Morgunblaðið - 27.06.1998, Blaðsíða 42

-j42 LAUGARDAGUR 27. JÚNÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Kvótakerfið - Hvaðan
kemur gróðinn?
7. JÚNÍ sl. birti Mbl.
viðtal við dr. Sigfús A.
Schopka fískifræðing,
„Þorskstofninn á upp-
leið“. Með því viðtali
birtist línurit, „Veiði-
stofn þorsksins við Is-
land 1930-’98“, sem sýnir
að úr hámarki, 3 milljón-
um tonna, árið 1930 fell-
\ ur stofninn niður í 1/6
eða hálfa milljón tonna
‘93/’94. Ástand þork-
stofnsins var orðið slíkt
að einungis algjört hrun
var framundan, eins og
gerðist síðar
Nýfundnalandsmiðum,
þar sem hætta varð
þorskveiðum algjörlega
og ekki hefur verið hægt að hefja
þær aftur enn þann dag í dag. Ekk-
ert virtist geta bjargað okkur annað
en kraftaverk. Og kraftaverkið gerð-
ist. Kvótakerfíð, merkasta uppgötvun
íslendinga að mati Rögnvaldar
Hannessonar, var lögfest. Hvað er
það, sem gerðist í raun og veru? -
Menn breyttu um hugsunarhátt.
Menn settu nýjar reglur. Það var allt
og sumt. Að standa rétt að verki eða
nálgast hlutina úr réttri átt skiptir
oft sköpum. Við höfum ótal dæmi um
slíkt úr mannkynssögunni. Allt var til
áður en Watt fann upp gufuvélina.
Eldur, kol, vatn, gufa og málmar.
Watt breytti þessu á nýjan hátt, sem
olli iðnbyltingunni. Ég
vO til gamans endur-
segja dálitla dæmisögu
um það hvernig ný nálg-
un getur gjörbreytt því,
sem áður var.
Vinur minn Pétur
Pétursson, fyrrv. út-
varpsþulur og menning-
arfrömuður, sagði mér
söguna, sem er svona:
,Auðugur maður and-
aðist og lét _ eftir sig
erfðaskrá. I erfða-
skránni tilnefndi hann
tvo unga menn, sem
væntanlega erfingja
sína. Aðeins annar
þeirra átti að erfa öll
auðæfin og til að skera
úr því hvor hreppti hnossið áttu hinir
tilnefndu erfingjar að keppa um arf-
inn. Keppendumir áttu að ríða
ákveðna leið hvor á sínum hesti og sá
sem átti þann hest er kæmi seinna á
leiðarenda skyldi hljóta arfinn. Ungu
mennirnir, sem áttu aðeins gæðinga,
hófu nú „keppnina". Gæðingamir
liðu nú mikla önn fyrir reiðmennsku
knapa sinna, sem gerðu allt sem þeir
máttu til að hindra þá í að komast úr
sporunum, því mikið var í húfi. Öld-
ung nokkurn bar þar að sem riddar-
amir ungu hömuðust við að halda
aftur af gæðingum sínum. Öldungur-
inn virti þetta undarlega reiðslag
ungu mannanna fyrir sér í forundrun
dágóða stund. Þar kom að hann gat
ekki lengur orða bundist og spurði
knapana hverju þetta undarlega
háttalag sætti.
Þeir sögðu honum eins og vai-. Öld-
ungurinn varð nú mjög hugsi drykk-
langa stund, en skyndilega hrópaði
hann upp. „Já, en því skiptið þið bara
ekki um hesta?“
Þetta þótti ungu mönnunum þjóð-
ráð og höfðu óðai-a hestaskipti og
þustu í burtu eins hratt og þeii'
mögulega gátu keyrt gæðinga sína.
Kvótahagnaðurinn
kemur ekki gefíns á
silfurfati, segir Jóhann
J. Ólafsson í annarri
grein sinni, heldur
myndast hann fyrst og
fremst í rekstri sjávar-
útvegsins sjálfs.
Ekki segir sagan hvor þeirra hreppti
arfinn en úrslitin fengust mun fyrr
en með fyrri aðferðinni. - Þessi litla
dæmisaga segir glögglega að rétt að-
ferð skiptir öllu máli.
Þegar ég varð formaður Verzlun-
arráðs Islands árið 1986 var það trú
sumra að búið væri að sjúga allt blóð
Jóhann J.
Ólafsson
ISLEIVSKT MAL
Smáræði um nokkrar
samsetningar af Guð(i)
1-2) Guðanna og Guðbjarni. I
Heynesi í Innra-Akraneshreppi í
Borgarfjarðarsýslu bjuggu um og
fyrir miðja síðustu öld hjónin
Guðrún Sigmundsdóttir og Bjarni
Helgason. Móðir Guðrúnar hét
Anna. Þeim fæddist sonur sem
látinn var heita Guðbjarni eftir
foreldrunum. Hann var fyrstur
síns nafns.
