Morgunblaðið - 01.12.1996, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 1. DESEMBER 1996 11
- H V A Ð ?
Nokkur hugtök
og skamm-
stafanir (sem byrja
flestar á E) koma
sífellt upp í umræð-
um um hinn sam-
eiginlega
Evrópugjaldmiðil:
C u 11 (Economic and Monetary Union),
L Ifl U Efnahags- og myntbandalag Evrópu
hefur verið á stefnuskrá Evrópusambandsins
allt frá árinu 1969, er aðildarríkin voru aðeins
sex talsins. Þá var stefnt á giidistöku EMU
árið 1980. Efnahagsleg skilyrði reyndust ekki
hagstæð og EMU komst ekki á dagskrá fyrir
alvöru fyrr en 1985, er Jacques Delors varð
forseti framkvæmdastjórnar ESB. Árið 1992
var ákvæðum um EMU bætt í stofnsáttmála
ESB, sem siðan er kenndur við Maastricht. í
sáttmálanum eru aðildarríkin skylduð til að
stefna að efnahagslegri samleitni og leitast
við að tryggja stöðugleika verðlags til langs
tíma, lækka vexti, halda ríkisskuldum innan
ákveðinna marka og fjárlagahalia í skefjum.
Ríki, sem vilja taka þátt í Efnahags- og mynt-
bandalaginu, verða að ná verðbólgu, vöxtum,
fjárlagahalla og ríkisskuidum niður fyrir
ákveðin mörk, sem hafa verið kölluð Maas-
tricht-skilyrðin. Reyndar gefur sáttmálinn
svigrúm til túlkunar á þessum mörkum og í
sumum tilfellum kann að nægja að ríkin séu
nálægt mörkunum eða hafi nálgazt þau smátt
og smátt.
Maastricht-sáttmálinn kveður á um að EMU
verði innleitt ekki síðar en 1. janúar 1999.
Þá verður gengi gjaldmiðla aðildarrikjanna,
sem taka þátt í bandalaginu, læst saman tii
frambúðar og þau taka upp sameiginlega
mynt, sem hlotið hefur heitið evró. Aðildarrík-
in taka aukinheldur upp sameiginlega pen-
ingamálastefnu og sameiginlega gengisstefnu.
Settur verður á fót Evrópskur seðlabanki
(ECB) og Samstarf evrópskra seðlabanka
(ESCB), þar sem ECB og seðlabankar aðildar-
ríkjanna (sem eiga að vera óháðir ríkissljórn-
um) eiga fulltrúa. ECB mun hafa mikið sjálf-
stæði við mótun peningamála- og gengis-
stefnu.
CIIQ (European Monetary System), Evr-
LlrlU ópska myntsamstarfið, hófstárið
1979. Hugmyndir um samstarf af þessu tagi
komu fram eftir að Bretton Woods-gjaldmið-
ilssamstarfið hrundi upp úr 1970. Markmið
EMS var að auka samstarf aðildarríkja ESB
í peningamálum og stuðla þannig að innbyrð-
is stöðugleika gjaldmiðla ríkjanna. Stofnun
EMS var m.a. fylgt eftir með aðstoð við van-
þróuð svæði innan ESB. Oll ríki ESB eiga
aðild að EMS og gjaldmiðlar þeirra mynda
myntkörfu, sem ákveður gildi ECU, evrópsku
mynteiningarinnar. ECU verður úr sögunni
eftir 1999 og evróið tekið upp í staðinn. Litið
hefur verið á samstarfið öðrum þræði sem
undirbúning fyrir EMU-aðiId. EMI, Peninga-
málastofnun Evrópu, er hluti af EMS, en hún
er fyrirrennari Evrópska seðlabankans.
CDU (Excliange Rate Mechanism), Gengis-
LHITI samstarf Evrópu, er hluti af EMS.
Ríki, sem ganga í ERM, skuldbinda sig til að
halda stöðugu gengi gagnvart gjaldmiðlum
annarra aðildarríkja og má það ekki sveiflast
til og frá nema innan ákveðinna marka. Eftir
að miklir erfiðleikar komu upp í samstarfinu
á árunum 1992 og 1993 voru þessi mörk víkk-
uð úr 2% og upp í 15% til eða frá. Aðild að
ERM í tvö ár - og þar með stöðugt gengi
gjaldmiðilsins - er skilyrði fyrir aðild að EMU.
Ekki eiga öll ríki ESB aðild að ERM. Grísku
drökmunni hefur til dæmis aldrei verið treyst
til að tolla þar og brezka pundið og ítalska
líran voru dregin út úr samstarfinu árið 1992.
Líran fór inn í kerfið á nýjan leik í síðasta
mánuði og nú standa aðeins drakman, pundið
og sænska krónan fyrir utan.
