Morgunblaðið - 19.10.1997, Blaðsíða 6

6 B SUNNUDAGUR 19. OKTÓBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
NGIR íslendingar um aldamótin síð-
ustu voru margir fullir væntinga
um framtíðina. Þeir vildu sjálfstæði
þjóðarinnar frá Dönum og framfar-
ir í efnahags- og atvinnumálum, breytingar.
Rjúfa átti kyrrstöðu síðustu alda, berjast
gegn doða og afturhaldi. Rómantísk afstaða
til sögualdarinnar réð ríkjum, karlar tóku sér
Gunnar og Njál til fyrirmyndar, lögð var
stund á íþróttir og hugað að hvers kyns er-
lendri sérvisku eins og hreinlæti. Margir boð-
uðu einnig bindindi á vín.
Eitt af tímanna táknum var stofnun ung-
mennafélaganna. Félögin í Reykjavík og á
Akureyri stofnuðu ásamt fimm öðrum lands-
samtök, Ungmennafélag Islands, á Þingvöll-
um í ágústmánuði árið 1907. I auglýsingu í
Isafold voru menn hvattir til að mæta í lit-
klæðum að sið fornmanna.
Ungu eldhugarnir, karlar sem konur,
sættu sig illa við að nota danskan fána, þeir
notuðu því „Hvítbláann" svonefnda á fundum
sínum framan af öldinni og varð hann sér-
stakur fáni samtakanna 1949. Gefið var út
tímaritið Skinfaxi frá 1909 og kemur það út
nokkrum sinnum á ári, einnig hafa samtökin
gefið út Sögu Landsmóta UMFÍ, afmælisrit
og fleira.
Fyrsti formaður félagsins var Jóhannes
Jósefsson glímukappi sem keppti m.a. á
Ólympíuleikunum. Hann varð heimsþekktur
aflraunamaður í fjölleikahúsum og glímdi
m.a. við skógarbjörn á leiksviði! Jóhannes
gerðist síðar veitingamaður og reisti Hótel
Borg í Reykjavík. UMFÍ réð fastan starfs-
mann, Rannveigu Þorsteinsdóttur, árið 1938
og var í fyrstu með skrifstofu við Lindargötu
í Reykjavík.
„íslandi allt“
Mörg hitamálin hafa verið rædd á þingum
UMFÍ, oft gengu menn út í fússi og sögðu sig
úr félaginu fremur en að hlíta niðurstöðum.
Samþykkt var ákvæði um bindindi 1914 en
það síðar afnumið. Þegnskylduvinna var
einnig mikið áhugamál sumra félagsmanna.
Árið 1927 var samþykkt andstaða við þéring-
ar sem þóttu vera danskur ósiður.
í félaginu Auði djúpúðgu í Dalasýslu var
1928 samþykkt að hætta að heilsast og kveðj-
ast með kossi að gömlum sið. Einhverjum
hefur þótt gott að losna við að kyssa gamla
munntóbakskarla á hverjum fundi.
Markmið UMFÍ er „Ræktun lands og
lýðs“ en öllu þekktara er slagorð sem tekið
var formlega upp 1936, „íslandi allt“. Lögð er
áhersla á að rækta það besta hjá hverjum
einstaklingi, eins og segir í ritum samtak-
anna, einnig á íslenska tungu og menningu.
Náttúran skal vernduð og grædd sár sem
Eldmóður
Hvítbláans
v*
Ungmennafélag Islands er 90 ára á
þessu ári og getur fagnað því að aldrei
hafa félagarnir verið fleiri og eldmóður-
inn virðist enn nægur. Kristján Jónsson
kynnti sér sögu hreyfíngarinnar og
ræddi við forystumenn.
FRÁ landsmóti UMFÍ að Laugarvatni árið 1965, lokaskipting í 1000 metra boðhlaupi.
