Morgunblaðið - 10.05.1998, Page 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 10. MAÍ 1998 11
Gengi bréfa í Kögun hefur 14-faldast á 5
árum og fyrirtækið er nú 480 millj. kr. virði
Eigendur KÖGUNAR hf. | Eignarhlutur [ Stjórnendur KÖGUNAR hf. |
Hluthafar 5. mars 1997 1. mars 1998 Benedikt Sveinsson, formaður
Eftirlaunasjóður starfsmanna 28% 28% Gunniaugur M. Sigmundsson
Sigríður G. Sigurbjörnsdóttir 14% 14% Jónas Aðalsteinsson
Gunnlaugur M. Sigmundsson 13% 13% Örn Karisson
Sjóvá-Almennar hf. 6% 6% Vilhjálmur Þorsteinsson
FBA hf. - 4% Forstjóri: Gunnlaugur M. Sigmundsson Forstöðumenn: Bjarni Birgisson, hugbúnaðarsvið Þorvaldur E. Sigurðsson, kerfisfræðisvið
Lífeyrissjóður Norðurlands - 4%
Vilhjálmur Þorsteinsson 3% 3%
Örn Karisson 3% 3%
Hálfdán Karlsson 3% 3% Fjármálastjóri: Sverrir Berg Steinarsson
Aðrir smærri hluthafar samtals 30% 23% Skrifstofustjóri: Sigríður G. Sigurbjörnsdóttir
ÚR REKSTRARREIKNINGI Rekstrarárið Rekstrarárið Rekstrarárið Rekstrarárið Rekstrarárið
1992/1993 1993/1994 1994/1995 1995/1996 1996/1997
Tekjur 117 millj. kr. 162 millj. kr. 168 millj. kr. 216 millj. kr. 226 milij. kr.
Gjöld 102 millj. kr. 135 millj. kr. 132 millj. kr. 165 millj. kr. 193 millj. kr.
Fjárm.tekjur og fjárm.gjöld 6 millj. kr. 0 millj. kr. -2 millj. kr. 3 millj. kr. 5 millj. kr.
Skattar 7 millj. kr. 10 millj. kr. 14 millj. kr. 20 millj. kr. 14 millj. kr.
Hagnaður 14 millj. kr. 18 millj. kr. 21 millj. kr. 34 millj. kr. 23 millj. kr.
Hagn. sem hlutf. af tekjum 12% 11% 13% 16% 10%
Reiknað skatthlutfall 34% 36% 39% 37% 37%
Raunbreyting tekna +19 % +37% +2% +26% +2 %
Fjárm.liðir sem hlutf. af tekjum 5% 0% ■1% 1 % 2%
Arðsemi eigin fjár 55% 61 % 45% 53% 23 %

ÚR EFNAHAGSREIKNINGI Rekstrarárslok, Rekstrarárslok, Rekstrarárslok, Rekstrarárslok, Rekstrarárslok,
30. sept. 1993 30. sept. 1994 30. sept. 1995 30. sept. 1996 30. sept. 1997
Veltufé 76 millj. kr. 100 millj. kr. 153 millj. kr. 157 millj. kr. 150 millj. kr.
Fastafjármunir 8 millj. kr. 11 millj. kr. 4 millj. kr. 16 millj. kr. 62 millj. kr.
Heildareignir 85 millj. kr. 111 millj. kr. 157 millj. kr. 174 millj. kr. 212 millj. kr.
Skammtímaskuldir 55 millj. kr. 65 millj. kr. 93 millj. kr. 71 millj. kr. 78 millj. kr.
Langtímaskuldir 1 millj. kr. 0 millj. kr. 1 millj. kr. 2 millj. kr. 7 millj. kr.
Eigið fé 29 millj. kr. 46 millj. kr. 63 millj. kr. 101 millj. kr. 127 millj. kr.
Raunbreyting eiginfjár +13% +60% +33% +58% +24%
Eiginfjárhlutfall 34% 42% 40% 58% 60 %
Langtímaskuldir sem hlutf. af eignum 1 % 0,2% 0,5 % 1 % 3 %
Veitufjárfjárhlutfall (og lausafjárhlutf.) 1,4 1,6 1,6 2,2 1,9
HLUTABRÉFIN | 1992/ 1993 1993/ 1994 1994/ 1995 1995/ 1996 ísmpr" 1997 30/9 1997 OTM2/3 1998
Arður v. rekstrarárs 10% 10% 10% 15% 15% Arður/sölugengi 0,3 %
Jöfnun v. rekstrarárs 0% 0% 0% 43% 0% V/H hlutfall 18 21
Nafnvirði hlutabréfa (30/9) 7,5 7,5 7,5 6,0 9,0 Sölugengi/innra virði 3,4
Innra virði hlutabréfa (30/9) 3,8 6.2 16,8 14,8 I
Skráð gengi hlutabréfa á OTM 2. mars: 56,0 (var 50 fyrir) Heildarverð: 480 milljónir kr.
lagsins, Gunnlaugur M. Sigmunds-
son að slíkt væri afar ólíklegt,
hækkun bréfanna væri þegár komin
fram. Því var honum falið að leita
eftir kaupendum að 58% hlut Þró-
unarfélagsins á því sem nefnt var
viðunandi verð, gengið var fjórfalt
nafnverð. Það var Gunnlaugur M.
