Morgunblaðið - 01.12.1996, Blaðsíða 29

28 SUNNUDAGUR 1. DESEMBER 1996
MORGUNBijAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 1. DESEMBER 1996 29
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
FRAM eftir síðasta áratug
voru sjávarútvegsfyrirtæki
á VestQ'örðum hin öflugustu á
landinu og höfðu verið lengi.
Síðan gerðist tvennt: kvótakerf-
ið fór illa með Vestfirðinga og
til þess má rekja ítrekaðar til-
raunir þeirra til þess að fá fisk-
veiðistjórnuninni breytt en hins
vegar virðast forystumenn í
sjávarútvegi á Vestfjörðum hafa
verið seinir til að átta sig á
þeim breytingum, sem voru að
verða og brugðust ekki nógu
fljótt við. Á sama tíma og sjáv-
arútvegsfyrirtæki hafa verið að
renna saman í stærri einingar
í öðrum landshlutum með góð-
um árangri hafa Vestfirðingar
setið eftir með tiltölulega lítil
og mörg fyrirtæki.
Á nokkrum undanförnum
mánuðum hefur það hins vegar
gerzt, að til eru að verða tvær
stórar einingar í sjávarútvegi
við Djúp. Annars vegar nokkur
fyrirtæki, sem eru að renna
saman undir nafninu Básafell
og samningar hafa tekizt um.
Hins vegar standa nú yfir við-
ræður um myndun eins stærsta
sjávarútvegsfyrirtækis landsins
með aflaheimildir, sem nema
mundu um 16 þúsund þorskí-
gildistonnum. Þær viðræður
hafa ekki leitt til endanlegrar
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
niðurstöðu en mikilvægt er fyrir
Vestfirðinga, að svo verði.
Reynslan undanfarinna ára
sýnir, að stórar einingar í sjáv-
arútvegi tryggja þann sveigjan-
leika og þá hagræðingu sem
þarf til þess að reksturinn gangi
vel. Slíkar einingar hafa ekki
orðið til á Vestfjörðum fyrr en
nú. Ósagt skal látið hvað veldur
en það er tæpast tilviljun, að
skriður kemst á þessa þróun
með batnandi samgöngum á
norðanverðum Vestfjörðum
vegna opnunar Vestfjarðagang-
anna. Enda hafa menn litið svo
á, að þeir milljarðar, sem fóru
í göngin hafi ekki sízt verið fjár-
festing í atvinnulífi Vestfjarða.
Verði niðurstaðan sú, að sjáv-
arútvegsfyrirtæki í Súðavík,
Bolungarvík, Hnífsdal og á Flat-
eyri gangi saman í eitt stórt og
öflugt fyrirtæki má búast við,
að atvinnulífið við Djúp og í
nærliggjandi byggðarlögum
eflist mjög. Forsvarsmenn
þeirra fyrirtækja, sem hér eiga
hlut að máli, þurfa að leggja á
það mikla áherzlu, að þessar
hugmyndir verði að veruleika.
Það er tími til kominn að Vest-
firðingar taki á ný þá forystu í
sjávarútvegsmálum, sem þeir
höfðu lengi, en hafa látið öðrum
eftir seinni árin.
SAMKEPPNI
UM FÓLK
EINAR K. Guðfinnsson,
alþm. skrifar athyglis-
verða grein í Morgunblaðið í
gær í tilefni af þeim umræðum,
sem fram hafa farið um raun-
greinakennsluna og stöðu ís-
lenzkra ungmenna í raungrein-
um. Þingmaðurinn segir m.a.:
„Við sem höfum unnið að skóla-
málum á landsbyggðinni vitum
að fátt gengur jafn illa víða úti
um landið - og raunar einnig í
Reykjavík - og að ráða fólk til
raungreinakennslu. . .. Reynsl-
an sýnir, að þegar sæmilega
árar í þjóðfélaginu á sérmennt-
að fólk á sviði raungreina afar
auðvelt með að fá vinnu við
betur launuð störf víða í þjóðfé-
laginu. Tölvufyrirtæki, svo
dæmi sé tekið, sækjast gjarnan
eftir slíku fólki og bjóða allt
önnur laun og starfskjör en
skólarnir. Fyrir vikið standa
skólarnir uppi án starfskrafta á
þessu sviði, sem síðar leiðir til
þess, að kennsla í raungreinum
situr oft á hakanum.