Allmiklu síðar fæddist í Hey-
nesi mær sem skírð var með hlið-
sjón af móðurnafni húsbóndans
Guðanna. Hún virðist ekki hafa
eignast nöfnu. En nafnið Guð-
bjami lifir og urðu víst flestir
1910 (níu alls). Þeir eru að vísu
litlu færri í þjóðskránni nú.
3) Guðarnleif. Virðist vera
staknefni. Ein kona bar þetta nafn
1910, fædd í Gullbringu- og Kjós-
arsýslu.
4) Guðbet. Árið 1843 fæddist
mær í Fíflholtum í Staðarhrauns-
sókn í Mýrasýslu. Foreldrar
hennar hétu Jón Guðnason og
Elísbet Jónsdóttir. Mærin fékk
nafnið Guðbet og varð þrítug.
Hún virðist ekki hafa eignast
nöfnu.
5) Guðbil hét ein kona 1855 í
Mýrasýslu. Þetta virðist
staknefni, líklega orðið til úr t.d.
Guðmundur og Marsibil.
6) Guðbjartur er gömul sam-
setning. Það kemur fyrir hérlend-
is í fornbréfi frá 14. öld og í nafna-
tali sr. Odds á Reynivöllum. Eng-
inn er þó Guðbjartur í manntölun-
um 1703 og 1801. En 1845 eru þeir
allt í einu orðnir átta, sex í Barða-
strandarsýslu og tveir í ísafjarð-
arsýslu, allir innan við tvítugt, og
elstir tveir 18 ára Barðstrending-
ar. Nafninu vegnaði vel, einkum á
Vestfjörðum. Árið 1855 eru 14 á
öllu landinu, sex í hvorri áður-
nefndra sýslna.
Árið 1901 eru Guðbjartar orðn-
ir 84, 35 þeirra fæddir í Isaf. og 27
í Barð. Nú eru í þjóðskránni vel á
annað hundrað.
7) Guðbjört er ung samsetning,
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
959. þáttur
en auðvitað þurfti stundum að
skíra í höfuðið á Guðbjarti, og af
sjálfu leiðir þá helst á Vestfjörð-
um. Nafnið Guðbjört sést fyrst í
aðalmanntali 1910, eru þá sjö og
fjórar þeirra fæddar í Barða-
strandarsýslu. Þeim hefur fjölgað
nokkuð, en eru þó ekki nema rúm-
lega 20.
8) Guðbjörn er fomt í Noregi,
en dæmi um nafnið hérlendis eru
ekki eldri en frá 19. öld. Árið 1835
var Guðbjörn Kristjánsson eins
árs tökubarn á Brattavöllum í
Þorvaldsdal í Eyjafjarðarsýslu.
Þessu nafni hefur vegnað vel.
Það tók undir sig stökk á seinni
hluta 19. aldar og nú heita því
talsvert á þriðja hundrað manns.
9) Guðfriður Ólafsson var eins
árs í Seglbúðum í Vestur-Skafta-
fellssýslu 1845. Þetta mun vera
staknefni, en mörg nöfn önnur em
nauðalík.
10) Guðjóný hefur sjálfsagt ver-
ið skírð eftir Guðjóni, en um það
nafn hef ég ýtarlega ritað áður í
þessum þáttum. Ein Guðjóný var í
Skaftafellssýslu 1855, og nafnið
sést ekki tíðara.
11) Guðmey. Þuríður Guðmey
Guðmundsdóttir fæddist í Hjarð-
arholti í Dölum 1893. Hún virðist
ekki hafa eignast nöfnu.
12) Guðmon. Væntanlega sett
saman úr Guðrún og Símon. Einn
var í Strandasýslu 1910, en aðrir
hafa ekki fundist.
13) Guðnýr, sjálfsagt dregið af
Guðný, sbr. Oddnýr og Dagnýr
t.d. Nafnið kemur fyrst fyrir í að-
almanntali í Gullbr.- og Kjós., árið
1910. Það lifði fram eftir þessari
öld, en virðist nú horfið.
14) Guðrúnn. Ágúst Guðrúnn
Einarsson fæddist í október 1936.
Þetta mætti vera staknefni. Það
er auðvitað betri kostur að skíra
Rúnar eftir Guðrúnu, svo margar
þeirra sem voru nefndar Rúna.
15) Guðsveinn er síðari tíma
samsetning. Einn var í manntal-
inu 1910 í Gullbr.- og Kjós. Nú
finnast ekki dæmi nafnsins.
