Morgunblaðið - 24.11.1996, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 24. NÓVEMBER 1996 35
I
i
i
>
i
>
I
I
3
R
f
I
S
i
s
s
1
■3
1
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
H
Skyldan kallar
Helgi í Dal deyr úr krabbameini
haustið 1945. Þá kemur til kasta
Kjartans, en hann var sjötti í systk-
inaröðinni og elstur sona í föður-
garði, tvítugur að aldri.
„Minn þáttur byijaði með því
að pabbi skrifaði mér frá Selfossi,
þá orðinn helsjúkur. í bréfinu biður
hann mig fyrir yngri systkini mín
og mömmu, þetta séu síðustu dag-
arnir sem hann lifi. Þá byijar tog-
streitan hjá mér. Ég var farinn að
hugsa um nám í rafmagnsfræðum,
en það breytist náttúrlega. Pabbi
segir að ég verði að ákveða hvort
við verðum um kyrrt í Unaðsdal
eða komum okkur fyrir annars
staðar. Hann veit auðvitað að ég
er ómenntaður og yrði þá að fara
á sjó eða eitthvað svoleiðis til að
sjá fyrir heimilinu. Hann hafði þó
fundið inn á það að mamma vildi
frekar vera hérna eitthvað áfram,
að minnsta kosti meðan krakkarn-
ir væru að vaxa úr grasi, þau sem
voru ung. Það verður svo úr að
við erum um kyrrt, ákveðum að
auka búið heldur og einbeita okkur
alfarið að búskap. Reyna að sjá
heimilinu farborða með þeim hætti
svo hægt verði að koma þeim á
legg sem yngri eru.“
Vorið 1950 kemur ný kaupa-
kona í Unaðsdal, ættuð austan af
fjörðum. Það er Stefanía Ingólfs-
dóttir. „Ég klófesti hana eins og
allir vita,“ segir Kjartan og hlærí
Ekki er að efa að vilji hennar til
að búa í Unaðsdal hafði sitt að
segja.
Þó að Kjartan væri ekki gamall
þegar skyldan kallaði tók hann
fljótlega að sér ábyrgðarstörf, fór
í hreppsnefnd og sat í henni yfir
þijátíu ár, þar af oddviti í rúm
tuttugu. Hann sat einnig í sýslu-
nefnd og stjórn Orkubús Vest-
fjarða og Mjólkursamlags ísfírð-
inga.
Nýtt hús og fjárfellir
Kjartan og Stefa láta hendur
standa fram úr ermum við að
byggja upp búið. Þau byija á því
að lagfæra húsakynnin, en þá
bjuggu þau í húsinu sem Helgi
faðir Kjartans hafði reist árið
1927. Þar eð lausafjárstaðan var
miður góð og lánsfé torfengnara
en nú reyndist ekki auðvelt að
komast yfir jafn sjálfsagðan grip
og eldavél. Koxeldavél var einmitt
fyrsta fjárfesting Kjartans og
Stefu og þurfti Kjartan að ganga
fyrir kaupfélagsstjóra, kaupmann
og bankastjóra til að fjármagna
kaupin. Ekki var honum alls staðar
vel tekið, en lánið fékkst að lokum
og var borgað á umsömdum gjald-
dögum.
Sumarið 1959 byijar Kjartan
að byggja nýtt íbúðarhús, húsið
sem enn stendur þótt þreytt sé.
„En þá verð ég fyrir miklu áfalli.
Við erum nýbúin að sleppa fénu.
Sjöunda júní gerir hér stórviðri af
norðaustri með geysilegri úrkomu,
hátt á annað hundrað millímetra
úrkoma og mikið af því snjór og
krapi. Féð er komið fram fyrir ár
og árnar verða svo miklar að það
er ekki hægt að reka það heim.
Og þá missi ég 40 lömb. Þetta var
ansi mikið áfall, ekki síst af því
ég ætlaði að fara að byggja, var
búinn að kaupa timbrið. Jóhann
T. Bjarnason, sem þá var orðinn
kaupfélagsstjóri, sagði mér að vera
bara rólegur þó að ég þyrfti að
taka eitthvað fram yfír innstæðu.“
Kjartan varð að bera tjónið einn,
því Bjargráðasjóður var ekki farinn
að veita neina aðstoð þá, gerði það
ekki fyrr en á kalárunum. En þetta
var ekki í eina skiptið sem náttúr-
an setti strik í reikninginn hjá
Kjartani og Stefu:
„Árið 1981 gerði hret snemma
um haustið og þá misstum við 25
fjár, það fennti í skurðum héma.