Fremstur er Sigurður Geirdal, sfðar framkvæmdastjóri samtakanna og nú bæjarsljóri í
Kópavogi.
myndast hafa í samskiptum lands og þjóðar
„eða fyrir tilstuðlan náttúrunnar sjálfrar".
Unnið hefur verið skipulega að örnefnasöfn-
un á vegum samtakanna og veitti Kristján
heitinn Eldjárn, síðar forseti, aðstoð í þeim
efnum á fimmta áratugnum.
íslendingar höfðu að mestu týnt niður
kunnáttu í sundi. Ungmennafélögin áttu
frumkvæði að sundkennslu víða um land og
var sums staðar synt í sjó. Skáli ungmennafé-
lagsins Grettis í Reykjavík var við Skerja-
fjörð, með 14 klefum, og var tekinn í notkun
1909. Áður hafði ekki þótt við hæfí að konur
sýndu sig í sundbol innan um karla. I gömlu
sundlaugunum fengu þær laugina fyrir sig
þegar kennt var þar.
Starfssvið UMFÍ er víðtækt, hæst ber
íþróttirnar en á árum áður voru samkomurn-
ar, böllin í „Ungó“, líklega sá þáttur sem ungt
fólk víða úti á landsbyggðinni þekkti best. Á
landsmótum íþróttafólksins, sem haldin eru
þriðja hvert ár og þúsundir manna sækja, er
ekki einvörðungu keppt í íþróttum. Þar hafa
menn dæmt kýr, keppt í pönnukökubakstri
og jurtagreiningu svo eitthvað sé nefnt.
280 félög í UMFÍ
Hlutverk UMFÍ er að samræma starf ein-
stakra félaga sem eru alls um 280, þar af
nokkur í Reykjavík. Þrettán félaganna eiga
beina aðild að UMFI en hin tengjast lands-
samtökunum með aðild að héraðssambönd-
unum 19. Ársvelta UMFÍ er um 25 milljónir
króna.
„Aðaláhersla okkar er á starf meðal barna
og unglinga, að virkja þau til þátttöku," segir
Sæmundur Runólfsson, framkvæmdastjóri
UMFI. „Þar gegna t.d. unglingalandsmótin
mikilvægu hlutverki. Margir halda að ung-
mennafélagshreyfingin sé gamaldags og á
undanhaldi en það er mikill misskilningur.
Það er mikið líf hér og alls ekki eingöngu í
íþróttunum heldur líka leiklist, umhverfís-
málum, félagsmálum og slíku. Mest er um að
vera utan höfuðborgarsvæðisins en í Reykja-
vík starfar nú m.a. Ungmennafélagið Fjölnir
í Grafarvogi. Félagar þar eru um 4.000, ekk-
ert íþróttafélag í borginni er stærra og Fjöln-
ir er auk þess yngsta félagið á þeim vett-
vangi, verður tíu ára á næsta ári.“
Frá þvi um 1970 má segja að stöðugur upp-
gangur hafi verið í öllu starfi UMFÍ, einnig í
erlendum samskiptum. „Við erum aðilar að
alþjóðlegum samtökum sem kennd eru við
íþróttir og menningu," segh- Sæmundur. „En
við höfum auk þess lengi átt mikla samvinnu
við svipuð félög á hinum Norðurlöndunum."
Haldin var ráðstefna hér á vegum UMFI sl.
vor og sóttu hana um 50 fulltrúar úr öllum
heimshornum.
„Alltaf mjög viðkvæmt
mál að leggja niður félag“
SJÖ manns skipa stjórn Ungmennafélags
íslands, hún er kosin til tveggja ára og
formaður er nú Þórir Jónsson. Hann er tré-
smiður og býr í Borgarfirðinum. Þórir var
spurður hvað honum fyndist um stöðu sam-
takanna nú á 90 ára afmælinu.
