Morgunblaðið - 11.06.1998, Page 33

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
FIMMTUDAGUR 11. JÚNÍ 1998 33
„Hljóðs bið eg allar kindir“
BÆKUR
Fa|rurbúkmenntir
EDDUKVÆÐI
Ritstjóri: Gísli Sigurðsson
Mál og menning 1998, 444 bls., auk
63 bls. inngangs.
NÚ Á VORDÖGUM kom út hjá
Máli og menningu vönduð heildar-
útgáfa eddukvæða í ritstjórn
Gísla Sigurðssonar íslenskufræð-
ings. Hér er um að ræða stóra
bók í fallegu bandi og öskju, með
mátulega stóru og læsilegu letri
sem prentað er á endingargóðan
pappír. Það sem skiptir þó meira
máli er að hér er leitast við að
gera kvæðin sem aðgengilegust
fyrir hinn almenna lesanda; þau
eru prentuð með nútímastafsetn-
ingu og þeim fylgja nákvæmar
skýringar og útleggingar sem
settar eru upp við hlið textans.
Hverju kvæði fylgir síðan stuttur
eftirmáli þar sem gerð er grein
fyrir efni þess, gerð og varðveislu.
Hin fornu kvæði verða þannig að-
gengileg öllum lesendum, leikum
sem lærðum.
Á undan kvæðunum fer langur
og ítarlegur inngangur ritstjóra
þar sem hann gerir grein fyrir
helstu handritum eddukvæða,
varðveislu þeirra, efniviði, ein-
kennum og fleiri atriðum sem
kvæðin varða. Mikinn fróðleik er
hér að fínna. Gísli ræðir til að
mynda rannsóknarhefðina á eddu-
kvæðum, bendir á nýjar áherslur í
rannsóknum og túlkunum og dvel-
ur við nýjan skilning fræðimanna
á munnlegri hefð. Sú hugmynd að
munnleg geymd eddukvæða hafi
frá öndverðu miðað að orðréttri
varðveislu þeirra og að þær upp-
skriftir sem við eigum í handrit-
um séu meira og minna ófull-
komnar eftirlíkingar hins glataða
„frumtexta" eru á undanhaldi.
Nýlegri viðhorf til munnlegrar
geymdar ganga út frá því að
munnlegar bókmenntir hafí verið
stöðugum breytingum háðar sem
mörkuðust af aðstæðum sagna-
eða kvæðamannanna á hverjum
tíma: „Sami söngvari, gat líka
stytt eða lengt kvæði eftir að-
stæðum hverju sinni, breytt um
stíl og hagrætt söguþræði eftir
því hverjir áheyrendurnir voru;
konur fóru með önnur kvæði en
karlar og aðalhetjurnar breyttu
um svip eftir því hvort kveðið var
yfir kristnum mönnum eða
múslímum. Þrátt fyrir þennan
breytileika voru kvæðin mjög
hefðbundin að efni og orðfæri
þannig að nýsköpun hvers ein-
staklings var alltaf innan ramma
hefðarinnar. . .“ Slíkar áherslu-
breytingar í skilningi á munnlegri
geymd hafa mikil áhrif á hvernig
menn rannsaka og túlka hin fornu
kvæði. Áherslur eldri fræðimanna
lágu í að reyna að aldursgreina
einstök kvæði, semja kenningar
um þróun kvæðanna út frá tilgát-
um um aldur, um áhrif eins kvæð-
is á annað og jafnvel var reynt að
„feðra“ einstök kvæði, að leita
„höfundarins". Yngri fræðimenn
skoða kvæðin fremur sem af-
markaðar fagurfræðilegar heildir
og velta fyrir sér tengslum þeirra
við það samfélag sem þau eru
sprottin upp úr: „Hvernig var
hann [textinn] fluttur, af hverjum
og við hvaða tækifæri og hvaða
skilningur var lagður í hann á
meðan hann var hluti af hefð í lif-
andi flutningi fólks sem skapaði
hann og varðveitti?“
Flest eddukvæða eru varðveitt
í handriti því er nefnist Konungs-
bók og var skrifuð um 1270.
Eddukvæði Konungsbókar eru
hér prentuð í heild sinni og röð
kvæðanna látin halda sér eins og
þau koma fyrir í handritinu. Þar
fer fremst Völuspá, síðan koma
Hávamál, þá Vafþrúðnismál,
Grímnismál, Skírnismál og síðan
koll af kolli allir kvæðaflokkarnir
29 sem handritið geymir. I Kon-
ungsbók er eyða þar sem nokkur
blöð hafa glatast úr bókinni og inn
í þessa eyðu er hér í þessari út-
gáfu skotið stuttum kafla og fjór-
um kvæðaerindum úr Völsunga-
sögu til að lesendur geti gert sér
mynd af söguþræði hinna glötuðu
kvæða. Á eftir eddukvæðum Kon-
ungsbókar fer hér sú uppskrift
Völuspár sem varðveitt er í
Hauksbók og er fjórum erindum
styttri og tæpum tveimur öldum
yngri en uppskrift Konungsbókar.
Þá koma Baldurskviða (úr AM
748 I 4to), Rígsþula (úr Snorra
Eddu), Hyndluljóð (úr Flateyjar-
bók), Svipdagsmál (varðveitt í 17.
aldar pappírshandritum) og síðast
Grottasöngur (úr Snorra Eddu).
Á undanfórnum árum hafa
komið fram ýmsar nýjar og
spennandi túlkanir á fornbók-
menntum, jafnt sögum sem kvæð-
um. Ritstjóri þessarar bókar Gísli
Sigurðsson hefur verið iðinn við
að kynna nýjar hugmyndir um
munnlega geymd, eins og fram
kemur hér að ofan, og nefna má
bók Helgu Kress prófessors
Máttugar meyjar þar sem settar
eru fram róttækar hugmyndir um
íslenskar fornbókmenntir. Einnig
er vert að nefna afar athyglis-
verða endurtúlkun Svövu Jakobs-
dóttur rithöfundar á þeim erind-
um Hávamála sem fjalla um sam-
skipti Oðins og hofgyðjunnar
Gunnlaðar. Þær hefur Svava
kynnt bæði í langri fræðigrein í
Skírni svo og fært í fagurfræði-
legan búning í einni athyglisverð-
ustu íslensku skáldsögu síðari
ára, Gunnlaðar sögu. Þessi nýja
aðgengilega útgáfa á eddukvæð-
um auðveldar hinum almenna les-
anda að fylgjast með spennandi
þróun í íslenskum fornfræðum
með því að kynna sér af eigin
raun þá texta sem fræðin fjalla
um.
Þegar haft er í huga að þrír
áratugir eru liðnir frá síðustu
heildarútgáfu á eddukvæðum á ís-
lensku og að á því tímabili hafa
orðið þær miklu áherslubreyting-
ar í rannsóknum og túlkunum á
kvæðunum sem um er getið, hlýt-
ur þessi nýja útgáfa að vera fagn-
aðarefni öllum þeim sem láta sig
varða íslenskan bókmenntaarf.
Bókin mun fara vel uppi í hillu við
hlið íslendinga sagna og þátta,
Sturlungu, Heimskringlu, Grá-
gásar og Vídalínspostillu sem all-
ar tilheyra sömu ritröð. En mikil-
vægara er þó að bókin verði lesin
því hér er um magnaðan skáld-
skap að ræða og er ekki síst
ástæða til að ítreka hversu
skemmtileg mörg kvæðanna eru,
það munu nýir lesendur kvæð-
anna vissulega sannreyna.
Soffía Auður Birgisdóttir
Vorum
að
baka
Mltaf ferskt..
Seléct
Staflanlegir, sterkir stólarfyrir veitingasali o.fl.
Til afgreiðslu strax! InryT}] húsgögn
ULJLjr Ármúla 44
I sími 553 2035
krísTni