Meðrök og mótrök
Samandregin eru helztu rökin,
sem nefnd hafa verið fyrir aðild Is-
lands að EMU, þessi:
• Evró væri miklu sterkari gjald-
miðill en krónan og trúverðugleiki
íslenzks efnahagslífs myndi aukast
við að taka upp evró í stað krónu.
Þau rök, sem mjög hefur verið hald-
ið á lofti í Finnlandi, að það sé nauð-
synlegt fyrir land með langa sögu
verðbólgu og gengisfellinga að öði-
ast þann trúverðugleika, sem EMU-
aðild veitir, eiga einnig við hér.
Ætla má að aukinn trúverðugleiki
myndi ýta undir erlendar íjárfesting-
ar.
• Vextir myndu lækka. Nefndar
hafa verið tölur á borð við tveggja
prósentustiga vaxtalækkun, sem
þýðir að 13 milljarða króna vaxta-
kostnaður myndi sparast á ári.
• Kostnaður við gjaldmiðlaskipti
myndi lækka um 0,1 - 0,2% af lands-
framleiðslu eða um hálfan til einn
milljarð króna.
• Gengisáhætta í viðskiptum myndi
minnka.
• Verðbólga myndi að öllum líkind-
um lækka.
• Heimamarkaður fyrirtækja, ekki
sízt þeirra smærri, myndi stækka.
Fyrirtæki, sem að óbreyttu hefðu
ekki lagt í þá fyrirhöfn, kostnað og
áhættu sem fylgir því að verzla í
mörgum gjaldmiðlum, ættu auðveld-
ara með að koma vöru sinni að á
Evrópumarkaðnum.
• Samkeppni myndi aukast og
verðaðhald að íslenzkri verzlun
verða skilvirkara vegna auðveldari
samanburðar. Hægt væri auðveld-
lega og án umreiknings að bera sam-
an t.d. verð fatnaðar eða heimil-
istækja í Reykjavík og Hamborg eða
Amsterdam.
• Gjaldmiðillinn væri nákvæmari
mælikvarði á verðgildi hluta og
ákvarðanir í efnahagslífinu yrðu þar
af leiðandi markvissari.
Mótrökin, sem hafa verið nefnd,
eru einkum þessi:
• íslenzk stjórnvöld yrðu svipt rétti
til að reka sjálfstæða peningamála-
stefnu og mæta með því hagsveifl-
um. Margir telja að þetta væri ókost-
ur, sem gerði aðild að EMU ómögu-
lega, ekki sízt með tilliti til þess að
sveiflur séu meiri í íslenzku hag-
kerfi en víða annars staðar vegna
þess hversu háð það er sjávarút-
vegi. Hagsveiflur geta haft áhrif á
sum ríki en ekki önnur og þar af
leiðandi getur verið erfitt að bregð-
ast við þeim með sameiginlegri pen-
ingamálastefnu EMU-ríkja.
Þessi takmörkun er
nefnd sem ein helzta rök-
semdin gegn EMU-aðild í
skýrslu Calmfors-nefndar-
innar sænsku, sem skilaði
áliti fyrir rúmum þremur
vikum. Þar er bent á að
HVERJIR UPPFYLLA EMU-SKILYRÐIN?
Tölurfrá 1996
Verðbólga
(% á ári)
Langtíma-
vextir (%)
Afkoma hins
opinbera
% af VLF
Ríkis-
skuldir
% af VLF
Aðild
að ERM
Takmarkið 2,6 8,9 -3,0 60,0
Austurríki
m Be|9ía
1,7^
1,6^
^ Bretland 3,0

6,5^
6,7^
8,0^
-4,3
-3,3
-4,6
71.7 X ^
130,6 X
56,3
|
Danmörk
Finnland
Þýskaland
B 8 Frakkland
Grikkland
Holland
2,2^ 7,4^ -1,4^ 70,2 X
0,9^
1,3^
2,1^
8.4 X
1,2^
7,4^
6,3^
6,6^
15,1 X
6,3^
-3,3
-4,0
-4,0
-7,9
-2,6^
61,3 X ^
60,8 X ^
56,4^
110,6 x X
78,7 X
íriand 2,1^ 7,5^ -1,6^ 74,7 X
í I Ítalía 4,7 X 10,3 X -6,6 X 123>4 X
Lúxemborg 1,3 7,0^ +0,9^ 7,8^
3-0 X 0,4 X -4,0 X 71,1 X ^
Portúgal
Spánn
Svíþjóð
3,8 X 9-5 X -M X 67,8 X W
1,6^ 8,5^ -3,9 X 78,1
ÍSLAND 2,5^ 8-9^ -2,0^ 55,5^ X
Helmild: European Monetary Institute: Progress Toward Convergence, Nóv. 1996 og Seðlabanki íslands.
svæðið, þótt það geri það eflaust í
meira mæli en áður, til dæmis með
tilkomu Evrópska efnahagssvæðis-
ins. Hins vegar hafa margir orðið
til að benda á að Evrópusambandið
sjálft sé alls ekki hagkvæmt gjald-
miðilssvæði miðað við kenningarnar;
þrátt fyrir innri markaðinn séu enn
margar hindranir á milli ríkja og
jafnvel innan þeirra.