Skólarnir eiga fá ráð við
þessu. Áratugum saman hefur
launakerfi ríkisins verið ósveigj-
anlegt. Niðurnjörvuð launa-
stefna hins opinbera má sín lítt
gegn sveigjanleika hins al-
menna markaðar. Skóli, sem
vill laða til sín kennara i sam-
keppni við aðra gengur til þess
leiks álíka búinn og spretthlaup-
ari í tjóðurbandi. Um úrslitin í
slíku kapphlaupi þarf enginn að
spyija."
Þetta er augljóslega rétt. Og
á ekki bara við um raungreina-
kennslu í grunnskólum eða
framhaldsskólum heldur líka
t.d. almennt um möguleika Há-
skóla íslands til þess að laða til
sín hina hæfustu kennara.
Stjórnvöld og skattgreiðendur
komast með engu móti hjá því
að horfast í augu við þennan
veruleika.
SJÁVARÚTVEGURÁ
VESTFJÖRÐUM
EINTAL Á ALNETI
HELGI
spjall
Ó Guð,
mig langar til að elska þig af öllu hjarta mínu
því allt sem ég á fegurst til er neisti af báli þínu
en milli okkar þögnin og þú ert einhvem veginn
svo þjakaður af okkar jörð og vonsvikinn og sleginn,
samt bið ég þig að halda 1 þá trú sem tókstu forðum
á tálsýn þína manninn og holdgerðir af orðum,
og leitar enn þá til þín eins og tungl að sólarljósi
en tefst á leið til stjamanna og slokknar svo að ósi.
Ó Guð,
ég bið þú leiðir mig að mildum vötnum þínum
og miklir ekki fyrir þér þótt neistinn hugi að sínum
margvíslegu tilraunum til að verða að eldi
og takist það jafnilla og ef sólin risi að kveldi.
Hví fæ ég ekki að nálgast þína nærveru á stundum,
hví næ ég aldrei sjálfur þínum leynilegu fundum
mundi ekki vera sanngjamt að ég sæi
þig svo sem eins og tvisvar og áður en ég dæi,
því það er heldur ótryggt að eiga þig í vændum
og einhvem veginn líkast heyskorti hjá bændum,
það setur flestar áætlanir okkar helzt úr skorðum
og allt verður jafnviðsjálvert og höggormurinn forðum.
Og Guð
hvort gætirðu ekki afskrifað ögn af þínu stolti
og opinberað dýrð þína eins og lóa syngi í holti,
og áminnt þína tálsýn um að tilveran er ekki
sú tölvuveröld mannsins og blekking sem ég þekki.
Því hún er dýrleg sköpun og gimsteinn eins og glitri
geisli þinnar sólar og líkt og jörðin titri
sem fingurgull á hendi hennar sem við þráum
SS®Í3ÍÍS|SÍÍÍÍ^K||®Í
w ** j, ■* s * ? TV >n ^ ÍL
og hvíslar eins og golan sé vorið þitt í stráum.
Ég leita þín í birtunni þegar blærinn strýkur lyngi
og brimdauð fjaran eins og þitt stóra hjarta syngi
í holtinu og mónum og hlíðin taki undir
og hlaupi eins og lömbin um allar þorpagmndir,
þá finn ég þig sem angan af horfnum helgidómum
og hlíðin kemur syngjandi og faðmar mig með blómum,
því óskastundin ætlar sér spöl í mínum huga
en einhver bandar frá sér því ég er bara fluga.
