Morgunblaðið - 11.06.1998, Síða 26

26 FIMMTUDAGUR 11. JÚNÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Færeyingar og Danir friðmælast með samningi um bankamálið
Fyrsta skrefíð í átt að
sjálfstæði Færeyja
Óli Mogens
Breckmann Lykketoft
Morgunblaðið. Kaupmannahöfn.
„SAMNINGURINN er virði 1,5
milljarða," sagði Ai’nfmn Kallsberg,
lögmaður Færeyinga, eftir að fær-
eyska landstjórnin samdi við
dönsku stjórnina í bítið í gærmorg-
un. í samningnum er í fyrsta skipti
talað um sjálfstjóm Færeyinga og
því er hann talinn marka íyrsta
ákveðna skrefíð í átt að sjálfstjórn
Færeyja. Hvorki Kallsberg né
Mogens Lykketoft, fjármálaráð-
herra Dana, sem stjómaði viðræð-
unum fyrir hönd Dana, vildu upp-
lýsa í smáatriðum í hverju hin fjár-
hagslegu atriði væm fólgin og hvort
um væri að ræða uppgjöf lána eða
uppbætur.
Engin tilviljun er að málið er
leyst núna því danska þingið þarf að
samþykkja aðhaldsaðgerðir stjórn-
arinnar, svokallaðan „hvítasunnu-
pakka“, sem ekki er meirihluti fyrir
ef Oli Breckmann, þingmaður fær-
eyska þjóðarflokksins, er á móti.
Hann mun nú sitja hjá eins og Jó-
annes Eidesgaard, þingmaður fær-
eyskra jafnaðarmanna. Færeyska
landstjómin mun hætta við máls-
sókn á hendur dönsku stjórninni, en
ekki á hendur Den Danske Bank.
Skuldauppgjöf
eða uppbót?
Samningurinn er ekki skýr hvað
varðar uppbætur og eftirgjöf
skulda, en svo virðist sem Færey-
ingar fái gefnar eftir 900 milljónir
danskra kr., ríflega 9 milljarða ísl.,
af skuldum eyjarskeggja við danska
ríkissjóðinn en þær nema um 54
milljörðum ísl. króna og verða árs-
vextir af þeim 5% í stað 7%. Þar við
bætist 500 milljón dkr. lán, sem er
án vaxta og afborgana í fýrstu árin
og er til tuttugu ára. Þetta metur
Kallsberg svo að Færeyingar hafí
nú fengið þá 1,5 milljarða, um 15
milljarða ísl., sem Færeyingar álíta
að Færeyjabankamálið hafi kostað
landstjórnina í kjölfar yfirtöku
þeirra á bankanum 1993.
Síðar var skýrt frá því að samn-
ingurinn kvæði einnig á um vaxta-
lækkun, sem næmi 700 milljónum
dkr., á næstu fimm árum og að
framlag Dana til Færeyja hækki
um 150 milljónir dkr. næstu árin.
Alls er þetta metið á 2,3 milljarða
dkr., um 23 milljarða íslenskra.
Lykketoft vill ekki útlista ná-
kvæmlega hver skilningur sinn sé á
uppgjörinu og þá heldur ekki hvort
meta eigi samninginn sem eftirgjöf
skulda eða uppbót. í samningnum
er einnig tekið fram að danska
stjórnin eigi að draga sig út úr ýms-
um stofnunum í Færeyjum, til
dæmis Fjárfestingarsjóðnum, sem
fór með samruna bankanna á sínum
tíma, húsnæðislánastofnun og at-
vinnusjóði.
Samskipti stjórnar og
sljórnarandstöðu versni
Ljóst er að málið verður rætt í
danska þinginu. Anders Fogh
Rasmussen, formaður Venstre, seg-
ir að með samningnum sé ljóst að
reikningurinn lendi hjá dönskum
skattgreiðendum eins og sjá hafi
mátt fyrir. Úr því stjórnin sjái sig
tilneydda að greiða þennan reikning
væri áhugavert að sjá hver væri
ábyrgur í bankamálinu, en því mið-
ur sé ekki þingmeirihluti íýrir að
kryfja það mál til mergjar. Úr því
svona sé tekið á málinu verði eídri
hjá því komist að málið hleypi illu
blóði í samskipti stjórnar og stjórn-
arandstöðu um langa hríð, enda séu
það vinstri flokkarnir sem tryggi líf
stjórnarinnar.
Kirsten Jacobsen, þingmaður
Framfarafiokksins, segir að danska
stjórnin hafi greitt Færeyingum
langt fram yfir það sem eðlilegt
megi teljast.