• Spyijamáhvortíslendingarværu
að fórna tákni sjálfstæðis síns með
því að leggja krónuna niður. I sum-
um ríkjum, til dæmis í Bretlandi,
hefur almenningur bundizt gjald-
miðiinum tilfmningaböndum og lítur
á það sem sjálfstæðismál að halda
honum. Draga má í efa að íslending-
ar séu jafnnátengdir krónunni til-
finningalega og Bretar sterlings-
pundinu. Islendingar hafa í tímans
rás ekki getað verið neitt sérstaklega
stoltir yfir krónunni. Hún hefur rýrn-
að nær stöðugt allan lýðveidistím-
ann, verið slegin úr áli og flotið á
vatni, misst tvö núli og svo framveg-
is. Svo má heldur ekki gleyma því
að íslendingar hafa ekki átt sjálf-
stæðan gjaldmiðil í raun nema frá
árinu 1920; fram að því var gengi
íslenzku krónunnar tengt við þá
dönsku.
ísland uppfyllir skilyrðin -
önnur en ESB-aðild
Hvað þarf til að ísland geti orðið
aðili að Efnahags- og myntbandalagi
Evrópu, vilji menn á annað borð
skoða þann kost? í fyrsta lagi þarf
að uppfylla skilyrði Maastricht-sátt-
málans fyrir þátttöku í EMU. Þau
eru eftirfarandi:
aðild að ERM.
Hér stendur auðvitað hnífurinn í
kúnni. Nokkuð hefur borið á því í
umræðum um EMU að menn virðist
líta svo á að hægt sé að taka sjálf-
stæða ákvörðun um að sækjast eft-
ir aðild að myntbandalaginu. Það
er ekki hægt - aðild að Evrópusam-
bandinu kemur á undan, með þeim
vandkvæðum og álitamálum, sem
flestir þekkja.
Engin heimild er fyrir því í Maas-
tricht-sáttmálanum að taka ríki
utan ESB inn í EMU. Þó leyfir sátt-
málinn að ESB efni til samninga
við utanaðkomandi ríki um teng-
ingu gjaldmiðla þeirra við evró.
Möguleikar á slíku hafa enn ekki
verið ræddir innan ESB.
Sú hugmynd hefur komið upp að
hægt væri að tengjast EMU með
því að taka upp einhliða tengingu
krónunnar við evróið. Með slíkri
tengingu næðust hugsaniega fram
sumir þeir kostir aðildar að EMU,
sem taldir voru hér á undan. Stóri
gallinn við siíka tengingu væri hins
vegar sá, að allt eftirlit stofnana
ESB, sem kveðið er á um í Maas-
tricht-sáttmálanum, myndi vanta.
Þannig myndi skorta verulega á
margumtalaðan trúverðugleika
myntarinnar; hægt væri að kippa
tengingunni úr sambandi hvenær
sem væri.
Annar kostur, sem hefur verið
nefndur, er að EFTA-ríkin fengju
aðild að svokölluðu ERM II, gengis-
samstarfi sem rætt er um að komið
verði á fót fyrir ESB-ríkin, sem
munu standa utan EMU, til að
tryggja að gengi gjaldmiðla þeirra
EMU-upplýsingar á alnetinu
ÞEIR, sem vilja nálgast frekari fróðleik um EMU og hafa aðgang að alnetinu, geta t.d. sótt upplýsingar í upplýsingaþjónustu ESB:
„http://europa.eu.int/en/agenda/emu/emumenu.htmr.
Skýrslu Calmforsnefndarinnar sænsku (þar er hafsjór af fróðleik um EMU á mörg hundruð síðum) er að finna í heild á netslóðinni
„http://www.sb.gov.se/info—rosenbad/departement/finans/emu—utredningen/emu/utredningen.html“.
nægilegur til að hægt sé að mæta
slíkum sveiflum með lækkun kostn-
aðar fyrirtækja. Þó sé hægt að færa
skattbyrði frá fyrirtækjum til heim-
ila eða lækka millifærslur til heimila
til að ná svipuðum áhrifum. Sama á
líklega við í flestum Evrópurikjum,
þ.m.t. hér á landi. Sveigjanleiki til
að bregðast við áföllum með því að
lækka launakostnað er takmarkaður.
