Morgunblaðið - 05.11.1998, Síða 44

44 FIMMTUDAGUR 5. NÓVEMBER 1998
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Frelsi
og frelsi
„Opið samfélag er ekki bara afnám rík-
isafskipta og hafta. Það er flókin og
fáguð bygging sem ekki verður reist án
knitmiðaðs framtaks. “
George Soros
G
etur frelsi verið
slæmt? Ekki virðist
manni líklegt að svo
sé. Frelsi er eitt af
þessum hugtökum -
líkt og framfarir - sem eru allt
að því sjálfkrafa eitthvað gott
og eftirsóknarvert. Hverjum
gæti dottið í hug að vera á móti
framfórum og frelsi?
En frelsi er flókið. Það eru til
margar tegundir af því. Ein teg-
und frelsis er frelsi undan áþján
- til dæmis fátækt. Önnur gerð
frelsis er frelsi til að velja - til
dæmis á milli vörutegunda.
Hinn sífelldi einkavæðingarboð-
skapur sem
VIÐHORF
Eftir Kristján G.
Arngrímsson
nú glymur
hærra en oft-
ast áður er
fluttur á for-
sendum frels-
is til að velja - á forsendum
aukins frelsis neytenda.
Þetta frelsi neytenda á helst
að auka með minnkuðum ríkis-
afskiptum og jafnvel algeru af-
námi þeirra. Boðorðið virðist
skilyrðislaust og einfalt: Því
minna af ríki því meira af frelsi.
Og það sem meira er, aukið val-
frelsi á um leið að verða til auk-
ins frelsis undan áþján. Það er
að segja, áðurgreindum tveim
gerðum frelsis er skellt saman
og boðskapurinn verður sá, að
með því að auka frelsi til að
velja auki maður um leið frelsi
undan áþján.
En þetta er misskilningur. Að
minnsta kosti röklega séð. Mað-
ur getur auðveldlega haft frelsi
til að velja án þess að njóta um
leið frelsis undan áþján. Til
dæmis myndi allt heimsins
vöruúrval ekki geta létt áþján
þess sem sökum fátæktar getur
ekki einu sinni keypt brýnustu
nauðsynjar. Þetta segir sig nú
reyndar sjálft, en um leið sýnir
þetta fram á, að frelsi til að
velja er ekki um leið frelsi und-
an áþján.
Eins og heimspekingarnir
myndu orða það: Frelsi til að
velja er ekki fullnægjandi for-
senda frelsis undan áþján.
Þvert á móti virðist margt
benda til þess að orsakarunan
sé í hina áttina: Að aukið val-
frelsi auki áþján. Á sama tíma
og markaðir eru að opnast og
framleiðsla og úrval að aukast
er bilið milli fátækra og ríkra að
aukast, til dæmis í Norður-Am-
eríku. Niðurstöður rannsókna
sýna að sífellt meiri auður safn-
ast á sífellt færri hendur. Nú er
svo komið að borgaryfirvöld í
Toronto í Kanada hafa lýst því
yfir að fjöldi heimilislausra í
borginni sé orðinn slíkur að
neyðarástand hafi skapast. (Og
kannski er rétt að taka fram að
Kanada er í klúbbi sjö auðug-
ustu og áhrifamestu ríkja
heims, G7.)
Það ber þó að hafa í huga að
ekki er sjálfgefið að það sé or-
sakasamhengi á milli aukinnar
framleiðslu og opnunar mark-
aða annars vegar og aukinnar
fátæktar hins vegar.
Sannfæringarkraftur einka-
væðingarboðskaparins eykst
um allan helming þegar munur-
inn á frelsi til að velja og frelsi
undan áþján er orðinn óljós eða
horfinn með öllu. Og það sem
meira er, þegar þessar tvær
tegundir frelsis hafa runnið
saman í eitt þá eru þeir, sem
andvígir eru aukinni einkavæð-
ingu, allt í einu líka orðnir and-
vígir auknu frelsi undan áþján.
Eða svo virðist að minnsta
kosti. Og hver vill andmæla
auknu frelsi undan áþján?