Og samt er ég einn þáttur af þrauthugsaðri gleði
sem þjakaði víst engan meðan kraftaverkið skeði
og hvemig væri að endurtaka upphafið að nýju
og yfirfylla jörðina af flugnasuði og kríu?
Nei, það var varla ætlunin að kvabba Guð minn góður
þótt gerist þessi sigling svona heldur þungur róður
við eigum það þó saman að lifa sjálfa okkur,
það er sárabót og afsökun, en gleðiauki nokkur.
Svo legg ég í þinn lófa framtíð mína alla
mitt líf og þá einnig sál mína að kalla
því athvarf þitt er einasta vöm á þessum tímum
þegar enginn hefur stundlegt næði fyrir símum.
M
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 30. nóvember
SÍÐUSTU DAGA HEFUR
sænskur lögregluforingi
frá Interpol, Christer
Brannerud að nafni, verið
í heimsókn hér og rætt við
forráðamenn dóms- og
lögreglumála um stöðuna
í fíkniefnaheiminum. í
samtali við Morgunblaðið í dag, laugar-
dag, segir þessi sérfræðingur í fíkniefna-
málum, að íslendingar þurfi að vera á
varðbergi vegna þess, að líklegt sé að fíkni-
efnum verði í auknum mæli smyglað frá
Bandaríkjunum til Evrópu með viðkomu á
íslandi.
Slíkar viðvaranir koma okkur íslending-
um í opna skjöldu. Þrátt fyrir bættar sam-
göngur milli íslands og annarra landa
hefur einangrun okkar hér norður í höfum
verið svo mikil, að við höfum að mestu
verið lausir við vandamál sem þessi og
þess vegna ekki verið sérstaklega varir
um okkur.
Rök sérfræðings Interpol fyrir því, að
ísland geti verið að dragast inn í flutninga-
net fíkniefnasmyglara eru umhugsunar-
verð. Hann segir m.a.: „Nú er staðan hins
vegar sú, að í Suður-Ameríku er framleitt
mjög mikið af ópíumi, sem er unnið í verk-
smiðjum þar í landi í heróín. Heróínbarón-
ar í Kólumbíu selja þetta efni á austur-
strönd Bandaríkjanna og þeim hefur tekizt
að ná stórum hluta markaðarins af asísk-
um framleiðendum. Við spáum því, að
þegar kólumbískir fíkniefnaframleiðendur
fara að líta í auknum mæli til Evrópu til
að koma framleiðslunni í lóg þá treysti
þeir ekki lengur á venjulegar smyglleiðir,
sem yfirvöld fylgjast vel með. Þar á ég
til dæmis við flugsamgöngur milli Brasilíu
og Evrópu. Því gæti sú staða komið upp,
að þeir nýttu sér flugferðir til íslands og
þaðan áfram til meginlands Evrópu.“
í þessu sambandi bendir Christer Brann-
erud sérstaklega á beinar flugferðir á milli
íslands og áfangastaða í Bandaríkjunum
svo sem New York og Baltimore og til
Halifax í Kanada og hann nefnir einnig
ferðir á milli íslands og Kanaríeyja.
Til marks um það, að þessi hætta sé
raunveruleg og að ný flutningaleið á fíkni-
efnum sé orðin að veruleika segir fulltrúi
Interpol: „Á þessu ári hafa þijú tilfelli
komið upp, þar sem fíkniefnasmyglarar
hafa verið teknir í Noregi, Svíþjóð og
Þýzkalandi. Þeir komu allir frá Bandaríkj-
unum með viðkomu á íslandi og voru allir
með miklu meira magn en svo, að það
hafí verið til eigin neyzlu. Þeir voru greini-
lega svokölluð „burðardýr" í skipulögðum
innflutningi. í tveimur þessara tilvika voru
smyglararnir með kókaín en í einu tilviki
heróín."