Sigmundsson sem kynnti stjórn
Þróunarfélagsins verðhugmyndir
upp á fjórfalt gengi hlutabréfanna,
samkvæmt öruggum heimildum.
Síðar kom í ljós að dulin verðmæti í
fyrirtækinu gerðu það miklu verð-
mætara.
Framkvæmdastjóri á
báðum stöðum
Þegar hér var komið sögu var
eiginkona Gunnlaugs hætt störfum
sem bókari hjá Þróunarfélaginu og
hafði þegið stöðu af eiginmanni sín-
um sem skrifstofustjóri hjá Kögun
hf. Hann var þá orðinn fram-
kvæmdastjóri hjá Kögun hf. jafn-
framt því að gegna áfram starfi
framkvæmdastjóra hjá Þróunarfé-
laginu. Að sjálfsögðu var það ein-
ungis í ljósi þess að Þróunarfélag
íslands var 58% eigandi að Kögun
hf. sem hann var settur yfir félagið.
Eftir umræðu um málið á einum
tveimur stjórnarfundum í ársbyrjun
1993 var ákveðið að fela fram-
kvæmdastjóra félagsins, Gunnlaugi
M. Sigmundssyni, að kanna með
sölu á hlutabréfum félagsins í um-
ræddum félögum.
Þegar stjómarmaðurinn og fram-
kvæmdastjórinn Gunnlaugur gerði
tillögu í stjóm Kögunar um að fé-
lagið leysti til sín 58% hlut Þróunar-
félagsins í Kögun, skýrði hann mál-
ið á þann hátt fyrir stjóminni, að
með slíkum gjömingi, hefði félagið
sjálft yfir því að segja hverjir eign-
uðust hlut Þróunarfélagsins. „Mikil
áhersla var lögð á það á þessum
tíma, að hlutabréfin færu ekki í
hendurnar á Pétri eða Páli,“ sagði
einn viðmælandi. Hann bætir því
við að stjómarmenn á þeim tíma
hafi ekki haft neina vitneskju um að
félagið væri margfalt meira virði en
það var á pappímum. Gunnlaugur
lagði ofuráherslu á að Kögun gæti
keypt bréf Þróunarfélagsins við
þessu verði, ekki öðm, og stjórn
Kögunar gekk að því.
Kögun hafði skömmu eftir stofn-
un, eða 22. maí 1989 fengið einka-
rétt utanríkisráðherra, sem þá var
Jón Baldvin Hannibalsson, til þess
að annast rekstur og viðhald áður-
nefnds hugbúnaðar fyrir ratsjár-
stöðvar Bandaríkjamanna á íslandi.
Þessi einkaréttur jafngilti auðvitað
ávísun á mikla fjármuni, nýja teg-
und af „hermangsgróða“ og því var
einkaréttur utanríkisráðherra skil-
yrt á þann veg, að eignarhald í fyr-
irtækinu yrði dreift, samanber 5.
grein samnings utanríkisráðuneyt-
isins og Kögunar, sem er svohljóð-
andi:
„Kögun hf. skuldbindur sig til að
afhenda varnarmálaskrifstofu utan-
ríkisráðuneytisins árlega skrá yfir
eigendur hlutafjár í félaginu og
hlutafjáreign þeirra. Jafnframt mun
félagið tilkynna vamarmálaskrif-
stofunni tafarlaust ef einhver einn
hluthafa hefur eignast meira en 5%
heildarhlutafjár."
Fyrmm stjórnarmenn Kögunar
og Þróunarfélags Islands hafa sagt,
að þeirra skilningur hafi verið sá, á
þessum tíma, að utanríkisráðuneyt-
ið krefðist þess, að í fyllingu tímans
yrði Kögun gerð að almennings-
hlutafélagi. Gunnlaugur staðfestir
þann skilning í samtali hér á eftir.
Þau verðmæti sem fólust í þessum
samningi komu auðvitað ekki fram í
reikningum félagsins, þó að þau
hefði átt að hafa full áhrif á verð
hlutabréfa þess.