Ekki má heldur gleyma tenging-
unni á milli peninga- og ríkisfjár-
mála. Calmfors-nefndin telur að á
heildina litið sé hætta á að skilyrði
Maastricht-sáttmálans
möguleiki á að breyta genginu (á
íslandi hefur gengið næstum því
alltaf verið fellt) geti verið nokkurs
konar baktrygging ef óvæntar hag-
sveiflur dynja yfir þjóðarbúskapinn.
Nefndin telur að sveigjanleiki
sænsks vinnumarkaðar sé t.d. ekki
íslenzka Stöð- um aðhald íríkisfjármál-
um takmarki um of svig-
rúm lítt skuldugra ríkja
til að bregðast við sveifl-
um með tímabundnum
hallarekstri ríkissjóðs.
ugleikastefn-
an svipuð
stefnu EMU
Á móti þessu kemur hins vegar
það, sem áður var bent á, að ríki á
jaðri EMU eiga tæplega annan kost
en að framfylgja aðhaldssamri pen-
inga- og ríkisfjármálastefnu. Sú
stefna, sem fylgt hefur verið hér á
landi undanfarin ár og kennd er við
stöðugleika, er í reynd ósköp svipuð
þeirri stefnu, sem rekin er innan
Evrópusambandsins hjá ríkjum, sem
stefna að EMU-aðild. Það er ekki
tilviljun að ísland uppfyllir öll eða
flest skilyrði fyrir þátttöku í EMU,
eins og vikið verður að hér á eftir.
Og spyija má hvort menn telji
reynsluna af gengisfellingum þannig
að rétturinn til að beita þeim sé ein-
hvers virði.
Sömuleiðis hefur verið bent á að
sveiflur í íslenzkum sjávarútvegi
hafi minnkað, meðal annars með
breytingum í greininni, sem fela í
sér að hún byggir í meiri mæli á
fuilvinnslu afurða en áður.
• Ekki er víst að ísland og væntan-
legt evró-svæði séu það, sem kallað
er hagkvæmt gjaldmiðilssvæði. Hag-
fræðingar hafa haldið því fram að
til þess að gjaldmiðilssvæði sé hag-
kvæmt þurfi t.d. hreyfanleika fram-
leiðsluþátta, sveigjanleika á vinnu-
markaði, opin hagkerfi, samræmda
ríkisfjármálastefnu og samstæð fé-
lagsleg markmið. Efast má um að
þetta allt eigi við um ísland og evró-
• Fjárlagahalli sé ekki meiri en 3%
af vergri landsframleiðslu.
• Skuldir hins opinbera séu ekki
meiri en 60% af vergri landsfram-
leiðslu.
• Verðbólga sé ekki meira en 1,5%
hærri en meðaltalsverðbólga í þeim
þremur aðildarríkjum, þar sem verð-
bólga er lægst.
• Langtímavextir séu ekki meira
en 2% hærri en meðaltaisvextir í
þeim þremur ríkjum, þar sem verð-
bóiga er lægst.
• Viðkomandi ríki hafi um tveggja
ára skeið átt aðild að____________
Gengissamstarfi Evrópu
(ERM) og gengi gjaldmið-
ils þess verið innan mark-
anna, sem þar eru ákveð-
in.
ísland uppfyllir skil-
yrðin hvað varðar fjárlagahalla,
skuldir, verðbólgu og vexti, eins og
sjá má í töflu með þessari grein.
Það getur hins vegar ekki uppfyllt
fimmta skilyrðið, um aðild að ERM,
vegna þess að einungis aðildarríki
Evrópusambandsins eiga kost á
Inngangaí
ESB skilyrði
aðildar að
EMU
sé nokkurn veginn í takt við evróið.
Rök EFTA-ríkjanna fyrir slíkri
tengingu gætu verið þau, að þau
hafi orðið hluti af innri markaði
ESB með EES-samningnum og að
efnahagslegur stöðugieiki, þar á
meðal í gengis- og peningamálum,
sé því sameiginlegt hagsmunamál
þeirra og ESB.
Sem stendur er hins vegar ekk-
ert fast í hendi í þessum efnum
nema það að ESB-aðild er eini að-
göngumiðinn að EMU. Komist
menn að þeirri niðurstöðu að ísland
________ geti ekki án aðildar að
EMU verið, vegna sam-
keppnisstöðu íslenzks
efnahagslífs og þróunar
efnahagsmála hér á landi
til lengri tíma, geta þeir
þurft að vega og meta
hvort kostirnir við EMU-aðild vegi
upp þá ókosti, sem margir hafa séð
á ESB-aðild, ekki sízt varðandi
stöðu íslenzks sjávarútvegs. Hin
nýhafna EMU-umræða setur því
umræður um aðild íslands að Evr-
ópusambandinu í nýtt ljós.