Líkurnar á því, að sérfræðingur Inter-
pol hafi rétt fyrir sér eru því miður mjög
miklar. Fíkniefnasmyglarar leita allra
hugsanlegra leiða til þess að koma fram-
leiðslu sinni á markað. Þeir leita nýrra
leiða, þegar aðrar hafa lokast. Farþegar,
sem koma með flugi frá íslandi til Evrópu
þykja ekki grunsamlegir enda ísland ekki
þekkt fyrir að vera miðstöð neins konar
glæpastarfsemi. Þess vegna er eftirlit með
þeim, sem héðan koma sennilega minna
en með farþegum, sem koma frá ýmsum
öðrum löndum.
Þá er á það að líta, að samgöngur á
milli íslands og annarra landa eru orðnar
mjög fullkomnar. Auk tíðra flugferða á
milli íslands, Bandaríkjanna og Evrópu,
hafa skipafélögin byggt upp þéttriðið
flutninganet á þessari leið. Reglulegar
skipaferðir eru á milli Bandaríkjanna,
Nýfundnalands og íslands og áfram til
Evrópu. Fíkniefnasmyglarar nota fleiri
aðferðir en hin svonefndu „burðardýr",
þ.e. farþega með áætlunarflugvélum. Þeir
senda fíkniefni í gámum á milli landa.
Þess vegna er ekki síður hugsanlegt að
þeir reyni að senda framleiðslu^ sína frá
Bandaríkjunum sjóleiðina um ísland til
Evrópu.
Fyrir nokkrum árum lýstu stjómvöld á
Bahamaeyjum áhyggjum sínum við íslenzk
stjórnvöld yfír því, að fíkniefnum væri
smyglað um Bahamaeyjar og aðrar eyjar
í þeim heimshluta með litlum flugvélum,
sem fara til Evrópu um ísland. Eins og
kunnugt er hefur mikill fjöldi smáflugvéla
viðkomu á Reykjavíkurflugvelli í svo-
nefndu feijuflugi. Suður-amerískir fíkni-
efnabarónar hafa gert einstakar eyjar á
Bahamaeyjum að miðstöðvum í flutningum
með fíkniefni á leið sinni til Bandaríkj-
anna. Raunar á það einnig við um eyjar
í Karíbahafinu.
UMRÆÐUR UM
vaxandi ofbeldi,
innbrot og margvís-
arnar leg afbrot hafa ver-
ið miklar að undan-
förnu. Fólk leitar skýringa á afbrotafar-
aldri í lélegu sjónvarpsefni, slæmu ástandi
á heimilum, agaleysi í skólum o.s.frv. En
ekki fer á milli mála, að aukin fíkniefna-
neyzla á hér einnig og ekki síður hlut að
máli. í því sambandi eru eftirfarandi um-
mæli Christer Brannerud eftirtektarverð:
„Aukning innbrota og rána hér á landi
er fylgifískur fíkniefnaneyzlu því neytend-
ur svífast einskis til að útvega sér peninga
fyrir næsta skammti. Nú er staðan á Is-
landi sú, að amfetamínneyzla hefur aukizt
og ef til vill sækir kókaín í sig veðrið.
E-pillan hefur einnig verið töluvert á mark-
aði og mikið framboð á kannabisefnum.
Hins vegar hefur heróín ekki náð að skjóta
rótum hér. Það gæti hins vegar breytzt,
ef yfírvöld eru ekki á verði.“
Síðan bendir sérfræðingur Interpol á,
að reynslan sýni, að alltaf verði eitthvað
eftir af fíkniefnum í þeim löndum, sem
verði viðkomustaðir fíkniefnasmyglara og
bætir við: „Ef stöðugt framboð verður af
heróíni hér á landi þýðir það, að íslenzkir
fíkniefnaneytendur kynnast þessu efni og
það nær að skjóta rótum. Vandinn verður
þá enn meiri en nú.“ Hér á Christer Brann-
erud við, að heróínneytandinn gerir hvað
sem er til þess að komast yfir efnið og
svífst einskis. Þess vegna má telja líklegt,
að afbrot mundu stóraukast í kjölfarið á
reglulegu framboði af heróíni á fíkniefna-
markaðnum hér.