Og þar eð minnkuð ríkisaf-
skipti eru forsenda aukins frels-
is til að velja verða minnkuð rík-
isafskipti einnig forsenda þess
að auka fi-elsi undan áþján, ef
áðumefndar tvær tegundir
frelsis era gerðar að einni. En
það verður ekki með nokkru
móti séð að minnkuð ríkisaf-
skipti leiði sjálfkrafa til minni
fátæktar. (Það er auðvitað held-
ur ekki gefið að ríkisafskipti
dragi úr fátækt, en þó verður að
telja það vænlegri kost.)
En þótt það sé röklegur mis-
skilningur að frelsi til að velja
og frelsi undan áþján séu frelsi í
sama skilningi þá er ekki víst að
þetta sé raunveralegur mis-
skilningur. Þetta gæti jafnvel
virst eftirsóknarverður mis-
skilningur. Það er eitt einkenni
neysluþjóðfélaga að þessi mun-
ur hefur þurrkast út. Jafnvel
mætti ganga svo langt að segja
að þarna sé kominn kjaminn í
neysluþjóðfélaginu.
Flest bendir til þess að þrátt
fyrir allt sé áþján minni í
neysluþjóðfélögum en í öðram
þjóðfélögum. Það væri fráleitt
að segja neyslu vera skilyrðis-
laust af hinu slæma - þvert á
móti, hún er auðvitað nauðsyn-
leg. Hún getur leyst efnahags-
vanda. Fólk leysir jafnvel sálar-
kreppu með neyslu - það getur
lyfst á manni brúnin ef maður
kaupir sér eitthvað nýtt (þótt
það sé kannski bara til skamms
tíma getur það skipt miklu
máli). Það er ekki undarlegt að
áðurnefndar tvær tegundir
frelsis hafi runnið saman í sam-
félagi sem er fyrst og fremst
mótað af neysluhyggju.
En þetta er engu að síður tví-
bent. Sú áþján sem fylgir fá-
tækt magnast í neysluþjóðfélagi
því það er hlutskipti fátæks
fólks að geta ekki tekið þátt í
neyslunni, geta ekki neytt í
neysluþjóðfélagi - enda er fá-
tækt fólk hinir sönnu útlagar
nútímans í hinum vestræna
heimi. Ekki einungis að það geti
ekki fylgt boðorðinu (og er þar
af leiðandi heiðingjar ofan í
kaupið) heldur er það beinlínis
dragbítur á framfarir - það er
að segja á hagvöxt, sem er
mælikvarði framfara í neyslu-
samfélagi - því það tekur svo
lítinn þátt í neyslunni.
En þrátt fyrir alla þessa aug-
ljósu annmarka er einkavæðing-
arboðskapnum haldið til streitu
og því fer að læðast að manni sá
granur að valfrelsistrúin kunni
að vera farin að blinda boðend-
ur sína. Eins og þeir séu farnir
að hugsa sem svo: Það skal vera
satt.
Full eining
um málefni,
en hvað svo?
Laugardagurinn 31.
október var býsna
merkilegur í pólitískri
sögu þjóðarinnar. Á
miðstjórnarfundi Al-
þýðubandalagsins var
alger eining um að
halda núverandi starfi
um sameiginlegt fram-
boð áfram og formanni
flokksins var gefið fullt
umboð til þess að ljúka
því starfi. Bæði Svavar
Gestsson og Ragnar
Arnalds lýstu yfir full-
um stuðningi við þann
málefnagrandvöll sem
verið er að vinna að og
báðir hvöttu þeir alla
flokksmenn til þess að standa þétt
saman fram að kosningum. Það er
því full eining innan Alþýðubanda-
lagsins um þá stefnu sem starfa á
eftir.
Á landsfundi Kvennalistans var
jafn mikil eining á laugardaginn
um þann málefnagrann sem fram-
boðið mun byggjast á. Ein forystu-
kvenna Kvennalistans lýsti því yfir
í fjölmiðlum að samtökin hefðu náð
ótrúlega miklu fram í því að koma
viðhorfum sínum að í stefnu þessa
nýja afls.