Það vildi svo óheppilega til að
sýslufundurinn var haldinn óvenju
seint og ég var á honum þegar
þetta gerðist. Það fylltust hér allir
skurðir af snjó.“
Þetta áfall kom ekki á eins
slæmum tíma og hið fyrra og
kannski má teljast furða að ekki
vinnukonurnar ekki undan og mað-
ur lenti oft í því að þurfa að hafa
opnar dyr til að sjá hvar vegarkant-
urinn væri. Og keyra þannig hálfur
út úr vélinni. Ég var ósjaldan
marga klukkutíma á leiðinni. Ég
man að einu sinni var ég að flytja
fóðurmjöl og varð að taka það af
nokkrum sinnum til að létta á kerr-
unni og bera það yfir skaflana."
Kjartan minnist þess hve mikill
munur það var þegar farið var að
keyra olíunni til bændanna. „Áður
fékk maður þetta á tunnum með
Djúpbátnum og meðan engin var
raflýsingin fór mikið af olíu. Það
var raflýst hérna 1965 og það var
vísirinn að velferðarríki okkar
héma. Þá fórum við að hafa það
miklu betra. Það var mikill munur
fyrir húsmæðurnar, sem fengu þá
rafmagnseldavélar, uppþvottavél-
ar og önnur tæki. Ég held að þetta
hafi verið hið mesta gæfuspor fyr-
ir byggðina.“
Búi brugðið
„Svo kemur að því að maður fer
að finna fyrir aldrinum og sér að
það er engin framtíð í því að stunda
búskap hér. Og kannski hvergi á
landinu - kratarnir vilja nú helst
útrýma öllum búskap!“ segir Kjart-
an og hlær. „Það kemur bakslag
þama. En við vorum forsjál. Við
sáum að hér fór byggð hnignandi
og þá fómm við út í það að selja
ríkinu fjárkvótann. Við það gátum
við minnkað umsetningu og til-
kostnað og hagað okkur sam-
kvæmt því. Þetta var ágætur und-
irbúningur undir fullnaðarbrott-
flutning. Við Páll í Bæjum vomm
einir eftir og vorum búnir að tala
okkur saman um að fara jafnt
héðan, en svo frestar hann brottför
sinni um eitt ár og lendir í þessum
mikla snjóavetri 1994-95.“
Kjartan er ekki par hrifinn af
öllu ráðslaginu í kringum landbún-
aðinn. „Hér hefur verið algjörlega
geðbilað kerfi í verðlagsmálum
landbúnaðarins,“ segir hann. „Að
sjálfsögðu hefðu bændur ávallt átt
að semja beint við ríkisvaldið. í
stað þess var sett á stofn svokölluð
sex manna nefnd, sem skipuð var
meðal annars fulltrúum vinnu-
markaðarins. Hvað skyldu þeir
segja, aðilar vinnumarkaðarins, ef
bændur hefðu hönd í bagga með
að ákvarða laun þeirra?“
En nú stendur Kjartan bóndi
utan við þess konar hagsmunaá-
tök. Þau hjónin brugðu búi og sett-
ust að í Mosfellsbæ haustið 1994,
en þar býr Ingibjörg dóttir þeirra.
Undir Esjunni una þau hag sínum
vel, en sumrum eyða þau í Unaðsd-
al.
„Maður ber náttúrlega sterkar
taugar til sinnar sveitar, þar sem
maður er fæddur og uppalinn. Og
auðvitað stóð dalurinn oft undir
nafni. Það voru oft mjög blíð veður
og við höfum átt marga ágæta
daga hérna með börnum okkar og
vinum. Ég get ekki sagt annað að
minnsta kosti, ég kann alltaf vel
við mig hérna, fæ kraft úr Dranga-
jökli.“
KJARTAN við tóftir gamla bæjarins í Unaðsdal. Þar bjó m.a. kjarkmaðurinn Kolbeinn í Dal. Dalur-
inn var numinn og nefndur af landnámsmanninum Ólafi jafnakolli.
