Morgunblaðið - 19.07.1998, Qupperneq 12

'12 SUNNÚDAGUR 19. JÚLÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
Reuters
CARLOS Menem Argentínuforseti (t.v.) heilsar aðdáendum sínum
ásamt Eduardo Duhalde, héraðsstjóra Buenos Aires. Duhalde gerir
nú hvað hann getur til að koma í veg fyrir að forsetinn bjóði sig fram
að nýju í krafti stjórnarskrárbreytingar.
Reuters
STULKUR úr ungliðahreyfingu flokksvélar peronista hvetja til þess
að Menem forseti verði í framboði 1999.
Heldur
Menem
krúnunni?
Forseti Argentínu hyggst kýja fram
stjórnarskrárbreytingu, öðru sinni, til að
tryggja sér eitt kjörtímabil til viðbótar.
Ásgeir Sverrisson segir frá þeim deilum
sem upp hafa blossað innan flokks forset-
ans og harkalegum viðbrögðum stjórnar-
andstöðunnar.
SPENNAN sem lengi hefur
kraumað undir niðri hefur
nú brotist upp á yfirborðið.
Og átökin virðast ætla að
reynast heiftarlegri en flestir höfðu
ætlað. Carlos Saúl Menem, forseti
Argentínu síðustu níu árin, virðist
alls ekki geta hugsað sér að draga
sig í hlé og sýnist reiðubúinn að
beita öllum brögðum til að tryggja
sér fjögur ár til viðbótar í Casa
Rosada-forsetahöllinni í höfuðborg-
inni, Buenos Aires. Arftakinn telur
sig hafa verið svikinn og hefur nú
lagt út í bein átök við forsetann. Og
báðar fylkingar hika ekki við að
beita þjóðinni fyrir sig í baráttunni
um völdin.
Eftir að hafa orðið fyrir miklum
vonbrigðum með frammistöðu
knattspyrnulandsliðsins í nýafstað-
inni heimsmeistarakeppni í Frakk-
landi eru Argentínumenn á ný tekn-
ir að hafa áhyggjur af hversdags-
legri vandamálum; atvinnuleysi,
aukinni glæpatíðni og hækkandi
verðlagi. í fjölmiðlum þar í landi
hefur á hinn bóginn borið meira á
fréttum af því sem nefnt er „la re-
re“. Hér ræðir um „endur-endur-
kjör“ Carlos Menem forseta sem á
spænsku nefnist „re-reelección“ en
stytt er í daglegu tali og verður „la
re-re“. Forsetinn hyggur á framboð
í forsetakosningunum á næsta ári
þó svo að stjómarskrá Argentínu
kveði skýrlega á um að sami maður
geti ekki gegnt því embætti þrjú
kjörtímabil í röð.
Ný túlkun
Menem er leiðtogi Partido Just-
icalista-flokksins (PJ) í Argentínu,
sem oftast er þó kenndur við Juan
Domingo Perón, forseta landsins á
árunum 1946-55 og 1973-74.
Menem-tímabilið, sem
margir telja nú mikil-
vægt að ljúki, hófst er
hann var kjörinn forseti
árið 1989. Stjórnarskrá
landsins var breytt árið
1994 og var tilgangurinn ekki síst sá
að tryggja Menem annað kjörtíma-
bil. Var þá skýrlega kveðið á um að
sami maður mætti aðeins gegna
þessu embætti tvö tímabil og jafn-
framt tekið fram að kjörtímabil for-
setans sem hófst 1989 skyldi talið
það fyrsta. Menem, sem er fæddur
árið 1930, var síðan endurkjörinn
1995.
