita fór fram fjórum áratug-
um fyrr. Hafið og hagar sveitanna
eru hér sá bakgrunnur sem Gunn-
laugur byggir á, eins og kemur t.d.
vel fram í myndum nr. 6 og 10, en
meðal síðari verkanna eru bjartar
og fallegar myndir frá Stykkishólmi
og Borgarnesi, sem nánast sindra í
birtu vatnslitanna.
Sem fyrr segir eru allar myndimar
á sýningunni úr safni dr. Gunnlaugs
Þórðarsonar og er þakkarvert að þær
skuli sýndar nú í þeirri heild sem þær
mynda. Verkin fara og einkar vel í
því umhverfi sem Stöðlakot markar
þeim en tilefni sýningarinnar er að
í ár eru sjötíu ár liðin síðan Gunn-
laugur Scheving hélt sína fyrstu list-
sýningu í húsi Listvinafélagsins í
Reykjavík.
Þess verður ekki minnst með betri
hætti og er rétt að hvetja listunnend-
ur til að njóta þessa tækifæris til að
skoða vatnslitamyndir Gunnlaugs í
eigin persónu.
Eiríkur Þorláksson
LEIKFÉLAG Akureyrar fagnar
nú áttugasta starfsári sínu. í tilefni
af afmælisárinu býður Leikfélagið
gestum Listaklúbbs Þjóðleik-
húskjallarans á mánudag, 25. nóv-
ember, að fagna með sér komandi
tímamótum.
í kynningu segir m.a. ,að Leikfélag
Akureyrar opni nýtt leiksvið milli
jóla og nýárs. Þetta nýja leiksvið
hefur fengið heitið „Renniverkstæð-
ið“ og þar er nú verið að æfa leikrit
eftir bandarískan Bosníumann sem
hét Steve Tesich. Arnar Jónsson og
Þráinn Karlsson fara með aðalhlut-
verkin í leikritinu en það heitir Und-
ir berum himni. Þeir Ámar og Þráinn
munu flytja hluta úr þessu verki á
afmæliskvöldinu. Sunna Boyg sýnir
okkur inn í heim Sigrúnar Ástrósar,
en leikárið hófst með því leikriti, og
Á TÓNLEIKUM Caputs í Listasafni
íslands, þriðjudagskvöldið 26. nóv-
ember verður eingöngu flutt tónlist
eftir Svein Lúðvík Björnsson.
Sveinn nam tónsmíðar við Tón-
listarskólann í Reykjavík, m.a. hjá
Atla Heimi Sveinssyni og Þorsteini
Haukssyni, en hefur einnig sótt
námskeið erlendis, m.a. hjá pólska
tónskáldinu Witold Lutoslawsky.
„Tónlist Sveins er afar hnitmiðuð
og ljóðræn. Með „örverkum" sínum
fluttir verða kaflar úr Vefaranum
mikla frá Kasmír sem verður afmæl-
issýning LA. Þar fá gestir meðal
annars að kynnast þeim Diljá og
Steini Elliða, en með hlutverk þeirra
fara Marta Nordal og Þorsteinn
Bachmann. Guðbjörg Thoroddsen
hefur umsjón með flutningi atriða
úr Vefaranum og flytur texta Jófríð-
ar. Aðalsteinn Bergdal mun flytja
hluta úr Markúsarguðspjall en sýning
á því verður framlag Leikfélags Ak-
ureyrar til Kirkjulistaviku í Akur-
eyrarkirkju vorið 1997.
Kossar og kúlissur er léttur kab-
araett sem frumsýndur verður á
vígsluafmæli Samkomuhússins á
Akureyri, þann 23. janúar 1997.
Gestir á afmæliskvöldinu geta átt
von á því að tónlist úr þessum kab-
arett hljómi í Leikhúskjallaranum."
hefur hann skapað sér algjöra sér-
stöðu meðal íslenskra tónskálda,"
segir í kynningu.
Flytjendur á þriðjudaginn verða
Guðni Franzson, Kolbeinn Bjarna-
son, Hildigunnur Halldórsdóttir,
Sigurður Halldórsson, Guðmundur
Kristmundsson, Páll Eyjólfsson og
Daníel Þorsteinsson.
Tónleikarnir hefjast kl. 20.30.
Aðgangseyrir er kr. 500 en nem-
endur þurfa ekkert að borga.
Caput og- Sveinn Lúðvík
í Listasafninu