Samkvæmt hlutafélagalögum þá
mátti félag ekki eiga meira en 10% í
sjálfu sér, nema í skamman tíma. Því
þurfti stjóm Kögunar að gera sér-
stakar bókhaldsaðgerðir, eftir að hafa
leyst til sín 58% hlut Þróunarfélags-
ins, til þess að tryggja áframhaldandi
yfirráð yfir öllum bréfunum, fyrst
ekki var valinn sá kostur að selja öðr-
um bréfin. Kögun keypti eigin hluta-
bréf að nafnverði 4,1 milljón króna á
genginu 4, eða á 16,4 milljónir króna
og Eftirlaunasjóður starfsmanna
Kögunar keypti afganginn. Stjómin
hugðist þegar þetta var selja 1,6 millj-
ónir króna að nafnvirði á almennum
markaði (sem aldrei var gert) en
lækka hlutafé um 2,5 milljónir króna
að nafnvirði.
Við lækkun hlutafjárins dreifðust
hin duldu verðmæti tilheyrandi lækk-
unarfjárhæðinni á aðra Muthafa.
Bréf Gunnlaugs til þingheims
Gunnlaugur M. Sigmundsson lýs-
ir bókhaldsaðgerðum stjórnar Kög-
unar sjálfur í bréfi til allra þing-
manna, sem hann sendi þeim í lið-
inni viku á eftirfarandi hátt: „Sann-
leikurinn í þessu máli er sá að
ákveðið var að selja hlutabréf Þró-
unarfélagsins í Kögun, Marel og
fleiri fyrirtækjum til að fjármagna
ákveðna aðgerð. Ekkert umræddra
hlutabréfa seldist innan þess frests
sem menn höfðu ætlað og bauð ég
þá stjómum bæði Kögunar og Mar-
els að félögin leystu sjálf til sín
hlutabréfin og gæfu starfsmönnum
síðan kost á að eignast þau að hluta
eða öllu leiti. [Stafsetningin er
Gunnlaugs. Innsk. blaðam.] For-
stjóra Marels þótti málið of stórt til
að taka þá áhættu að kaupa en
stjóm Kögunar lét fyrirtækið sjálft
kaupa umrædd hlutabréf, færði
hluta niður yfir eigið fé en hjálpaði
starfsmönnum að eignast hinn hlut-
ann [svo]. Síðan eiga starfsmenn í
sameiningu yfir 30% af félaginu en
það skal undirstrikað að hvorki ég
né neinn af mínu fólki var með í um-
ræddum kaupum og ekkert um-
ræddra hlutabréfa hefur síðan skipt
um hendur; starfsmenn eiga þetta
enn [svo]. Um þetta er í sjálfu sér
ekki meira að segja nema e.t.v. það,
að hópur starfsmanna keypti einnig
hlutabréf sem Félag íslenskra Iðn-
rekenda [svo] átti í Kögun sen FII
var næst stæsti [svo] hluthafinn við
stofnun. Bæði ég og kona mín vor-
um aðilar að þeim kaupum og milli-
gekst þau.“ [Hvað þýðir þessi setn-
ing? Innsk. blaðam.]
Það sem stjórn Kögunar gerði
þama í raun og vem, var að færa
niður hlutafé félagsins og auka hlut
annarra sem því nam. Áður hafði fé-
lagið selt Eftirlaunasjóði starfs-
manna Kögunar hlut og eftir niður-
færsluna var sá hlutur orðinn
22,7%. Eftirlaunasjóðurinn hefur
síðan keypt aukinn hlut og á nú yfir
30%, samkvæmt bréfi Gunnlaugs,
en átti 28% samkvæmt síðasta árs-
reikningi Kögunar.
Til þess að skilja í raun og veru
hvað gerðist er nauðsynlegt að fá
skýringu löggilts endurskoðanda.
Hann skýrir málið með eftirfarandi
dæmi: Gefum okkur að hlutafé í fyr-
irtæki sé 10 milljónir króna. Svo
kaupir hlutafélagið sjálft 50% af
hlutafénu af einum stómm hluthafa,
þ.e.a.s. 5 milljónir króna og færir
hlutaféð um leið niður um þá upp-
hæð. Þá er hlutaféð ekki lengur 10
milljónir króna, heldur 5 milljónir
króna. Sá sem átti eina milljón
króna í hlutafé af upphaflegu 10
milljónunum, eða 10%, á eftir niður-
færsluna eina milljón króna af 5
milljónum króna, eða 20%.