Nú halda skósveinar Menems því
fram að ekki beri að telja fyrsta
kjörtímabilið með og því sé forset-
anum heimilt að bjóða sig fram á ný
í kosningunum á næsta ári. Sérstak-
ur kosningadómstóll hefur tvívegis
úrskurðað að slíkt framboð af hálfu
forsetans væri stjómarskrárbrot og
stjórnarandstaðan er æf af reiði yfir
því hvernig Menem hyggist blygð-
unarlaust hafa landsins lög að engu
til að svala valdafíkn sinni. Raúl Al-
fonsín, sem varð forseti landsins er
lýðræðið var endurreist 1983 og
hafði embættið með höndum til árs-
ins 1989, hefur lýst yfir því að al-
þýða manna eigi rétt á að grípa til
vopna úrskurði hæstiréttur Argent-
ínu Carlos Menem í vil. Ekki liggur
fyrir nákvæmlega á hvaða stigi
hæstiréttur ályktar um málið en þar
eru dómarar handgengnir Menem í
umtalsverðum meirihluta.
Afdrifaríkur ósigur
Vangaveltur um að Menem hygð-
ist hundsa stjómarskrána mögnuð-
ust um allan helming síðasta haust
er peronistar urðu fyrir þungu áfalli
í þingkosningunum sem fram fóru í
lok októbermánaðar. Flokkurinn
glataði meirihluta sínum í neðri
deild þingsins og sá sem talinn hafði
verið líklegur arftaki Menems varð
fyrir þungu höggi í Buenos Aires er
konu hans mistókst að vinna þar
þingsæti.
Kosningarnar vora ekki einungis
mikilvægar með tilliti til meirihluta
stjórnarflokksins á þingi. Pær
vöktu aukinheldur sérstaka athygli
vegna forsetakosninganna á næsta
ári. I því efni varð peronistaflokkur-
inn einnig fyrii- áfalli. Fulltrúi
flokksins í Buenos Aires-héraði þar
sem tæp 40% kjósenda búa og lengi
hefur verið eitt helsta vígi peronista
beið lægri hlut fyrir frambjóðanda
kosningabandalags stjórnarand-
stöðunnar og verður nú ekki annað
séð en sá ósigur ætli að reynast
áhrifamikill í argentískum stjórn-
málum.
I Buenos Aires tókust á tvær
konur, Hilde Chiche Duhalde, fram-
bjóðandi peronista og Graciela Fer-
nández Meijide, sem á sæti í öld-
ungadeild þingsins. Duhalde er eig-
inkona Eduardo Duhalde, héraðs-
stjóra Buenos Aires, sem ávallt hef-
ur litið á sig sem arftaka Menems
og telur sig nú hafa verið
svikinn.
Strax eftir að þessi
niðurstaða lá fyrir tóku
menn í Argentínu að
velta vöngum yfir því
hvort Eduardo Duhalde hefði orðið
íyrir pólitísku rothöggi. Jafnframt
urðu úrslit kosninganna til þess að
auka líkur á að Graciela Meijide
verði forsetaefni stjórnarandstöð-
unnar en hún þykir mjög öflugur
stjórnmálamaður.
Framrás peðanna
Carlos Menem og nánustu stuðn-
ingsmenn hans virðast hafa komist
að sömu niðurstöðu. Alltjent verður
ekki önnur ályktun dregin en að
þeir hafi talið forsetaembættið tap-
að í næstu kosningum yrði Eduardo
Duhalde frambjóðandi flokksins.
Fljótlega eftir kosningarnar tóku
ýmsir þekktur talsmenn forsetans
að láta að því liggja að hann kynni
nú að fara fram einu sinni enn enda
mætti túlka stjórnarskrána á þá
vegu að honum væri það heimilt.
Sjálfur hefur forsetinn aldrei lýst
yfir því að hann hyggist bjóða sig
fram í þriðja skiptið en hann hefur
heldur aldrei beinlínis þvertekið
fyrir það. Ennþá hefur Menem
komist upp með að tjá sig lítt eða
ekkert um mögulegt framboð en
hann lætur aðstoðarmönnum sínum
og aðdáendum eftir að mæla fýrir
um „nauðsyn þess“ að þessi „stjórn-
vitringur" gefi enn á ný kost á sér.
Á undanförnum vikum hafa síðan
birst veggspjöld í stærstu borgum
landsins þar sem andlit Menems
brosir til vegfarenda og undir
stendur að forsetinn sé „besta
tryggingin og án nokkurrar
áhættu" fyrir því að reglur lýðræð-
isins verði áfram haldnar í heiðri í
Argentínu. Menem hefur enn sem
komið er talið ráðlegast að tefla að-
eins fram peðunum í þeirri pólitísku
skák sem hann leikur.
