Morgunblaðið - 01.12.1996, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 1. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Flóttafólkið í Zaire
Fjölþjóða-
her sam-
þykktur
formlega
Ottawa. Reuter.
SENDIHERRAR frá fjórtán ríkjum
samþykktu formlega stofnun fjöl-
þjóðahers, sem ætlað er að koma
flóttafólki í austurhluta Zaire til
hjálpar, á fundi í Ottawa í Kanada
á föstudag.
Rúmlega 20 ríki, þeirra á meðal
Bandaríkin, Frakkland, Bretland,
Belgía, Senegal og Suður-Afríka,
ætla að senda hermenn til Afríku-
ríkisins. Herliðið verður undir stjórn
Kanadamanna og líklega skipað
1-2.000 hermönnum en ekki 10.000
eins og gert var ráð fyrir í fyrstu.
Þriggja vikna bið
Fjölþjóðaherinn var samþykktur
hartnær þremur vikum eftir að Jean
Chretien, forsætisráðherra Kanada,
og fleiri ráðamenn tóku að beita
sér fyrir þvi að herlið yrði sent til
Zaire til að bjarga hundruðum þús-
unda rúandískra flóttamanna sem
voru þá í austurhluta landsins. Síð-
an hafa um 600.000 flóttamenn
snúið aftur til Rúanda.
Að sögn Pauls Heinbeckers, að-
stoðarutanríkisráðherra Kanada, er
nú vitað um að minnsta kosti
140.000 Rúandamenn í Zaire en
vestrænir embættismenn hafa sagt
að þeir kunni að vera mun fleiri,
auk þess sem fjöldi Zairebúa er enn
á flótta vegna átaka stjórnarhersins
og uppreisnarmanna.
Sendiherrarnir samþykktu til-
lögu Kanadamanna um að höfuð-
stöðvar herliðsins yrðu í Entebbe í
Úganda. Reynt verður að senda
matvæli með vörubílum til flótta-
mannanna en verði það ekki hægt
verður matnum varpað til þeirra
úr lofti.
-----».♦.♦---
Spánn
Eiturlyfja-
verksmiðja
finnst
Madrid. Reuter.
SPÆNSKA lögreglan kvaðst á
föstudag hafa ráðist inn í eina
stærstu eiturlyfjaverksmiðju sem
fundist hefur í Evrópu og handtekið
fjóra menn.
Verksmiðjan fannst í byggingu
nálægt Valencia og gat framleitt
tvær milljónir e-taflna og amfeta-
míntaflna á klukkustund.
„Þetta kann að vera stærsta efna-
verksmiðjan sem fundist hefur í
Evrópu með svo mikla framleiðslu-
getu,“ sagði talsmaður lögreglunnar.
Ekki fengust upplýsingar um
hversu mikið af eiturlyíjum lögregl-
an fann í byggingunni.
óQ) SILFURBÚÐIN
V-*-/ Kringlunni 8-12« Sími 568 9066
- Þarfœrðu gjöfina -
ERLENT
BÆTTRA kjara og aðgerða gegn atvinnuleysi krafist í Kaupmannahöfn.
Er atvinnuleysi
arfgengt?
tpgllllr BAKSVIÐ
Tvær danskar skýrslur um atvinnuleysi
o g áhrif þess benda til að í langvarandi
atvinnuleysi myndist hópur, sem eigi sér
ekki afturkvæmt á vinnumarkaðinn.
Sigrún Davíðsdóttir las skýrslumar
og fræddist um hinn félagslega arf
atvinnuleysis: atvinnuleysi, menntunar-
skort og ofbeldi.
ATVINNULEYSI snýst
ekki aðeins um hiut-
fallstölur og tölfræði,
heldur einnig um upp-
vöxt og örlög einstaklinga ef
marka má tvær nýjar danskar
skýrslur um atvinnuleysi, gefnar
út á vegum Socialforskningsinst-
ituttet. í Marginalisering 1990-
1994 eftir Olaf Ingerslev og Lis-
beth Pedersen er athugað hvaða
hópar íiggi að baki tölum um at-
vinnuleysi og bent á að sá hópur,
sem festist 1 atvinnuleysinu fari
vaxandi. í þessum hópi fjölgar
miðaldra atvinnulausum, meðan
aðstæður ungs fólks eru betri en
þær hafa verið. Áhersla undanfar-
in ár á menntun fyrir ungt fólk
virðist hafa borið ávöxtu. í
Opvækst med arbejdsleshed eftir
Mogens Nygaard Christoffersen
er hugað að áhrifum atvinnuleysis
á börn hinna atvinnulausu. Niður-
staðan er að þau búi við mun lak-
ari heimilisaðstæður, meira ofbeldi
og hljóti minni menntun en aðrir
jafnaldrar þeirra og eins eru aukn-
ar líkur á að þau festist sjálf í
atvinnuleysinu. Atvinnuleysi for-
eldranna er ekki arfgengt í líf-
fræðilegum skilningi, en verður
hluti af hinum félagslega . arfi
krakkanna.