Reynsla þeirra, sem kynnzt hafa fíkni-
efnaheiminum er annars vegar sú, að fíkni-
efni verða eftir á viðkomustöðum og hins
vegar, að þeir geta orðið annað og meira
en viðkomustaðir. Þannig er þróunin t.d.
sú, að fíkniefni koma frá Suðaustur- og
Suðvestur-Asíu landveginn um fyrrum lýð-
veldi og leppríki Sovétríkjanna, svo sem
Hvíta-Rússland, Úkraínu, Pólland og fleiri
lönd. Auk þess að verða viðkomustaðir
verða þessi lönd, eins og t.d. Pólland í
sumum tilvikum eins konar birgðageymsl-
ur fyrir fíkniefnamarkaðinn í Vestur-Evr-
ópu. Þar verða til „verksmiðjur“, sem
pakka fíkniefnum í „neytendaumbúðir"
áður en þau eru flutt áfram til velmegunar-
ríkja Vestur-Evrópu.
Við íslendingar kunnum því að standa
frammi fyrir þeirri ógn, að auk þess sem
fíkniefnasmyglarar geri tilraun til að gera
ísland að viðkomustað á flutningsleið fíkni-
efna, hvort sem er með áætlunarflugvél-
um, smáflugvélum eða kaupskipum yfír
Atlantshafið, geti viðbótaráhrifin orðið
þau, að ýmiss konar önnur starfsemi skjóti
upp kollinum í tengslum við þá flutninga-
leið. Þar er átt við aukin afbrot, ofbeldi,
þjófnaði, vændi og hugsanlega ýmsa aðra
glæpastarfsemi. Raunar má velta því fyrir
sér, hvort nú þegar megi greina fyrstu
vísbendingar um slíkt með starfsemi
klúbba, sem hér hafa ekki þekkst að ráði
fyrr en á síðustu misserum.
Afleiðing-
ÞÁ VAKNAR SU
VÍðbrÖffð spurning, hvernig
g bregðast skuli við
þessari hættu. Um
það segir sérfræðingur Interpol í samtali
við Morgunblaðið í dag, laugardag: „Herða
þarf tolleftirlit og líta sérstaklega til far-
þega, sem koma frá Kanaríeyjum og Spáni,
þar sem auðvelt er að nálgast E-pillur og
Morgunblaðið/Rax
í REYKJANESFÓLKVANGI
kókaín á þessum stöðum. Þá er ástæða
til að fylgjast sérstaklega með hópferðum
frá íslandi því brottför er oftast mjög seint
eða mjög snemma dags, þegar fáir toll-
verðir eru að störfum. I hópi farþega, sem
koma frá Bandaríkjunum, geta leynzt
„burðardýr“ með kókaín eða heróín. Fíkni-
efni geta aðeins borizt til íslands um Kefla-
víkurflugvöll eða hafnir landsins, svo eftir-
lit ætti að reynast auðveldara en ella. Vel
skipulagt eftirlit löggæzlumanna gæti
hindrað innflutning fíkniefna. Þá hef ég
einnig bent á, að fylgjast þarf náið með
póstsendingum."
Tæpast fer á milli mála, að ábendingar
Christer Brannerud hljóta að leiða til víð-
tækra umræðna um það, hvemig við skuli
bregðast. Augljóst er, að Keflavíkurflug-
völlur er hættupunktur. Eins og áður kom
fram er vitað um þijú tilvik á þessu ári,
þar sem fíkniefnasmyglarar hafa verið
teknir í Evrópu eftir ferð frá Bandaríkjun-
um með viðkomu á íslandi. Þetta þýðir
auðvitað, að mun fleiri hafa farið þessa
leið án þess, að það hafi nokkru sinni
komizt upp.
