Morgunblaðið - 04.02.1997, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 4. FEBRÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
MENNTUN
Breytt viðhorf
til menntunar
í sjávarútvegi
Rannsóknir hafa sýnt að háskólamenntaðir
menn starfa í mjög litlum mæli í greinum
sjávarútvegsins. Hildur Friðriksdóttir
heimsótti sjávarútvegsdeild Háskólans á
Akureyri sem hefur brautskráð 20 sjávarút-
vegsfræðinga frá ársbyijun 1994. Svotil all-
ir hafa haslað sér völl úti á landsbyggðinni.
Morgunblaðið/Hildur

;; '
... /:
il; ’ ’ W
m
NEMENDUR á öðru ári í sjávarútvegsfræði gera tilraunir á matvælanámskeiði.
SJÁVARÚTVEGSNÁM við Há-
skólann á Akureyri var tekið upp
haustið 1990. Fyrirmyndin var sótt
til Tromsö að því marki að það er
þverfaglegt og tekur á ýmsum und-
irstöðugreinum sjávarútvegsins.
Jón Þórðarson, forstöðumaður
sjávarútvegsdeildar, segir að meg-
inmunur á Akureyri og í Tromsö
sé sá, að í Tromsö miði skólinn
nánast að því að útskrifa opinbera
starfsmenn. Ástæðan sé hversu
opinberi geirinn í sjávarútvegi sé
stór og að þar vantaði sérhæft
starfsfólk þegar námið hófst 1972.
„Fyrirmynd Norðmanna að sjávar-
útvegsháskólanum var norski land-
búnaðarháskólinn," segir Jón. Há-
skólamenn hér töldu sig hins vegar
hafa þörf fyrir fólk í framleiðslu-
greinunum eða „þar sem pening-
arnir verða til“, eins og Jón segir.
Samvinna
við fyrirtæki
Námið tekur fjögur ár og útskrif-
ast menn með BS-gráðu í sjávarút-
vegsfræðum en í Noregi útskrifast
þeir á fimm árum með MS-gráðu.
Þeir sem undirbjuggu námið hér
töldu óþarft að útskrifa alla með
meistaragráðu, en fannst ráðlegt
að hafa BS-námið ári lengra en
venjulega vegna þess hversu farið
er inn á mörg svið. Hálft fjórða
árið fer til lokaverkefna, sem unnin
eru í samvinnu við fyrirtæki.
Fyrsta ár sjávarútvegsbrautar er
svipað byggt upp og í öðrum raun-
greinum. Jón segir að nemendur séu
almennt mjög illa undirbúnir úr
framhaldsskólum til að hefja raun-
greinanám og yfirleitt sé fall á
fyrsta ári upp undir helmingur.
Meðal þess sem nemendur læra
eru haffræði, sjávarlíffræði og fiski-
fræði. „Sá kúrs byggir fyrst og
fremst á þeirri fiskifræði sem við
beitum við mat á stofnstærðum á
íslandsmiðum. Þeir sem fara í gegn-
um deildina vita því hvað verið er
að tala um þegar gögnin birtast frá
Hafrannsóknastofnun, en hvorki
þar né í öðrum fræðum útskrifum
við fullmótaða vísindamenn." Einn-
ig er kennd stjómun, markaðs-
fræði, alþjóðaverslun með fisk,
fiskihagfræði, matvælafræði af
ýmsum toga, skipatækni, veiði-
tækni o.fl.
Jón nefnir nýjung á sjávarútvegs-
brautinni, sem er matvælafram-
leiðslubraut og tekur fjögur ár.
„Það er einnig þverfaglegt og bygg-
ir að meginhluta á því
sama og sjávarútvegs-
námið, en skipt er út
sj ávarútvegsgreinum
fyrir greinar sem tengj-
ast beint matvælafram-
leiðslu. Þar sem meiri-
hluti matvælafram-
leiðslunnar á íslandi
tengist sjávarútvegi
geri ég ráð fyrir að
nemendur fari meira
og minna þar til starfa.
Þeir eru þó fyllilega
færir um að fara í ann-
an matvælaiðnað."
Engin fiskiðn
Þegar talið berst að
því hvers vegna lítil sem engin fisk-
iðn sé kennd á íslandi, segir Jón
það hafa verið áhyggjuefni í mörg
ár. Hann bendir á að erlendis fari
kennslan fram í skólum en hér komi
fagmenntunin í hlut fyrirtækja.
Sökin liggi að vissu leyti hjá at-
vinnurekendum því þeir hafi ekki
gert kröfur á skólakerfið. „Af-
skiptaleysi atvinnulífsins hefur al-
mennt haft slæm áhrif á þróun
skólamála á íslandi,“ segir hann.