Menntun: ekki algild lausn
en tvímælalaust til bóta
Á árunum 1990-1995 var meira
en fjórði hver vinnufær Dani at-
vinnulaus um lengri eða skemmri
tíma, flestir aðeins um skamma
hríð, en lítill hópur var langtímum
saman án atvinnu. Þó skammtíma
atvinnuleysi sé óþægilegt, eru
áhrif þess þó léttvæg miðað við
áhrif langtíma atvinnuleysis. Þar
sem vaxandi atvinnuleysi í Dan-
mörku á árunum fyrir og eftir
1990 hafði einnig í för með sér
að langtíma atvinnulausum fjölg-
aði hefur athyglin beinst að þeim
hópi. Allt bendir til að þeir sem
eru lengi atvinnulausir eigi sér
tæplega afturkvæmt á vinnumark-
aðinn og verði jaðarhópur samfé-
lagsins, en álitamál er hversu stór
þessi jaðarhópur sé. Þeir, sem eiga
mest á hættu að lokast úti af
vinnumarkaðnum eru konur ann-
ars vegar og hins vegar einstæð-
ingar, fólk án stöðugra fjölskyldu-
tengsla.
í Marginalisering 1990-1994 er
fólki á aldrinum 18-66 ára skipt í
fimm hópa: kjarni vinnuaflans,
sem sjaldan eða aldrei er atvinnu-
laus, þeir sem eru laustengdir
vinnumarkaðnum, þeir sem eru
atvinnulausir langtímum saman,
þeir sem eru á framfæri hins opin-
bera og þeir sem framfleyta sér á
annan hátt, til dæmis námsmenn
og húsmæður. Skiptingin er byggð
á tengslum við vinnumarkaðinn
1988-1990. Heildarvinnuaflinn var
3.331 milljónir 1990, en 3.405
milljónir 1994. Á þessum tíma
minnkaði kjarnahópurinn úr 67.6
í 64.6 prósent, laustengdum fjölg-
aði úr 11.6 í 12.6, jaðarhópurinn
óx úr 5.1 í 7.5 prósent, þeim sem
eru á framfæri hins opinbera fjölg-
aði úr 10 í 10.9 prósent og þeim
sem framfleyta sér á annan hátt
fækkaði úr 5.7 í 4.4 prósent.
Fyrri kannanir sýna að það var
einkum ungt fólk undir þrítugu
sem átti á hættu að verða langtíma
atvinnuleysi að bráð, en þetta hef-
ur breyst. Nú er það fólk á aldrin-
um 51-60 ára, sem á helst á hættu
að lenda í jaðarhópnum. Þetta þyk-
ir merki um að átak undanfarin
ár til að koma unga fólkinu annað
hvort í nám eða vinnu hafi borið
árangur. Fjölgun í hópi þeirra sem
er á framfæri hins opinbera er
meðal annars vegna þess að eldra
fólkið hverfur úr jaðarhópnum og
á framfærslu hins opinbera í stað
þess að standa á atvinnuleysis-
skrám.
Þegar litið er á hreyfingar milli
hópanna fimm kemur í ljós að lítil
hreyfing er á jaðarhópnum. Þeir
sem eru laustengdir vinnumark-
aðnum eru mun líklegri til að
hreyfa sig yfir í kjarnahópinn en
í jaðarhópinn. Þeir í jaðarhópnum
hreyfa sig helst yfír í framfærslu-
hóp hins opinbera. Sá hópur hagg-
ast síst og þaðan á varla nokkur
afturkvæmt á vinnumarkaðinn.
Hvað kjarnahópnum viðvíkur þá
eru þar færri konur en karlar, en
hins vegar eru konur seigari við
koma sér úr jaðarhópnum í lausa
eða fasta vinnu, meðan karlar
hreyfa sig varla úr jaðarhópnum
öðru vísi en yfir á framfærslu hins
opinbera.
Skýrslan sýnir glögglega að
þeir sém eru í mestri hættu á að
lenda í jaðarhópi hinna langtíma
atvinnulausu eru þeir sem hafa
enga menntun, hvorki bók- né
verkmenntun. Lærdómurinn er því
sá að þó menntun sé engin trygg-
'ng gegn atvinnuleysi, þá dragi
hún úr líkum á að lenda utan
vinnumarkaðarins til langframa.
Traustari staða ungs fólks á vinnu-
markaðnum nú en áður bendir til
þess að hvatning til menntunar og
átak til að halda því í vinnu, svo
það ávinni sér reynslu, borgi sig.
Fyrir land eins og ísland þar sem
hlutfall ófaglæðrðra og ómennt-
aðra er hátt hlýtur þetta að teljast
athyglisverð niðurstaða.