Dönsk stjórnmál hafa haft áhrif á
gang mála, því þessa dagana er ver-
ið að ganga frá aðhaldsaðgerðum
stjómarinnar, sem ekki væri meiri-
hluti fyrir ef Jóannes Eidesgaard,
annar þingmanna Færeyja á
danska þinginu, sæti hjá og hinn
þingmaðurinn, Óli Breckmann,
greiddi atkvæði gegn þeim. Breck-
mann var svo ánægður í gærmorg-
un að hann lýsti því strax yfir að nú
sæti hann hjá við atkvæðagreiðslu
um pakkann. Þar með er meirihluti
stjórnarinnar tryggður og búist er
við að hún hafi nú treyst meirihluta
sinn.
Sjálfsljóm á
íslenska vísu?
Nú þegar í íyrsta
sinn er talað um sjálf-
stjóm í dansk-fær-
eyskum samningi
þurfa Færeyingar að
fara að gera upp við
sig hvað þeir vilji í
sjálfstæðisefnum.
Samningur hliðstæður
íslensk-danska sam-
bandslagasamningnum
1918 heyrist oft nefnd-
ur, þar sem Island var
lýst frjálst og fullvalda
rfld, en í konungssam-
bandi við Danmörk,
auk þess sem Danir sáu um utanrík-
ismál og landhelgisgæslu fyrir ís-
lendinga.
Til þessa var tekið í dönskum
fréttum í gær og þá hnykkt á að
sambandslagasamningurinn hefði
leitt til að Island stofnaði lýðveldi
og sleit öll tengsl við Dani. Gögn frá
þeim tíma er sambandslagasamn-
ingurinn var gerður benda eindreg-
ið til að íslendingar hafi þá strax
haft í huga fullan aðskilnað með
tímanum. Heimsstyrjöldin síðari
herti á þeim ásetningi þegar þar að
kom.
Hins vegar hafa Færeyingar
tæplega enn gert upp við sig hvað
þeir vilja nákvæmlega í þessum efn-
um. Það mun vafalaust hafa áhrif á
niðurstöður þeirra þegar í ljós kem-
ur hvort unnt verður að vinna olíu
við eyjarnar. Þessi mikilvæga for-
senda er að áliti ýmissa nauðsynleg
og því sé ekki hægt að taka ákvörð-
un fyrr en hún liggi fyrir.
Lipponen
sakaður
um njósnir
í nýrri bók
Helsinki. Reuters.
PAAVO Lipponen, forsætis-
ráðherra Finnlands, vísar með
öllu á bug fullyrðingum um að
hann hafi verið njósnari Sovét-
manna en þær eru settar fram í
nýrri bók um norsku leyniþjón-
ustuna. Þar kemur ennfremur
fram að náið var fylgst með
Thorvald Stoltenberg, sem síð-
ar vai’ð utanríkisráðherra Nor-
egs, þai’ sem leyniþjónustan
gi’unaði hann um að vera njó-
snara Sovétmanna.
Talsmaður Lipponens sagði
að fullyi’ðingarnar í bókinni,
sem er opinber saga leyniþjón-
ustunnar, ski-ifuð að frum-
kvæði norska dómsmálaráðu-
neytisins og kallast „Stríðið
leynilega“, væru fáránlegar og
úr lausi lofti gripnar. I bókinni
er haft eftir ónefndum heimild-
armanni í norsku leyniþjónust-
unni að Lipponen hafi verið
„framlenging Rússa í finnska
jafnaðarmannaflokknum". Orð
þessi voru látin falla í kjölfar
fundar sem Lipponen átti með
Stoltenberg árið 1973. Annar
tveggja höfunda bókarinnar
hefur jpns vegar viðurkennt að
orðurn leyniþjónustumannsins,
sem sagði Lipponen njósnara,
sé ekki fyllilega treystandi.
Árið 1973 hafði Lipponen
með höndum erlend samskipti
fyrir hönd finnska jafnaðar-
mannaflokksins og átti því
samskipti við Sovétmenn í
Helsinki. Allnokkrir finnskir
stjórnmálamenn hafa átt tölu-
verð samskipti við Rússa, m.a.
hefur oftlega verið fullyrt að
Uhro Kekkonen, fyrrverandi
Finnlandsforseti, hafi unnið
fyrir Sovétmenn, en hann
stærði sig af ágætum sam-
skiptum við nágrannann í
austri.
Reuters
LEIÐTOGAR Afríkurfkja
ákváðu í gær að senda nefnd
þjóðarleiðtoga til Eþíópíu og
Erítreu til að freista þess að
binda enda á átök rikjanna
vegna deilu um 400 ferkm svæði
við landamæri þeirra.