„Ég er mjög sáttur, góð staða endurspegl-
ast ekki síst í því að við héldum glæsilegt
landsmót í Borgarnesi á árinu. Við breyttum
nokkuð tilhögun á þessu móti, sérstaklega
varðandi fjármögnun, lögð var áhersla á
keppnisgjöld. Við hættum að treysta á að-
gangseyri. Það er mjög ánægjulegt að Ung-
mennasamband Borgarfjarðar kemur út úr
þessu án taps.“
Hann var spurður um mikla fjölgun í hreyf-
ingunni undanfarin ár og áratugi, hvaða ráð-
um væri beitt til að virkja svona margt fólk.
„Ég hef í sjálfu sér enga uppskrift reiðu-
búna. Það hafa komið til liðs við okkur nokkur
öflug félög, það nægir að nefna Fjölni í Graf-
arvogi sem var lítið í byrjun en er nú fjöl-
mennasta einstaka ungmennafélag landsins.
Við í stjóminni höfum reynt að sinna félögun-
um vel.“
Hann segir erfitt að segja hve margir af um
50.000 félögum séu virkir. Oft sé um að ræða
eldra fólk sem sé góður bakhjarl þótt það taki
ekki þátt í starfinu á sama hátt og yngra fólk-
ið.
fþróttir fyrirferðarmestar
Þórir segir íþróttir vera langstærsta hluta
starfs hreyfingarinnar en einnig sé mikið unn-
ið að skógrækt, leiklist og ýmissi menningar-
starfsemi, einkum í fámennustu byggðunum.
Félagsmálaskóli UMFÍ starfar um allt land
og segist Þórir munu leggja mikla áherslu á
starf hans verði hann endurkjörinn á sam-
bandsþinginu í Reykjavík í mánuðinum.
Reynt verði að sjá til þess að maður í fullu
starfi vinni að fræðslu- og út-
breiðslustörfum, þannig verði
hægt að efla kunnáttu liðsmanna
um allt land í að reka félag.
íþróttasamband Islands og
Ólympíunefndin sameinuðust ný-
lega og verður þá íþróttastarf í
landinu að mestu sameinað undir
einum hatti ef starf IJMFÍ er
undanskilið. Ber UMFI að leggja
meiri áherslu á íþróttimar en
láta öðrum félögum eftir að fást
við menningu og umhverfismál?
„Sjálfur er ég tilbúinn í allar
áherslubreytingar ef vilji er til
þess í hreyfingunni. Ég er fyrst
og fremst starfsmaður hennar.
Það hefur verið nokkuð um það
að nokkur ungmennafélög á ákveðnu svæði
ákveði að sameina kraftana á íþróttasviðinu
með þvi að stofna eitt félag, búa til samnefn-
ara. Þetta gerist um leið og strjálbýlu sveit-
irnar verða sífellt fámennari og erfiðara að
byggja upp öfluga liðsheild, hvort sem það er
í knattleikjum eða frjálsum íþróttum.
Eldri félögin eru látin halda áfram sínu
striki, hvert í sinni byggð, og vinna að um-
hverfismálum og menningarmálum.
Það er líka alltaf mjög viðkvæmt mál að
leggja niður félag en með þessu fyrirkomulagi
er hægt að halda áfram hefðbundnu starfi í
gamla félaginu eins og t.d. rekstri hrepps-
bókasafns. Þetta líst mér vel á og þetta hefur
víða gengið ágætlega.“
Hann er spurður um fjárhag hreyfingarinn-
ar og segir stöðuna þokkalega. Félagið fær
nokkurt framlag á fjárlögum, 12-14 milljónir
undanfarin ár og UMFÍ á 13,3% hlut í lottó-
inu. Einstök sambönd og félög greiða auk
þess landssamtökunum nokkurt fé eða um 17
krónur á hvern félagsmann, 16 ára og eldri,
að sögn Þóris. Félagsgjöld eru
annars nokkuð misjöfn hjá ein-
stökum aðildarsamböndum.