Hann telur nauðsynlegt að færa
fískiðn inn í verk-
menntaskólana og tek-
ur fram að til þess
þurfi ekki milljarða-
byggingar eins og
Hótel- og matvæla-
skólann í Kópavogi.
„Ég sé ekki fyrir mér
að þangað fari fólk af
öllum landshlutum,
enda veit - ég ekki til
að í Kópavogi séu
stundaðar fiskveiðar.
Mér finnst taauðsyn-
legt að verknátnið fari
fram innan fyrirtækj-
anna en bóklegu fögin
innan verkmen'nta-
skólanna."
Hann segir að sínskýring á skorti
á fiskiðn sé sú, að Islendingar hafi
haft það nokkuð gott án þess að
hafa mikið fyrir þvi. „Við höfum
stundum grætt ofsalega án þess að
hafa sérmenntun. Það nægir til
þess að menn benda hver á annars
árangur. Hví skyldi þá þurfa mennt-
un? Þegar kreppir að og kröfur
neytenda aukast átta menn sig á,
að kannski væri ekki svo vitlaust
að hafa sérstaka fagmenntun.“
Hann segir reyndar að viðhorf
til menntunar í sjávarútvegi hafi
breyst mikið á undanförnum árum,
sem sé mikið til afleiðing skipu-
lagðra vinnubragða í sjávarútvegi.
„Kvótakerfíð hefur gjörbreytt öllum
hugsunarhætti. Nú er farið að reka
sjávarútveg sem alvöru atvinnu-
grein, þar sem skipulag nær til
langs tíma.“
Aukin
alþjóðavæðing
Jón Þórðarson er þess fullviss að
þörfín fyrir háskólamenntað vinnu-
afl með fagþekkingu í sjávarútvegi
sé mikil á komandi árum, ekki síst
með aukinni alþjóðavæðingu og
auknum verkefnum erlendis. Hann
bendir á dæmi um íslensk fyrirtæki
víða erlendis og segir að verkefna-
vinnan þar sé rétt að byija.
Ástæðuna fyrir landvinningum
íslendinga erlendis rekur hann til
kvótakerfísins og bendir á að að-
gangurinn að auðlindinni þar sé
mun ódýrari en hjá okkur. „Islend-
ingar eru farnir að reikna í verð-
mætum hluti sem ekki er farið að
gera annars staðar. Af þeim sökum
höfum við verulegt forskot fram
yfir Evrópubandalagið, Norðmenn
og aðra.“
_jy
Jón
Þórðarson
FYRSTU sjávarútvegsfræðing-
arnir frá Háskólanum á Akur-
eyri útskrifuðust í janúar 1994,
en alls eru þeir orðnir tuttugu.
í vor útskrifast ellefu og þar af
fyrstu kvenmennirnir, sem eru
fjórir.
í könnun sem gerð var á veg-
um sjávarútvegsdeildar fyrir
stuttu kom í ljós að mikil eftir-
spurn er eftir fólki með menntun
í sjávarútvegsfræðum og er
starfsvettvangur þeirra fjöl-
breyttur. Margir eru einnig mjög
vel Iaunaðir, því að meðaltali
höfðu þeir 2,8 m.kr. í árstekjur.
Haraldur Grétarsson lauk
námi vorið 1994, hefur síðan
unnið hjá Samherja hf. og er nú
aðstoðarmaður framkvæmda-
stjóra. Hann segir að þar sem
sjávarútvegur sé og muni áfram
verða undirstöðuatvinnugrein
þjóðarinnar hljóti sérhæfing á
sviði sjávarútvegsfræði að gefa
góða atvinnumöguleika í fram-
tíðinni.
Þegar rætt er um námið segir
hann það ótvíræðan kost að það
sé þverfaglegt. Sjávarútvegs-
fræðingur verði að vísu aldrei
eins fær og matvælafræðingur í
sínu fagi en hann hafi meiri
skilning en t.d. viðskiptafræðing-
ur á því hvað fiskur er, hvað
skemmir hann og í hveiju gæði
felast. „Vel getur verið að sá sem
lærir ensku, bókmenntir eða eitt-
hvað annað og hefur lifað og
hrærst í sjávarútvegi í sínu þorpi
geti verið alveg jafnhæfur hafi
hann tileinkað sér ákveðin vinnu-
brögð. Maður má
ekki heldur gera of
mikið úr menntun, þó
að hún sé nauðsynleg
með, því menn sem
hafa alla sina ævi
unnið í sjávarútvegi
hafa líka þekkingu."
Honum finnst aftur á
móti umhugsunar-
vert að engin sjávar-
útvegsbraut sé í
framhaldsskólum líkt
og íþróttabraut,
málabraut o.s.frv.’