Þetta myndi í sjálfu sér engu máli
skipta um verðmæti hlutafjár þeirra
Virði hluta-
bréfa í dag í
Kögun er
56-falt nafn-
verð, þannig
að sá sem
átti milljón í
Kögun að
nafnvirði árið
1993 áí dag
56 milljónir
króna!
sem eftir sætu nema um hafi verið
að ræða dulin óbókuð verðmæti í
fyrirtækinu sem ekki hefðu haft
eðlileg áhrif á kaupverðið þegar fé-
lagið sjálft keypti. Þannig stóð á í
tilviki Kögunar og því fólst í aðgerð-
inni stórkostleg aukning á verðmæti
hlutabréfa framkvæmdastjórans.
Hlutur hjónanna 129,6
tnilljóna króna virði
Við þessa ráðstöfun jókst eignar-
hluti Gunnlaugs M. Sigmundssonar
og konu hans, Sigríðar G. Sigur-
björnsdóttur í 27%. Samkvæmt ís-
lensku atvinnulífi sem Talnakönnun
gefur út, átti Sigríður 14% hlut í
Kögun þann 1. mars sl. og Gunn-
laugur átti 13%. Eins og fram kem-
ur á meðfylgjandi töflu er gengi
hlutabréfa í Kögun á Opna tilboðs-
markaðinum nú 56-falt nafnverð.
Gengið var 50-falt nafnverð allt árið
1997. Miðað við gengið 56 eiga þau
hjónin því hlut í Kögun í dag að
andvirði 129,6 milljóna króna. Nið-
urfærða hlutaféð hafði hins vegar ►
SAMNINGUR UTANRIKISRAÐUNEYTISINS OG KOGUNAR
HÉR fer á eftir samningur sá sem varnarmálaskrifstofa utanríkisráðuneytisins f.h. Ratsjárstofnunar
annars vegar og Kögun hf. hins vegar gerðu með sér 22. maí 1989:
1. gr.
„Kögun hf. tekur að sér sem undirverktaki Ratsjárstofn-
unar að annast rekstur og viðhald hugbúnaðar nýs ratsjár-
kerfis IADS á grundvelli samnings þar um milli íslenskra
og bandarískra stjómvalda. Þann samning hefur Kögun hf.
kynnt sér rækilega.
2. gr.
Kögun hf. skuldbindur sig til að haga starfsemi sinni með
þeim hætti, að sem best verði tryggt, að íslenskt atvinnulíf
njóti góðs af þeirri tækniþekkingu, sem til verður í félaginu.
Verður það m.a. gert með því að kaupa þjónustu - starfs-
menn - að hluta til frá íslenskum hugbúnaðarfyrirtækjum til
að vinna að þeim verkefnum, sem félagið tekur að sér með
samningi þessum.
3. gr.
Kögun hf. er ljóst, að stjómvöld ráðgera að hlutast til um
lagasetningu varðandi rekstur og starfsemi Ratsjárstofnun-
ar, sem einnig mun ná til starfsemi og starfsmanna Kögun-
ar hf. og undirverktaka hennar. Hin fyrirhugaða löggjöf
mun m.a. taka til öryggismála og starfsmannamála í því
skyni að tryggja ótmflaðan rekstur ratsjárkerfis með hverj-
um þeim hætti, sem löggjafinn telur nauðsynlegt.
Kögun hf. er á sama hátt ljóst, að sett muni verða stjórn-
valdsfyrirmæli, er miða að sama markmiði.
4. gr.
Kögun hf. skuldbindur sig til, komi upp ágreiningur milli
Ratsjárstofnunar og fyrirtækisins um verðlagningu þjón-
ustu, að hlíta í því efni úrskurði utanríkisráðherra. Kögun
hf. og Ratsjárstofnun hafa hvort um sig rétt til einhliða mál-
skots til ráðherra í þessu efni.
5. gr.
Kögun hf. skuldbindur sig til að afhenda varnarmála-
skrifstofu utanríkisráðuneytisins árlega skrá yfir eigend-
ur hlutafjár í félaginu og hlutafjáreign þeirra. Jafnframt
mun félagið tilkynna varnarmálaskrifstofunni tafarlaust
ef einhver einn hluthafa hefur eignast meira en 5% heild-
arhlutafjár.
6. gr.
Samningur þessi gildir til 10 ára frá dagsetningu hans.
7. gr.
Utanríkisráðherra er heimilt að framlengja samning þenn-
an einhliða um allt að 5 ár eftir að hann rennur út. Skulu
ákvæði samnings þessa þá gilda að öðru leyti þann tíma.
8. gr.
Utanríkisráðherra er heimilt að segja samningi þessum
upp fyrirvaralaust hvenær sem er á samningstímanum telji
hann að fyrirtækið hafi brotið gegn samningsskyldum sín-
um eða ráði ekki við þær af einhverjum ástæðum."