16) Guðveigur er víst dregið af
kvengerðinni Guðveig. Guðveigur
Þorláksson fæddist á Smyrla-
björgum í Skaftafellssýslu 1906.
Nafnið er ekki dautt, og var leyft
með úrskurði Mannanafnanefndar
1993.
17) Guðverður Ljósbjörg Guð-
laugsdóttir fæddist í nóvember
1924 og mun vera upprunnin í
Höskuldsstaðasókn í Austur-Hún.
Hún var löngum nefnd Ljósbjörg,
enda er síðari hluti nafnsins Guð-
verður svolítið dularfullur, og þó,
sjá Guðvarður.
18) Guðþór var einn í Snæfells-
nessýslu 1910. Má vera að það
hafi verið sá Guðþór Ólafsson sem
fór til Vesturheims sjö ára 1902,
en ekki er það ugglaust. Nafnið
Guðþór lifír enn, örsjaldgæft.
19) Guðliði Halldór Hafliðason
fæddist 1858 á Kothóli í Álftanes-
hreppi á Mýrum. Móðir hans hét
Guðrún. Ekki finn ég nafnið
Guðliði annarstaðar.
Nafnið er raargt, og mörg eru nöfn,
mun þar seint kljáð á enda;
ef menn leggja á þá lúmsku dröfn,
ljóst er ei hvar þeir taka höfn, -
ef þeir þá yfirleitt lenda.
(Hér virðist Onomatus hafa gripið
til sálmaháttar.)
★
Salómon sunnan kvað:
Var í Miðhúsum frú Mikilfríð,
svo manngóú og oftast nær blíð,
og nú, þetta vorið,
um það get ég borið,
var þar alveg hreint einmunatíð.
★
Var og er
Lágvaxin kona frá Kamerún
keypti 60 kg af æðardún,
og er hún datt oní hann,
sagði maður við mann:
Það var hérna kona, en hvar er hún?
(Magnús Oskarsson)
Auk þess samgleðst umsjónar-
maður meistara sínum Halldóri
Halldórssyni með verðuga viður-
kenningu.
úr sjávarútveginum og hann myndi
ekki standa undir fi'ekari hagvexti
hérlendis. Við ættum því ekki að fjár-
festa meira í honum, en snúa okkur
alfarið að öðrum atvinnugreinum. I
Boston kynntist ég Roger Berkowitz,
sem rekur þar stóra fiskvinnslu og
mörg veitingahús, sem sérhæfa sig í
fiskréttum eingöngu og hafa ekki
undan. Roger skrifaði mjög athyglis-
vei'ða ritgerð um fiskiðnaðinn.
Dr. Gylfi Þ. Gíslason prófessor
stóð fyrir fiskihagfræði í Háskóla ís-
lands og hann var heiðursgestur
Verzlunairáðs íslands á viðskipta-
þingi þess.
Eg var því mjög bjartsýnn á aukn-
ingu framlegðar í sjávarútvegi er ég
skrifaði grein í Morgunblaðið 30.
september 1988, sem ég nefndi ,Auk-
inn hagnaður af sjávarútvegi". Það er
ekki hægt að kalla þann bata, sem
orðið hefur í sjávai'útvegi síðastliðin
10 ár, annað en kraftaverk. En í
hverju er þetta kraftaverk fólgið?
Með kvótakerfinu var breytt um
hugsunarhátt. I stað óhefti’ar sam-
keppni um að ná sem mestum fiski
upp úr sjónum með öllum þeim
kostnaði, sem því fylgdi, var tak-
markað með kvóta það magn, sem
hver og einn mátti veiða. Kvótarnir
voru setth' undh' reglur eignaiTéttar
og gerðir framseljanlegir. Um leið
var lejfilegt fiskimagn, sem veiða
mátti, minnkað. Það var því ekki tek-
ið neitt frá neinum nema útgerðai'-
mönnunum sjálfum, sem máttu veiða
minna magn en áður. Og kraftaverk-
ið gerðist. Hagnaður stórjókst og
verð á kvótum varð svo hátt að ýms-
um varð um og ó. En hvað gerði vöxt-
urinn? Ekki hækkar það verðið að
veiða minna en áður. Einokunargróði
segja menn. En jafhvel einokunar-
gróði verður að koma einhvers staðar
frá. Enginn greiðir hátt verð fyrir
kvóta, nema hann eigi von á því að
geta ávaxtað það fé, sem hann festir í
slíkri fjárfestingu. En hvemig? Ekki
myndast hagnaðurinn á miðunum,
því veiðin er minni en áður, og ekki
ráða íslenskir kvótaeigendur heims-
markaðsverðinu, sem gildir um
fiskafurðir.