Það er því fullkomlega ljóst að nú
hefur tekist alger eining milli A-
flokkanna og Kvennalistans um mál-
efnahliðina í væntanlegu sameigin-
legu framboði. Auðvitað hefur þetta
kostað miklar fómir sums staðar, en
þetta er engu að síður umtalsverður
árangur. Tilgangm- þessa nýja afls
er auðvitað að vinna sigra í kosing-
um og hafa áhrif. Það gerist fyrst og
fremst á grandvelli þeirrar stefnu
sem boðið er upp á.
Þrátt fyrir þennan um-
talsverða árangur era
samt enn ljón á vegin-
um.
Skilyrði
Kvennalistans
Kvennalistinn valdi
að lýsa yfii’ stuðningi
með þeim skilyrðum að
fá eitt af þremur efstu
sætunum á fraamboðs-
listum í öllum kjör-
dæmum. Skilyrði af
þessu tagi era mjög
undarleg. I fyrsta lagi
er verið að gera lítið úr
stefnunni. Kvennalist-
inn treystii’ samstarfsflokkunum
greinilega ekki að framkvæma þá
stefnu sem ákvörðuð hefur verið.
Það er skrýtið að segjast ekki vilja
Við eigum að treysta
stórum hópi, segir Ari
Skúlason, til að velja
hverjir eiga að fram-
kvæma þá stefnu sem
við erum sammála um.
vera með nema maður komist sjálfur
öragglega að. Dettur nokkrum t.d. í
hug að Gunnar Birgisson hætti
stuðningi við Sjálfstæðisflokkinn ef
hann nær ekki árangri í prófkjörinu?
I öðra lagi er skilyrðið mjög
vafasamt vegna þess að víða er
styrkur Kvennahstans mjög lítill.
Eg á þannig mjög erfitt með að sjá
Ari
Skúlason
að Kvennalistinn geti sjálfkrafa
fengið eitt af þremur efstu sætun-
um í Reykjaneskjördæmi, þrátt
fyrir að staða flokksins sé sterkari
þar en víðast hvar. Þótt Kvenna-
listinn eigi þingmann í kjördæminu
náði hún ekki kjördæmakosningu í
síðpstu kosningum.
I þriðja lagi er augljóst að það er
ekki hægt að verða við kröfum
Kvennalistans á heildstæðan hátt.
Röðun á framboðslista er ákvörðuð
í hverju kjördæmi fyrir sig og um
slíkt hefur landsfundur Kvennalist-
ans ekkert að segja, frekar en aðrir
slíkir fundir innan hinna flokkanna.
Þessar kröfur Kvennalistans era
því undarlegar og algerlega óskilj-
anlegar. Allir sjá að nær ómögu-
legt er að verða við þeim eins og
þær eru settar fram.
Það þarf að opna málið meira
Sú staða er greinilega komin upp
innan Samfylkingarinnar að allir
era orðnir sammála um málefni en
það á eftir að ganga frá spurning-
um um fólk. Auðvitað era fleiri
spurningar eftir eins og um fjár-
mál, skipulagningu o.s.frv. sem
bæði leysast í umræðum á milli
flokkanna og í kjördæmunum. En
um spuminguna hvernig á að raða
fólki á ekki að taka ákvarðanir um í
bakherbergjum flokkanna. Við er-
um með stefnuna klára og við eram
fullkomlega sammála um hana.
Þess vegna eigum við að opna
spuminguna um röðun á fólki
gagnvart almennum félagsmönnum
í flokkunum og öllum öðram stuðn-
ingsmönnum þessa samstarfs. Við
eigum að bera gæfu til þess að
treysta stóram hópi að velja hverjir
eiga að framkvæma þá stefnu sem
við eram sammála um. Það tryggir
mesta sátt um framboðin, sterka
lista og nauðsynlega endurnýjun.
Prófkjör og skoðanakannanir má
framkvæma á ýmsan hátt og ég tel
mjög mikilvægt að einhver slíkur
háttur sé hafður á í vali á framboðs-
lista Samfylkingarinnar.
Höfundur situr í stjórn Alþýðu-
bandalagsins í Kópavogi og
framkvæmdastjórn flokksins.
Opið bréf til sjávar-
útvegsráðherra
Jón
Sigurðsson
aði ég um það mjög
langa og ítarlega yfh’-
litsgrein, sem birtist í
Mbl. 16. október sl.