UMFÍ á eina hæð í Hreyfils-
húsinu við Fellsmúla í Reykjavík.
Þar eru skrifstofurnar en fjórir
menn eru í fullu starfi hjá félag-
inu. Fundaherbergi er á staðnum
og tímarit hreyfingarinnar, Skin-
faxi, og félagsmálaskólinn hafa
aðsetur í húsnæðinu.
Einnig er í Fellsmúlanum gisti-
aðstaða fyrir allt að 60 manns sem
nýtist vel þegar fólk utan af landi
tekur þátt í íþróttakeppni eða
fundahöldum á höfuðborgarsvæð-
inu. Greitt er málamyndagjald
sem dugar fyrir hreingerningu.
Reglur um áfengisnotkun
„Það voru átök þegar ákveðið var að taka
bindindisheitið út úr lögunum á sínum tíma,“
segir Þórir. „Ég hef verið að velta því fyrir
mér hvort ungmennafélagshreyfingin og þá
einnig íþróttahreyfingin þurfi ekki að setja
sér starfsreglur varðandi umgengni við
áfengi.
Mér finnst að menn eigi ekki að neyta
áfengis þegar þeir eru að vinna fyrir félagið
sitt, þá skiptir ekki máli hvað verið er að
gera.“
Þórir segist ekki vera bindindismaður en
aldrei neyta víns þegar hann er að vinna fyrir
hreyfinguna eða þurfi að koma fram fyrir
hana með einhverjum hætti. Hann telur mik-
ilvægt að forsvarsmenn félaganna sýni þannig
börnum og unglingum gott fordæmi, íþróttir
og áfengi eigi einfaldlega ekki samleið. Einnig
þurfi að skilgreina betur hvað fíkniefni séu,
hvort áfengi og tóbak séu meðal þessara efna
og gegn hverju sé verið að berjast.
Þórir Jónsson
Gamlir
stimplar
EITT af markmiðum í stefnuskrá
UMFÍ er frá fornu fari jafnvægi í
byggð landsins og hefð er fyrir því að í
stjórn samtakanna sitji fólk úr sem flest-
um kjördæmum. Einn af þekktustu for-
kólfum hreyfmgarinnar í upphafi aldar-
innar var Jónas Jónsson frá Hriflu, sem
ritstýrði lengi Skinfaxa, og fleiri fram-
sóknarmenn voru áberandi.
Oft hefur verið sagt að framsóknar-
stimpill væri á Ungmennafélagshreyfing-
unni, margir núverandi frammámenn
flokksins hafa stigið sín fyrstu spor í fé-
lagsmálum á fundum ungmennafélagsins í
sinni heimabyggð. Má þar nefna Finn
Ingólfsson iðnaðarráðherra.
Þórir Jónsson, formaður UMFI, er
spurður hvort samtök af þessu tagi eigi að
berjast fyrir umdeildum pólitískum mark-
miðum á borð við jafnvægi í byggð lands-
ins. „Eg get alveg samþykkt að það sé
engin þörf á slíku ákvæði og það er verið
að fara yfir lög UMFÍ. En við fórum nú
svolítið á skjaldbökuhraða í breytingar í
þessum málum, við vitum hvað við höfum.
„Þetta er stimpill frá gamalli tíð,“ segir
Sæmundur Runólfsson framkvæmda-
stjóri. „En þetta eru algerlega þverpóli-
tísk samtök og hér ræðum við aldrei um
pólitík. Forystumenn samtakanna eru úr
öllum flokkum, einn af stjórnarmönnum
UMFÍ er bæjarráðsmaður af Norðurlandi
og sjálfstæðismaður.
Margir alþingismenn úr öllum flokkum
eru okkur hliðhollir, þetta eru menn sem
hafa alist upp í ungmennafélögum víða
um landið.“ngmennafélögum víða um
landið.“
I
1
i
I
>
I
í
t
í
r
i
i
L
i
s
k
i
i