KJARTAN í vinnugallanum
fyrir nokkrum árum. „Maður
fór fyrst að hafa það gott
þegar kvótinn kom. Þá var
hætt að gera kröfu um að vísi-
tölubúið stækkaði ár frá ári.“
hafi fleiri áföll dunið yfir þau af
völdum veðurs og vinda í þessari
harðbýlu sveit. Þau létu heldur
ekki mótlætið buga sig og héldu
uppbyggingarstarfinu ótrauð
áfram. Arið 1960 fluttu þau inn í
nýja húsið. Árin 1963-4 byggja
þau upp fjósið og mjólkurhúsið,
hlöðuna 1965 og árið 1972 eru
fjárhúsin endurbyggð með fulltingi
Inndjúpsáætlunar, sem var ætlað
að koma í veg fyrir að byggðin
hryndi við Djúp. Vélageymslu
byggja þau svo allnokkru seinna
með dyggri aðstoð Hannibals bróð-
ur Kjartans. Þar með voru þau
búin að endurnýja öll mannvirki á
bænum eða byggja ný og er þá
ógetið jarðabóta.
Oft illstætt á vetrum
UNAÐSDALUR, eyðibýli. „Það eru hátt í 50 hektarar af mjög
góðum túnum hérna fyrir ofan, spretta geysilega vel. Svo verða
þetta bara sóleyjar og illgresi trúlega. Eftir nokkur ár verður
ekkert gagn í að slá þetta. Líklega yrði að brenna það fyrst og
umbylta þvi svo.“
BÁSARNIR auðir, mjaltavélarnar farnar, kýmar þagnaðar?
Hvernig tilfinning er það?
Fyrstu árin var maður á opnum
dráttarvélum, það var eiginlega
best. Ég kunni verr við hitt. Þegar
maður var á opinni dráttarvél gat
maður horft í gegnum litla hulsu
á úlpunni. Þegar glerið var höfðu
„Vetur eru harðir hérna," segir
Kjartan. „Norðanáttin getur verið
geysilega hörð. Þá er oft illstætt
og erfitt að rata. Verstar voru ferð-
irnar á bátinn, því Djúpbáturinn
fór í ótrúlega slæmu veðri. Það
gat verið logn á ísafirði þó að hér
væri vitlaust veður. En það kom
líka fyrir að báturinn sneri við á
miðri leið og það var alverst, þá
þurfti maður að bijótast heim með
afurðirnar aftur. Eftir að tankarn-
ir komu hættum við að fara á bát-
inn fyrr en við vorum vissir um
að hann kæmist að bryggju, ann-
ars hefði mjólkin eyðilagst. Stund-
um hefði maður ekki komist til
baka með hana, maður var að
bijótast þetta niður á bryggjuna
með því að moka á undan sér, það
er bratt þama niður og hleður í
snjó, og þá var ógerningur að bijót-
ast til baka á móti veðrinu. Ég
man eftir mörgum afar erfiðum
ferðum. Og eitt sinn var ég hætt
kominn á melunum, stefndi fram
af sjávarkambinum. Þá kom hund-
urinn mér til bjargar, en hann fór
ævinlega fyrir.
Við skiptum við
íS*
SPARISJÓÐ VÉLSTJÓRA
Guðmundur Sveinsson
er framkvæmdastjóri hjá Héðni Smiðju hf, í Garðabæ.
Hann er
Vélfrsðiflgur...
Starf hans felst í daglegum rekstri fyrirtækis sem flytur
inn og þjónustar vélbúnað í flutninga- og fiskiskip auk
þess sem það sér um tæknivinnu, hönnun og uppsetningu
á búnaði fyrir fiskimjölsverksmiðjur. Guðmundur telur
að vélfræðingsnámið sé góð undirstaða fyrir það starf
sem hann hefur með höndum og gefi honum nauðsynlega
innsýn í mikilvæga verkþætti.
Nánari upplýsingar veitir:
Ittinnmtaúit Vélstjórafélag
íslands
Vanti ykkur traustan starfsmann
með víðtæka sérmenntun á tæknisviði,
bæði bóklega og verklega,
þá eru þið að leita að vélfræðingi.

Borgtutúni 18,105 Reykjavík
Sími: 562-9062
I
i
j
i
i
t
\
\
i
i
t
i
i
i
|
i