Þar leiði ég fram með
ítarlegri greiningu og
rökstuðningi, hvernig
þetta fiskveiðistjórnun-
arkerfi mun að
óbreyttu leiða miklar
hremmingar yfir út-
gerðina í landinu og
þar með þjóðarhag og
ekki síst hinar dreifðu
sjávarbyggðir landsins.
Eg kynni þar einnig
drög að nýrri leið til
raunveralegrar mark-
aðsvæðingar kvótaút-
hlutunarinnar í stað þeirrar skrípa-
myndar af markaðsumhverfi, sem
nú ríkir á þessu sviði, þar sem lög-
helgaðar forgjafir og lögskipaður
aðstöðumunur hinna stóra og hinna
smáu, en ekki samkeppnishæfnin
ræður þróuninni.
í ávarpi þínu höfum við Benjamín
Eiríksson verið stimplaðir einhverj-
ir hagsmunagæslumenn í málflutn-
ingi okkar. Eg hef ekkert umboð til
að spyrja neins fyrir hönd Benja-
míns, en fyrir mína eigin hönd spyr
ég þig, hvaða hagsmuna ég á skv.
þínum málflutningi að vera að gæta,
þegar ég gagnrýni þetta fiskveiði-
stjómarkerfi með góðum rökum?
Eg hélt í einfeldni minni, að ég væri
að gera almenningi í landinu gagn
með því að leiða fram og greina í
sundur staðreyndir málsins. Svo
bamalegur var ég, að ég hélt jafn-
vel, að slík greining gæti komið ráð-
herranum að haldi, ef hann kynni að
ÉG undirritaður hef
kynnt mér frásögn
Morgunblaðsins og
ívitnanir þess í ræðu
þína á nýafstöðnum
ársfundi LIU. Þar
skautar þú á æðiþunn-
um ís yfír gagnrýni í
þjóðfélaginu á gildandi
fiskveiðistj órnarkerfi
með því að lýsa henni
sem einhvers konar
naggi sérhagsmunaað-
ila.
Svo vill til, að enginn
maður hefur gagnrýnt
þetta kerfí, eðli þess og
afleiðingar snjallar eða
gagnorðar en Benja-
mín Eiríksson fyrrverandi banka-
stjóri, í greinum, sem eru eldri en
svo, að ég hafi tilvísanir handbær-
ar. Hvaða sérhagsmunum ætli
hann að hafa verið að þjóna?
Fáir, ef nokkrir, landsmenn hafa
hins vegar skrifað lengra mál um
þetta efni í Morgunblaðið en ég,
sem þetta bréf skrifa. Síðast skrif-
Nybýlavegi 30,
(Dalbrekkumegin),
sími 554 6300.
www.mira.is
Ráðherra skautar á
þunnu svelli, segír Jón
Sigurðsson, ef hann
flokkar ítarlega
gagnrýni mína á fisk-
veiðistj órnunarkerfið
undir „nagg sérhags-
munaaðila“.
meta og skilja málefnalega umræðu.
Fyrir mig tekur þó út yfir, þegar
þú, ráðherra góður, staðhæfir í
ræðu þinni, að enginn hafi „sett
fram heildstæðar tillögur um annað
kerfi“. Það gerði ég í fyrrnefndri
grein minni tveimur vikum áður en
þú fluttir þína ræðu, svo óneitan-
lega finnst mér nærri mér höggvið
að vera skilgreindur af ráðherra í
opinbem ræðu sem enginn.
Og í leiðinni væri ekki til of mik-
ils mælst af sjávarútvegsráðherra
landsins, að hann svaraði efnislega
slíkri málefnalegri gagmýni, sem
ég hef borið fram, með öðru en
þeim órökstuddu staðhæfingum og
orðaleppum, sem var að finna í
fyrrgreindu ávarpi ráðherrans í
hójoi umbjóðenda hans á ársfundi
LIU. Ráðherra má aðeins minnast
þess af og til, að hann er líka í
vinnu hjá mér og öðrum borguram
þessa ríkis, sem ekki eram í LÍÚ.
Með kveðju.
Höfundur er fyrrv.
framkvæmdastjóri.