LISTSKÖPUN
ÁRIÐ 2000
KRISTNIHÁTÍÐ
Á ÞINGVÖLLUM
j/J's r

ÍCEBLUE
Árið 2000 veröa þúsund ár liöin frá þeim merka viðburöi er
íslendingar höfnuöu heiönum sið og tóku kristna trú.
í tilefni þessara tímamóta auglýsir Kristniháttöarnefnd eftir
tillögum og hugmyndum um
listsköpun,
listflutning eöa
verkefnum er tengjast árþúsundinu og kristnihátíö.
Tillögurnar mega tengjast hverju sem er
í kirkjusögu íslendinga í 1000 ár,
viöburöum sem höföu áhrif á þróun íslandssögunnar
fornum munum sem fundist hafa,
einstaklingum sem settu sviþ á samtíö sína,
helgisögum,
kirkjulist
og ööru því sem gæti tengst tilefninu.
Leitað er eftir hugmyndum eða tillögum sem gætu fallið að
dagskrá Þingvallahátíðar (júlí áriö 2000, svo og
öörum listviðburðum sem mætti standa fyrir viö
ýmis tækifæri í tilefni af Kristnihátíð á Þingvöllum.
Tillögurnar verða að hafa borist
fyrir 15. ágúst 1998.
Tillögum skal skilað til:
Aðalstræti 6, 101 Reykjavík
sími 575 2000, fax 575 2042