I maímánuði fór héraðsstjóri Ju-
juy-héraðs í norðausturhluta lands-
ins fram á það við alríkisdómarann
þar að Menem yrði lýstur hæfur til
að vera í framboði. Héraðsstjórinn er
vitanlega flokksbróðir forsetans og
talsmenn PJ neituðu algjörlega að
kannast við að þetta frumkvæði hans
væri í nokkrum tengslum við þá ný-
legu ákvörðun stjómar Menems að
fá stjómvöldum í Jujuy jafnvirði um
1.700 milljóna króna til að rétta af
fjárlagahallann í héraðinu.
Leitað til þjóðarinnar?
Þrátt fyrir umtalsverða viðleitni
af hálfu beggja fylkinga PJ-flokks-
ins til að halda friðinn verður ekki
betur séð en menn hafi nú gjörsam-
lega misst stjórn á atburðarásinni.
Fyrr í þessum mánuði boðaði Edu-
ardo Duhalde til „þjóðaratkvæða-
greiðslu" í Buenos Aires en þar búa
um átta milljónir kjósenda eða um
36% þeirra sem hafa kosningarétt.
Fram verður borin sú spuming
hvort kjósendur séu því sammála að
þingmenn og öldungardeildarþing-
menn Buenos Aires greiði atkvæði
með því að gerðar verði breytingar
á stjórnarskránni sem geri forset-
anum kleift að verða í framboði enn
einu sinni. Þegar hefur verið ákveð-
ið að atkvæðagreiðsla þessi fari
fram 13. september enda getur Dul-
halde verið nokkuð viss um að nið-
urstaðan verði honum hagfelld. Síð-
ustu kannanir gefa til kynna að 63-
76% kjósenda í Buenos Aires séu
andvíg „la re-re“ þannig að traustur
meirihluti þar í héraði sýnist vilja
koma í veg fyrir að Menem verði
„endur-endurkjörinn“.
Menem og menn hans
eru engan veginn sáttir
við þessa ákvörðun hér-
aðsstjóra Buenos Aires.
Mótleikurinn felst í til-
lögu um að efnt verði til
raunveralegrar þjóðaratkvæða-
greiðslu um land allt þar sem al-
þýða manna verði innt eftir því
hvort hún vilji að gildandi lögum
verði breytt til að forsetinn geti far-
ið fram í þriðja skiptið. Þar með
vilja aðdáendur forsetans leiða hjá
sér deilur um túlkun stjórnarskrár-
innar en vísa ákvörðuninni beint til
þjóðarinnar.
Þótt staða Menem virðist erfið í
Buenos Aires kann hún að vera önn-
ur á landsvísu því forsetinn nýtur
víða mikilla vinsælda. Nærtækt er
að horfa til heimahéraðs hans, La
Rioja þar sem afráðið hafði verið að
efna einnig til þjóðaratkvæða-
greiðslu með svipuðu sniði og Du-
halde hefur nú boðað til í Buenos
Aires.
Stefnt var að því að ræða ágrein-
ing þennan á flokksþingi nú um
helgina en óvíst var hvort af því
yrði. Var þá jafnframt búist við að
Menem lýsti yfir því að hann yrði í
framboði og krefðist þess að Du-
halde hætti við „þjóðaratkvæðið".
„Á botni salernisskálarinnar“
Stjórnarandstaðan hefur for-
dæmt þessar æfingar peronista og
meinta aðför þeirra að stjórnar-
skránni. I röðum andstæðinga for-
setans þykir með miklum ólíkindum
að peronistar hyggist blása til þjóð-
aratkvæðagreiðslu á kostnað skatt-
greiðenda til að gera út um valda-
baráttu innan flokksins. Graciela
Femández Meijide hefur líkt þess-
um aðferðum við stjórnarhætti
þeirra Adolfs Hitlers og Benitos
Mussolini og vænt Menem um að
sýna bæði þjóðinni og stjómarskrá
landsins fullkomna fyrirlitningu.