Gott velferðarkerfi
kallar á
aflamarkskerfi
Haraldur kveðst vera hlynntur
aflamarkskerfinu í núverandi
mynd en vísar því á bug að nem-
endum sé innrætt það í skólan-
um. Hann bendir hins vegar á
að námið auki skilning á því að
við lifum af sjávarútvegi. „Það
er hagur allra íslendinga að auð-
lindin sé nýtt á sem arðbærastan
hátt til að byggja upp öflugt vel-
ferðarkerfi. Við vilj-
um hafa gott
menntakerfi fyrir
börnin okkar, þjón-
ustu ef við lendum á
sjúkrahúsi og að-
hlynningu fyrir for-
eldra okkar þegar
þeir eldast. Þetta er
hlutverk auðlindar-
innar og við náum
ekki að nýta hana
sem allra best nema
með aflamarkskerfi
og fijálsu framsali."
Hann nefnir
tvenns konar gagn-
rýnisraddir á móti
kerfinu, annars veg-
ar að einhveijir hafi fengið
ákveðin verðmæti gefins, þ.e.
kvótann. I því sambandi tekur
hann fram að ekki væri um nein
verðmæti að ræða nema af því
að menn nýttu kvótann á arðbær-
an hátt. Það væri bein afleiðing
af kerfinu. Hins vegar felist
gagnrýnin í þeirri byggðarösk-
un, sem óhjákvæmilega fylgi
hagræðingu. „En verði kvótan-
um ekki þjappað saman til þeirra
sem kunna hvað best að reka
fyrirtækin, þá skilar kerfið ekki
árangri," segir hann.
„Þegar hagræðing verður
hagnast alltaf einhver. Það er
eðlilegt að arður verði til í fyrir-
tækjum, en þau greiða einnig
sitt. Með Þróunarsjóðsgjaldinu
sem tekið var upp á þessu f isk-
veiðiári borgar hver útgerð 1 kr.
á þorskígildi, sem hún fær úthlut-
að. Þetta þýðir t.d. 29 m.kr. fyr-
ir Samheija." Hann bætir við að
öll umræða um aflamarkskerfið
verði að byggjast á rökum og
passa verði að kasta ekki kerfinu
fyrir róða vegna tilfinninga eða
breytinganna einna vegna.
Arðsemi er
mikilvæg
Haraldur Grétarsson leggur
áherslu á að það hljóti að vera
markmið Islendinga að öll starf-
semi skili arðsemi til þjóðfélags-
ins. Því sé ekki hægt að niður-
greiða sum störf með öðrum og
nefnir í því sambandi bændur
sem bjuggu afskekkt og hafa
lagt niður bú sitt. Ekki dytti
mönnum í hug að byija þar bú-
skap aftur með örfáar rollur.
„Menn mótmæltu einnig síman-
um þegar hann kom og rök-
studdu það með því að ferðum
milli bæja myndi fækka. Sama
var með sjónvarpið. Kannski
verða menn að vera framsýnir
til að trúa á kvótakerfið í núver-
andi mynd.“
Breytt reglu-
gerð um
Þróunarsjóð
grunnskóla
REGLUM um Þróunarsjóð grunn-
skóla hefur verið breytt á þann veg
að í stað þess að áður gátu kennar-
ar eða skólar sótt um þróunarverk-
efni að eigin vali, gerir fímm manna
ráðgjafanefnd nú tillögur til ráð-
herra á hveiju ári um ákveðin for-
gangsverkefni. Síðan verður aug-
lýst eftir skólum í þessi sérstöku
verkefni til að þróa verkefnin
áfram.
Möguleiki
atvinnulífsins
í reglugerð segir að skólastjórar
grunnskóla fyrir hönd skóla, kenn-
arahópa eða einstakra kennara geti
sent inn þátttökutilkynningu. Við-
komandi sveitarstjórn, sveitar-
stjórnir eða þeir sem sveitarstjórn
gefur umboð sitt til, s.s. skóla-
nefnd, skólamálaskrifstofa, skóla-
málafulltrúi, skulu staðfesta þátt-
tökutilkynningu. Þá kemur fram í
reglugerðinni að aðrir en grunn-
skólar geti tekið að sér auglýst
verkefni.
Samkvæmt reglugerð ber að
auglýsa eftir skólum í janúar ár
hvert. Að sögn Margrétar Harðar-
dóttur deildarstjóra í menntamála-
ráðuneyti má að þessu sinni búast
við auglýsingu nú í bytjun mánaðar-
ins, þar sem smíði reglugerðarinnar
er nýlokið.
Haraldur Grétarsson aðstoðarmaður framkvæmdastjóra Samherja útskrifaðist 1994
Atvinnuhorfur
góðar fyrir sjávar-
útvegsfræðinga
Haraldur
Grétarsson