Kjölfar atvinnuleysis:
ofbeldi, upplausn og glæpir
Undanfarin tuttugu ár hefur
atvinnuieysi í Danmörku verið á
bilinu 8-12 prósent og er nú um
tíu prósent, Þessi háa tala gæti
bent til að atvinnuleysið jafnaðist
yfir þjóðina, en eins og jaðarhóp-
urinn hér að ofan er dæmi um þá
er ekkert sem heitir atvinnuleysis-
jöfnun. Með því að athuga aðstæð-
ur krakka sem fædd voru 1966
og 1973 kemur enn fremur í ljós
að 2/3 hlutar samanlagðs atvinnu-
leysistímans lentu á þeim tíu pró-
sentum feðranna, sem lengst voru
atvinnulausir 1980-1993. Rétt eins
og könnun á jaðarhópum bendir
þetta til lítils hóps, sem nánast er
útskúfaður af vinnumarkaðnum og
það er um börn þessa hóps, sem
fjallað er í Opvækst med
arbejdsleshed.
Athugun á félagslegum og
heilsufarslegum áhrifum langtíma-
atvinnuleysis á böm sýnir hinn
hrikalega arf atvinnuleysisins, sem
fellur í hlut barnanna. Áhrifin fara
að koma í ljós þegar foreldrar hafa
verið atvinnulausir í um ár eða
meir, svo atvinnuleysið virðist ekki
stafa af þeim vanda, sem það leiðir
til. Böm þeirra sem eru atvinnu-
lausir til lengdar eru tvisvar sinnum
líklegri til að upplifa sjálfsmorð eða
freista þess sjálf, sjá foreldri lagt
inn á geðdeild eða vera sjálf lögð
inn, sjá foreldri lagt inn á sjúkra-
hús vegna ofbeldis eða vera sjálf
lögð inn af sömu ástæðum og þola
að foreldri eða þau sjálf séu dæmd
til óskilorðsbundinnar refsingar.
Það er líka í þessum hópi barna
sem mest er um að börnin séu vist-
uð utan heimilis með samþykki for-
eldra. Sjöunda hver fjölskylda, sem
hvað lengst hafði þolað atvinnu-
leysi annars eða beggja foreldra
féllst á vistun bama utan heimilis,
meðan það er þrisvar sinnum sjald-
gæfara hjá meðalfjölskyldu.
Krakkar langtímaatvinnulausra
flytja mun tíðar en börn annarra,
meðal annars vegna skilnaðar, sem
er mun tíðari í þessum hóp en í
þjóðfélaginu að meðaltali. Um leið
verða börnin rótlausari, eiga erfið-
ara með að eignast vini og skipta
oft um skóla, sem bitnar illa á
námsárangri þeirra. Þetta er með-
al annars ástæða fyrir að í þessum
hópi er hærra hlutfall ómenntaðra
en almennt í þessum árgöngum.
Þegar þessir krakkar voru 27 ára
voru 40 prósent meiri líkur á að
þau væru sjálf atvinnulaus. Ástæð-
urnar eru margslungnar, meðal
annars léleg menntun og skortur
á fyrirmynd heima fyrir. Krakk-
arnir kunna einfaldlega ekki þá
félagslegu hegðun sem felst í að
vinna. Það læra börnin sem fyrir
þeim er haft, segir máltækið.
Hinn duldi kostnaður
atvinnuleysisins
Samkvæmt Ingerslev og Peder-
sen voru 255 þúsund í hópi lang-
tíma atvinnulausra 1994 og 370
þúsund manns á framfæri hins
opinbera með tilheyrandi kostnaði
við atvinnuleysisbætur og fram-
færslueyri. Þær raddir heyrast iðu-
lega í Danmörku og víðar að það
sé ríkinu dýrt að halda uppi at-
vinnuskapandi aðgerðum. Sé hins
vegar litið á kostnað samfélagsins
af afleiðingumþá langtíma at-
vinnuleysis, og byrðar sem það
leggur á dómskerfið, og skólakerf-
ið og hinn ömurlega arf þess, þá
er spurning hvort ástæða sé til að
fölna yfir kostnaði við að halda
fólki í vinnu. Og kannski vex skiln-
ingur atvinnulífsins líka í þessa
átt, því ef marka má nýlega könn-
un meðal 250 bandarískra for-
stjóra í hópi þeirra er stýra þúsund
stærstu bandarísku fyrirtækjun-
um, þá álítur 90 prósent þeirra að
þeir beri ekki aðeins ábyrgð gagn-
vart eigendum, heldur einnig
gagnvart starfsfólki og því samfé-
lagi, sem fyrirtækið starfar í.
Þó baráttumál frumkvöðla vel-
ferðarkerfisins hafi verið að
tryggja öllum fjárhagslega velferð,
vitum við nú að velferð er ekki
bara einfalt dæmi um að hafa í
sig og á, án tillits til hvort þeir
peningar koma í gluggaumslagi
frá félagsmálastofnun eða vinnu-
veitanda. Velferð er líka mann-
sæmandi líf og góður aðbúnaður
barna. Hvort sem okkur líkar betur
eða verr þá er eins og hin raun-
verulega velferð fáist ekki án vinnu
fyrir sem flesta. Það er kannski
ekki á ábyrgð samfélagsins að út-
vega öllum vinnu, en til að tryggja
félagslegan stöðugleika og mann-
sæmandi líf fyrir sem flesta virðist
það heppileg viðleitni stjórnmála-
manna að stuðla að vinnu fyrir sem
flesta og hvetja ungt fólk til að
mennta sig.

i
|