Morgunblaðið - 23.08.1998, Qupperneq 34

Morgunblaðið - 23.08.1998, Qupperneq 34
34 SUNNUDAGUR 23. ÁGÚST 1998 MORGUNBLAÐIÐ PETER Wallenberg - ljóti andarunginn sem varö svanur Wallenbergs veldisins. Að vera en sjást ekki diplómatar, en söfnuðu einnig upp- lýsingum. Marcus starfaði í tengsl- um við bandamenn, Jacob í tengsl- um við Þjóðverja, veldi þeirra dafn- aði og virðing þeirra jókst. En þegar farið var að huga nánar að umsvifunum kom önnur hlið um- svifanna í ljós. SKF hafði selt Þjóð- verjum kúlulegur og bræðumir voru taldir hafa verið fulltrúar þýskra fýrirtækja í Bandaríkjunum. Enskilda bankinn hafði tekið yfir Bosch-samsteypuna bæði í Evrópu og Bandaríkjunum 1939-1940 eftir flóknum leiðum. Bandaríski hlutinn komst þó aldrei í hendur bankans þar sem Bandaríkjastjóm gerði þýskar eigur í Bandaríkjunum upp- tækar er landið dróst inn í síðari heimstyrjöldina. Það voru þessi þýsku tengsl sem Bandaríkjamenn höfðu sitt hvað við að athuga eftir stríðið og ekki náðust sættir við Bandaríkjastjórn um þau fyrr en 1950. Marcus var hins vegar álitinn hafa veitt bandamönnum mikilvæg- ar upplýsingar um Þjóðverja, var alveg við það að fá mjög fína breska orðu fyrir vikið, en fékk þó ekki. Þessi hluti fjölskyldusögunnar er enn í þagnargildi. Þegar Jacob Wal- lenberg tók við sem aðalbankastjóri S-E-Bankans í fyrra var hann spurður út í umsvifin á stríðsámn- um í viðtali við Svenska Dagbladet sem Wallenbergfjölskyldan átti þangað til í sumar. Hann óskaði ekki eftir að ræða hvort Wallen- bergfjölskyldan hefði bjargað Sví- um eða hjálpað nasistum, en sagði að auðvitað væri þetta rætt í fjöl- skyldunni. Athyglin hefur enn beinst að stríðsáraumsvifunum og þætti fjölskyldunnar í verslun Svía með illa fengið þýskt gull. ESSERE non videre", að vera en sjást eklri, era leiðarorð WaUenberg-fjöl- skyldunnar sænsku, sem í um 150 ár hefur verið áhrifamikil í sænsku viðskiptalífi. Það er karl- leggurinn í fjölskyldunni, sem skipt- ir máh í viðskiptalífinu, en minna heyrist af kvenfólkinu, þó það gæti breyst með þeim Wallenbergum, sem nú era á bamsaldri. Tryggð við hefðir Nafnið Wallenberg er frá 18. öld, þegar Jacob Persson (f. 1699, dán- arár óvíst) amtmaður breytti nafn- inu sínu í WaUberg eftir ættaróðal- inu Wallby, en tveir sona hans, Marcus (1744-1799) og Jacob (1746- 1778) breyttu nafninu í núverandi horf, Wallenberg, líklega af þvi það þótti glæsilegra. Jacob fór á sjóinn, en er frægur í sænskum bókmennt- um, því hann er talinn fyrsti nútíma rithöfundur Svía, þótt hann lifði ekki lengi. Með þessum tveimur var ekki aðeins ættarnafnið fengið, heldur einnig þau tvö nöfn, sem hafa gengið í arf æ síðan, Jacob og Marcus, stundum Marc. Tryggð við hefðir er rík í ættinni, þar sem kvenleggnum er lítið sinnt, en rækt lögð við uppeldi sonanna, þeir látnir ganga á heimavistarskóla, gjaman erlendis og með í þessum arfi Wal- lenberganna er einnig útþrá og ást á hafinu. Rithöfundurinn Jacob átti engin börn, en Marcus átti soninn Marcus (1774-1833), síðar biskup í Linköping og hann átti soninn André Oscar Wallenberg (1816- 1886), sem kom með viðskiptin inn í fjölskylduna og er því talinn upp- hafsmaður bankafjölskyldunnar. Hann var gripinn útþrá fimmtán ára, fór á sjóinn, varð á endanum kapteinn og sigldi um í tuttugu ár áður en hann sneri í land. Heima gerðist hann bókhaldari og kaup- sýslumaður og hjálpaði vinum og kunningjum með fjárfestingar, svo augu hans beindust að banka- rekstri. Byrjunin var ekki áfalla- laus, en með augun á helstu nýj- ungum þess tíma tókst honum á endanum að koma undir sig fótun- um í bankarekstri 1856. Stock- holms Enskilda bankinn, fyrsti einkabanki borgarinnar, var