Þetta var ákveðið á þriggja
daga leiðtogafundi Einingar-
samtaka Afríku (OAU) í Burk-
ina Faso sem lauk í gær. Ekki
kom fram hvenær nefndin á að
fara til Eþíópíu og Erítreu en
leiðtogarnir hvöttu ríkin til að
samþykkja friðartillögur
stjórnvalda í Bandaríkjunum
og Rúanda. Samkvæmt þeim á
Vígreifir
Eþíópíu-
menn
Erítreuher að fara af eþíópísk-
um landsvæðum, sem hann
hefur lagt undir sig frá 6. maí,
og landamærasvæðið, sem
deilt er um, á að vera herlaust.
Ekkert lát var á átökunum í
gær og embættismenn í Addis
Ababa sögðu að erítreskar her-
sveitir hefðu hafið nýja sókn við
landamærin. Um 2.000 útlend-
ingar hafa farið frá Asmara,
höfuðborg Erítreu, vegna átak-
anna og eþíópska utanríkisráðu-
neytið sagði í gær að 3.000
Eþíópíumönnum hefði verið vís-
að úr landinu og eignir þeirra
hefðu verið gerðar upptækar.
500 aðrir Eþíópumenn hefðu
verið handteknir.
Vopnaðir Eþíópiumenn
hlaupa hér um þorpið Wikro
og búa sig undir að aðstoða
eþiópiska stjórnarherinn í bar-
dögunum við Erítreumenn.
Samið við bílstjóra í Noregi en
flugumferðarstjórar boða verkfall
---------------gg--------
Gæti stöðvað flug
til og frá landinu
Ósld. Reuters.
SAMNINGAR tókust í gær í deilu
10.000 ökumanna á vöruflutninga- og
fólksflutningabifreiðum í Noregi en
verkfall þeirra hefui’ staðið í tæpan
mánuð og valdið miklum vandræðum.
Um 8.000 félagar í samtökum há-
skólamenntaðra manna eru enn í
verkfalli og 231 flugumferðarstjóri
ætlar að leggja niður vinnu á morgun.
Viðræður við bflstjórana stóðu í
alla fyrrinótt og loksins náðist „besti
samningur nokkru sinni“ eins og einn
samningamanna þeirra orðaði það.
Var hann um 13% kauphækkun en
atvinnurekendur segjast nú tilneydd-
'SrWað hækka gjaldskrár til að hafa
eitthvað upp í útgjaldaaukann.
Gudmund Restad, fjármálaráð-
herra Noregs, hefur sagt, að samið
hafi verið um allt of miklar launa-
hækkanir í mörgum samningum
undanfarið og því sé mikil hætta á
ofþenslu í efnahagslífinu.
Sjúkraliðadeila í kjaradóm
Norska stjórnin vísaði í fyn’adag
deilu 1.500 sjúkraliða og annars
starfsfólks í heilsugæslunni til kjara-
dóms og skipaði þeim að hætta verk-
falli, sem væri farið að stefna lífi
margra sjúklinga í hættu. Talsmenn
sjúkraliða eru ekki sammála því og
segjast þeir ekki munu mæta til
vinnu fyrr en þingið hafi samþykkt
tilskipun ríkisstjórnarinnar en það
getur dregist í viku.
Samtök háskólamenntaðra manna,
AF, voru áður kennarafélag aðallega
en ná nú til miklu fleiri, til dæmis
presta, flugumferðarstjóra, starfs-
fólks í heilsugæslunni og fleiri. Þau
voru ekki aðilar að samningum ann-
arra félaga opinberra starfsmanna í
síðasta mánuði en þá var samið um
6% kauphækkun. Um 8.000 félagar í
Af eru í verkfalli og á morgun ætlar
231 flugumferðarstjóri að leggja nið-
ur vinnu. Það gæti stöðvað allt flug
til og frá Noregi og innanlandsflugið
í suðurhluta landsins.
-------------------
Reynt að eitra
fyrir Mandela?
Höfðaborg. Reulers.
VÍSINDAMAÐUR, sem starfaði við
verksmiðju sem framleiddi efna- og
sýklavopn fyrir öryggissveitir Suður-
Afríku áður en aðskilnaðarstefnan
var afnumin, sagði í gær að yfirmað-
ur verksmiðjunnar hefði sagt sér frá
áformum um að eitra fyrir Nelson
Mandela þegar hann var í fangelsi.
Vísindamaðurinn sagði að gefa
hefði átt Mandela litla skammta af
eitri til að valda heilaskaða. Hann
skírskotaði einnig til fundargerðai’
Öryggisráðs Suður-Afríku frá 1986
þar sem lagt var til að Mandela yrði
ekki sleppt úr fangelsi fyrr en
ástand hans væri orðið svo slæmt að
hann gæti ekki stjórnað baráttunni
gegn aðskilnaðarstefnunni.