Stjórnarskráin muni enda „á botni
salernisskálarinnar" verði Menem
ekki stöðvaður. „Forsetinn er svell-
kaldur, útsmoginn og ósvífinn.
Hann hefur sett á svið atburðarás
til að láta líta svo út sem raunveru-
legur vilji sé fyrir því að unnt reyn-
ist að kjósa hann á ný,“ segir Fer-
nández Meijide. Helsti keppinautur
hennar innan kosningabandalags
tveggja mið- og vinstriflokka, Fern-
ando De la Rúa, sem einnig kemur
til álita sem forsetaefni stjómar-
andstöðunnar á næsta ári, segir að
skaðinn af „valdabrölti“ Menems
geti reynst bæði lýðræðinu og rétt-
arríkinu óbætanlegur verði ekki
komið í veg fyrir stjórnarskrárbrot
forsetans og fylgisveina hans.
I þessu er hin raunverulega
hætta fólgin. Framganga Menems í
Argentínu er til marks um vaxandi
tilhneigingar ráðamanna í Ró-
mönsku Ameríku til að hafa að engu
leikreglur lýðræðisins. Þrátt fyrir
að fulltrúar erlendra ríkja, nú síðast
Bill Clinton, forseti Bandaríkjanna,
keppist við að lofa lýðræðisþróunina
í þessum heimhluta er engum blöð-
um um það að fletta að víða era
blikur á lofti. Ógnin er ekki beinlínis
sú að horfið verði á ný til valdarána,
blóðsúthellinga og „skítugra stríða"
fyrri tíma heldur felst hættan í til-
hneigingum lýðræðislega kjörinna
valdamanna til að hafa kennisetn-
ingar þessa stjórmarforms að engu
þegar þeim hentar. í Venesúela er
fyrram valdaræningi líklegur til að
hreppa forsetaembættið í kosning-
unum sem fram eiga að fara í des-
ember. Og nú er Carlos Menem til-
búinn, líkt og annar alræmdur
stjórnmálamaður í þessum heims-
hluta, Alberto Fujimori, forseti
Perú, til að knýja fram breytingar á
stjómarskránni í þeirri von að fá
haldið völdunum þriðja kjörtímabil-
ið í röð. Þau sannindi virðast eiga
við um Rómönsku Ameríku að lýð-
ræðislegar kosningar séu eitt en
lýðræðislegir stjórnarhættir annað.
Prófsteinn á lýðræðið
Valdabaráttan innan peronista-
flokksins kann að draga dilk á eftir
sér í Argentínu. Fréttaskýrendur
telja margir hverjir að blettur hafi
fallið á ímynd Menems og nafn hans
sé nú einkum tengt við stjómlausa
valdafíkn. Kjósendur muni hugsa sig
tvisvar um áður en þeir
veiti honum umboð til
fjögurra ára á forsetastóli
til viðbótar hvort sem sú
spuming verði borin fram
í einhvers konar þjóðar-
atkvæðagreiðslu eða venjubundnum
kosningum.
Carlos Menem hefur á hinn bóg-
inn sýnt að hann er slægur stjórn-
málamaður auk þess sem völd hans
og flokksvélarinnar era slík að leitun
er að öðra eins: peronistar ráða efri
deild þingsins og flokkurinn er
stærstur í þeirri neðri. Þeir ráða í
raun hæstarétti, stærstu verkalýðs-
félögunum og embættismannakerf-
inu. Tveir af hverjum þremur hér-
aðsstjórum landsins tilheyra flokkn-
um og helstu foringjar hans eru í
þægilegu sambandi við CEI en svo
nefnist stærsta fjölmiðlasamsteypa
Ai-gentínu. Menem kann að virðast
hafa seilst of langt í þetta skiptið og
verið getur að hann neyðist til að
kippa að sér höndinni. Engan veginn
er þó unnt að útiloka að hann nái að
ljúka leiknum með „þrennu"; draumi
flestra mai-kheppnu knattspymu-
mannanna sem hann hefur svo mikl-
ar mætur á.
„Svellkaldur,
útsmoginn og
ósvffinn"
Verður „La re-
re“ borið und-
ir þjóðina?