í upp- hafi í eigu 72 borgara, sem gengu í ábyrgð fyrir starfsemina og varð fljótlega miðlægur í viðskiptalífi borgarinnar. Starfið gekk þó ekki áfallalaust, því André Oscar var umdeildur og 1871 klauf hluti stjómarinnar sig frá bankanum og stofnaði annan S-E-bankinn, sem hefur lýst yfír áhuga á að kaupa hlut í Landsbanka íslands til- heyrir Wallenberg-veldinu í Svíþjóð og er kjarni þess. Saga fiölskyldunnar er saga valda, velffenffni og kollsteypna, eins og Sigrún Davíðsdóttir stiklar á hér á eftir. banka, Stockholms Handelsbank, sem 1919 var umskírður í Svenska Handelsbanken. Tveir af öflugustu bönkum Svía era því sprottnir af framtaki þessa atorkusama ættföð- ur, sem ekki var síður atorkusamur í einkalífinu. Meðan hann var kapteinn giftist hann skipsþemunni Minu, sem dó á sæng eftir að hafa fætt fjögur böm. Systir Minu flutti þá heim til André Oscars og gekk bömunum í móðurstað og fæddi honum tvö í viðbót, sem faðirinn sá fyrir en gekkst aldrei við opinber- lega. Um líkt leyti og hann stofnaði bankann kynntist hann lista- og kvenréttindakonunni Önnu von Sydow, sem aðeins var 23 ára er hún giftist hinum 45 ára banka- stjóra. Hann smitaðist af hugmynd- um konu sinnar, sinnti uppeldi dætra sinna ekki síður en sona, studdi það að konur yrðu fullráða 21 ára og réð konur til starfa í bankan- um, þó hann greiddi þeim reyndar lægri laun en körlunum, því jafn- launastefnan hafði ekki slegið í gegn. Veldið treyst Fulltrúar annarrar kynslóðar í bankafjölskyldunni vora tveir synir úr hinum stóra bamahópi André Oscars, þeir Knut Agathon (1853- 1938) og Marcus (1864-1943). Marcus hafði hug á að verða banka- maður á heimsmælikvarða, kaus að treysta ítök í iðnaðnum og lagði undirstöðuna að áhrifum bankans í sænsku athafnalífi með eignarhlut í mikilvægum fyrirtækjum, eins og Atlas, sem nú heitir Atlas Copco og er leiðandi í framleiðslu þrýstilofts- véla, SKF sem er stærsti kúlulegu- framleiðandi heims og Asea, sem nú er hluti af rafeindafyriríækinu Asea Brown-Boveri, ABB. í Noregi lét fjölskyldan einnig til sín taka, tók þátt í uppbyggingu tveggja stórfyr- irtækja þar, Norsk Hydro og Orkla. Þegar kom fram á þriðja áratuginn var fjölskyldan búin að eignast hlut í leiðandi fyrirtækjum eins og Ericsson, lyfjafyrirtækinu Astra, skógiðnaðarfyrirtækinu Stora og MANNVINURINN Raoul Wal- lenberg - leyndardómshjúpur hefur löngum umlukt endalok hans. Vangaveltur um heppileg og óheppileg ítök Wallenbergfjöl- skyldunnar hafa lengi verið viðloð- andi og kannski einmitt vegna þeirra hafa Svíar fremur verið upp- teknir af valda- samþjöppun en er- lendri eignaraðild í sænskum fyrir- tækjum, því mikið vald einstakra að- ila er mun sýni- legra en erlend eignaraðild. bílaverksmiðjunni Scania. Þeir bræður unnu náið saman, þar sem Knut var hinn djarfi, en Mareus sá sem fór varlega. Munur, sem ein- kennt hefur fleiri bræður í fjöl- skyldunni. Tímabilið eftir fyrri heimstyrjöld- ina og kreppuárin í Svíþjóð ein- kenndust af Krugermálinu svokall- aða, sem seint gleymist í sænskri viðskiptasögu. Ivar Kruger eða eld- spýtnakóngurinn byggði upp stór- veldi fyrirtækja og helsti viðskipta- banki hans var Skandinaviska bank- inn, samkeppnisbanki Enskilda banka Wallenberganna. Þegar um- svifin vora sem mest vora 40 pró- sent útlána Skandinaviska bankans til Kruger-veldisins. Þegar Kriiger varð gjaldþrota vorið 1931 og framdi sjálfsmorð í París kom í ljós að lánin höfðu verið óeðlileg. Þessu fylgdu málaferli og bankastjórinn var dæmdur í tíu mánaða fangelsi fyrir vafasamar ráðstafanir. Bank- inn beið alvarlegan hnekki en En- skilda bankinn efldist og tók yfir eignir, sem áður tilheyrðu veldi Kríigers. En