Nýjasta smyglmálið á Keflavíkurflug-
velli sýnir líka, hve hugvitsamlega er að
málum staðið, þótt þar hafi ekki verið um
að ræða að Island væri notað, sem við-
komustaður. Þýzk kona lenti í úrtakskönn-
un og við fyrstu sýn virtist ekkert athuga-
vert við farangur hennar. Grunsemdir
vöknuðu hins vegar vegna þess, að ferða-
taska hennar var mun þyngri en ætla
mátti miðað við það, sem í henni var.
Nánari skoðun leiddi í ljós, að miklu magni
fíkniefna hafði verið komið fyrir í tösk-
unni á útsjónarsaman hátt.
Á Keflavíkurflugvelli hafa t.d. vaknað
upp spurningar um það, hvort ekki sé
nauðsynlegt að hafa meira eftirlit með
farþegum, sem hafa einungis viðkomu í
flugstöðinni á leiðinni frá Bandaríkjunum
til Evrópu. Þeir hafa greiðan aðgang að
aðalafgreiðslusal flugstöðvarinnar og
sáraeinfalt að skilja þar pakka eftir, sem
aðrir sækja. Líklega er eftirlit með smá-
flugvélum, sem hafa viðkomu á Reykjavík-
urflugvelli meira en áður.
En jafnframt þarf áreiðanlega að taka
upp víðtækara eftirlit í þeim höfnum lands-
ins, þar sem skip koma beint frá útlönd-
um. Það eftirlit er sjálfsagt misjafnlega
miLið nú þegar en ekki ólíklegt að það sé
sums staðar afar takmarkað, bæði vegna
skorts á starfsfólki en ekki síður vegna
hins, að menn hafi talið, að hér væri ekki
mikil hætta á ferðum.
Allt kostar þetta peninga og stjórnvöld
hafa ekki komizt hjá því á undanförnum
erfiðleikaárum að takmarka mjög fé til
löggæzlu. Nú kunnum við hins vegar að
standa frammi fyrir erfiðu vali. Annars
vegar að leggja fram verulega aukið fé
til þess að stórherða tolleftirlit og aðra
löggæzlu til þess að koma í veg fyrir, að
ísland geti nokkru sinni orðið að þeim við-
komustað fíkniefnasmyglara, sem sér-
fræðingur Interpol telur töluverðar líkur
á, að landið sé að verða. Hins vegar að
taka áhættuna og vonast til að verða látn-
ir í friði en standa svo ef til vill frammi
fyrir óleysanlegu vandamáli að nokkrum
árum liðnum.
Við höfum verið lausir við mörg hinna
ógeðfelldu vandamála miHjónasamfélag-
anna. Því miður eru þau að byija að láta
á sér kræla. Engu að síður búum við í
samfélagi, sem er enn sem komið er, betra
samfélag en mörg þeirra, sem við þekkjum
í nálægum löndum. Víðtækt fíkniefna-
smygl um ísland með þeim hliðaráhrifum,
sem reynslan sýnir, að slíkt mundi hafa,
getur hins vegar gjörbreytt þessu friðsam-
lega samfélagi á skömmum tíma. Við höf-
um séð það gerast í öðrum löndum.
Þegar þessir kostir eru metnir er nán-
ast ekkert vit í öðru en grípa til víðtækra
fyrirbyggjandi ráðstafana með því að stór-
efla tolleftirlit og löggæzlu, og leggja til
þess verulega ijármuni og aukinn mann-
afla.
„Nú kunnum við
hins vegar að
standa frammi
fyrir erfiðu vali.
Ánnars vegar að
leggja fram veru-
lega aukið fé til
þess að stórherða
tolleftirlit og aðra
löggæzlu...Hins
vegar að taka
áhættuna og von-
ast til að verða
látnir í friði en
standa svo ef til
vill frammi fyrir
óleysanlegu
vandamáli að
nokkrum árum
liðnum.“