Hagnaðurinn myndast að mestu
eftir að fiskinum er landað. Að vísu
spai'ast olía og útgerðarkostnaðm1 er
kapphlaupið á miðin, um að ná fyrst-
ur í sem mest af fiski, hættir. í stað
þess að auka hagnað með því að veiða
meh-a og meira varð hagnaður ein-
ungis aukinn með gífurlegri hagræð-
ingu innan útgerðarfyrirtækjanna
sjálfra.
Einnig má nefna að á sama tíma
var einkaréttur til útflutnings sjávar-
afurða afnuminn. Þetta leiddi til þess
að hvert fyrirtæki fyi'ir sig tók rnark-
aðsmálin í sínar eigin hendur. Áður
höfðu tvenn til fern sölusamtök séð
um mest af markaðssetningu erlend-
is. Eftir afnám einkaréttar til útflutn-
ings varð algjör bylting í þessum efn-
um.
Eitt af því, sem veldur hækkun
kvótaverðs um þessar mundir, er að
ástand fiskistofnanna fer batnandi.
Væri því öfugt farið myndi verð á
kvótum fara lækkandi. Kvótahagnað-
urinn kemur því ekki utan að, gefins
á silfurfati, eins og sumir vilja halda
fram, heldur myndast hann íyi-st og
fremst í rekstri sjávarútvegsins
sjálfs.
En er nú komið að endamörkum í
þessum efnum? Er hámarkshagnaði í
sjávarútvegi náð? Ég tel svo ekki
vera, en um það mun ég fjalla í næstu
grein.
Höfundur er stórkaupmaður.
Sterkari saman
- sameiginlegt framboð að ári
ALLT FRA því að
ég byrjaði að skipta
mér af pólitík og verka-
lýðsmálum fyrir um 25
árum hefur mér fundist
félagshyggjufólk ala
með sér þann draum að
starfa saman í einni
sterkri íylkingu sem
gegnir lykilhlutverki
við mótun réttlátrar
jafnaðarstefnu og
stjórnun íslensks þjóð-
félags en sinnir ekki
staifi hækju íhaldsins.
Nú er loks útlit fyrir að
sá draumur rætist. Ármann Ægir
Eyðimerkurgöng- Magnússon
unni er vonandi að ljúka og við um.
blasir eftir kosningasigra víða í
sveitarstjórnakosningunum að fé-
lagshyggjufólk á Islandi gangi
sameinað til þingkosninga næsta
vor. Lykillinn að því er í höndum
okkar í Alþýðubandalaginu og
þann lykil skulum við nota. Mar-
grét Frímannsdóttir fékk umboð
okkar til að kanna möguleika á
samstarfí við hina félagshyggju-
flokkana og það umboð hefur hún
notað vel. Á landsfundinum í byrj-
un júlí er það okkar að taka
ákvörðun um næstu skref.
Ég skora á ykkur, félaga mína í
Alþýðubandalaginu, að samþykkja
sameiginlegt framboð enda liggur
fyrir að samstaða muni nást um öll
helstu málefni. Fylgjum glæsilegu
fordæmi unga fólksins í Grósku
sem hefur sýnt og sannað að ekk-
ert annað en þröngsýni og íhalds-
semi standa í veginum fyrir sam-
stöðu vinstrimanna. Leggjum nið-
ur vopnin og tökum höndum sam-
an um að hnekkja óhugnanlegum
tökum sérhagsmunanna á þjóðfé-
laginu. Það er kominn tími til að
skapa nýja hreyfingu vinstri-
manna á íslandi til að
leiða okkur inn í nýja
öld.
Hér í Hveragerði og
á Selfossi hafa félags-
hyggjuöflin starfað
saman í einni fylkingu
um langt árabil og í
raun er um eina fylk-
ingu að ræða en ekki
bandalag nokkurra.
Eftir það áralanga og
farsæla samstarf kem-
ur ekki annað til
greina í mínum huga
en að félagshyggjuöfl-
in bjóði sameinuð fram
í næstu þingkosning-
Undirritaður á að baki áralangt
starf innan verkalýðshreyfingar-
innar og þar er okkar slagorð
Eg skora á félaga mína
í Alþýðubandalaginu,
segir Ármann Ægir
Magnússon, að sam-
þykkja sameiginlegt
framboð.
sterkari saman og á vel við. Þar er
ekki lengur að finna flokkadrætti
milli A-flokkanna og menn úr báð-
um flokkum sem ein heild. Ég er
sannfærður um að við berum gæfu
til að ná málefnalegri samstöðu og
munum ná að bjóða sameiginlega
fram til þings að ári. Við erum
sterkari saman.
Höfundur hefur setið íýmsum ráð-
um, nefndum og stjómum fyrir Al-
þýðubandalagið og verkaiýðshreyf-
inguna.
Vettvangur fólks í fasteignaleit
zm
www.mbl.is/fasteignir