fjölskyldan hélt einnig innreið sína á önnur svið, því Knut var ut- anríkisráðherra um hríð og Marcus alþjóðlegur sáttasemjari í fyrri heimstyrjöldinni og áranum á eftir. Knut var barnlaus en stofnaði í sínu nafni og konu sinnar sjóð, sem enn er til og styrkir vísindi í Svíþjóð á myndarlegan hátt. Sonarsonur bróður bræðranna var fésýslumað- urinn og diplómatinn Raoul Wallen- berg (1912-1947). Fyrir hvatningu sænskra og bandarískra yfirvalda fór hann til Búdapest til að bjarga Gyðingum frá ofsóknum nasista, en þegar Rússar tóku borgina um ára- mótin 1944-1945 hvarf Wallenberg. Lengi gengu sögusagnir um að hann hefði verið á lífi í Rússlandi áratugum síðar, en nú þykir líkleg- ast að hann hafi látist í rússneskum fangabúðum 1947. Raoul hlaut eftir hvarf sitt margvíslegar viðurkenn- ingar fyrir björgunarstarf sitt. Stríðsárin svarti bletturinn í sögu fjölskyldunnar Raoul Wallenberg fékk á sig geislabaug fyrir starf sitt, en sama gilti ekki um frændur hans heima fyrir. Svíar voru hlutlausir, sænska stjórnin átti vinsamleg samskipti við Þjóðverja og Wallenbergamir vora þekktir í evrópsku viðskipta- lífi. Bræðumir Marcus (1899-1982) og Jacob (1892-1980), synir Marcus- ar sáttasemjara vora umsvifamiklir í viðskiptalífi stríðsáranna og komu fram bæði sem fésýslumenn og Bræðrasviptingar og sjálfsmorð Eftir seinni heimstyrjöldina var bankinn áfram kjaminn í fjármála- veldi fjölskyldunnar, en bræðurnir Jacob og Marcus urðu í vaxandi mæli ósáttir um hvert stefnt skyldi. Marcus var bankastjóri Enskilda Banken og áleit skynsamlegt að steypa saman Saab og Scania, en því var Jacob stjómarformaður bankans mótfallinn og hann var einnig mótfallinn hugmyndum Mareusar um samrana Enskilda bankans og Skandinaviska bankans, þó báðir væra sammála um að bankinn ætti að vera kjaminn í um- svifum fjölskyldunnar og að hann þyrfti að stækka til að geta komið til móts við síhækkandi lánakröfur frá örtvaxandi fyrirtækjum, sem tengdust fjölskyldunni. A endanum kom til uppgjörs mOli bræðranna og Marcus beitti sér fyr- ir því að Jacob léti af stjómarfor- mennsku 1969 svo Marcus gæti óhindraður stefnt að breytingum á bankanum. Það kom gífurlega á óvart þegar tilkynnt var um sam- rana bankanna haustið 1971, sem síðan varð að veraleika næstu ára- mót á eftir. Jacob, áttræður öldung- urinn, mætti á aðalfundi bankans og lagðist eindregið gegn samranan- um, sem þó varð að veraleika og hefur síðan sýnt sig hafa verið happaspor fyrir bankann. Bræðurnir höfðu eklri aðeins ólík- ar skoðanir, heldur voru ólíkir í sér. Marcus kvæntist og eignaðist þrjú böm, var opinn og mannblendinn, en Jaeob bjó á Strandveginum í sama húsi og mamma og sagði ekki margt. Hann kvæntist aldrei, en eignaðist son með giftri konu, Peder Wallenberg-Sager (1935), sem hann viðurkenndi síðan sem sitt eigið barn og tók inn í fjölskyld- una. Það var enginn vafi á hvor hinna tveggja sona Marcusar, Marc, fæddur 1924 og Peter fæddur 1926, tæki við merki fjórðu kynslóðarinn- ar. Hinn glæsilegi og aristókratíski Marc, kallaður Boy-boy, virtist hafa allt til að bera. Hann var útvaldi sonurinn, ekki hinn búttaði Peter, sem var kallaður Pirre. Seinna hef- ur Peter sagt svo frá að faðirinn hafi fremur gert sér tíðrætt um ódugnað hans en dugnað. Peter vann hjá ýmsum fyrirtækjum í eigu fjölskyldunnar. En þó allt liti vel út á yfirborðinu hjá Marc var eitthvað ekki eins og það átti að vera. Þann 18. nóvember 1971 keyrði Marc út í skóg í Saabbílnum sínum og skaut sig með veiðibyssunni sinni. í bók um fjölskylduna er sagt að
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64

x

Morgunblaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.