Morgunblaðið - 14.01.1999, Blaðsíða 36

36 FIMMTUDAGUR 14. JANTJAR 1999
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
í SÍÐARI tíð hefur
vald í auknum mæli
verið fært frá Alþingi
til framkvæmdavalds-
ins, venjulegast sitj-
andi ráðherra. Þetta á
meðal annars við um
skipan stjórna ríkis-
fyrirtækja eða ríkis-
hlutafélaga. Þannig
hafa nokkrir ráðherr-
ar núverandi ríkis-
stjórnar skipað í ýms-
ar stjórnir. Má þar
nefna Landsvirkjun,
Búnaðarbanka og
Landsbanka, en þar
skipaði iðnaðar- og
viðskiptaráðherra
stjórnir fyrirtækjanna. Sam-
gönguráðherra skipaði m.a. í
Ráðherravald
Þessi flokkspólitíska
þröngsýni félagsmála-
ráðherra, segir Guð-
mundur Arni Stefáns-
son, vekur athygli
og undrun.
stjórnir Landssímans og íslands-
pósts. Hjá þessum ráðherrum var
þess gætt, að eðlilega pólitíska
breidd væri að finna í þessum
stjórnum og hefur það komið fram
opinberlega að ráðherrarnir hafi
haft samráð við formenn stjórnar-
andstöðuflokkanna um þau mál og
skipað þar einnig einstaklinga,
sem ekki endilega eru
flokksbundnir í Sjálf-
stæðisflokki eða
Framsóknarflokki,
heldur hugsanlega
stuðningsmenn flokka
stjórnarandstöðunn-
ar. Og það sem ekki
er síður mikilvægt:
Leitast var við að
finna faglega og al-
hliða þekkingu á við-
komandi málaflokk-
um hjá þessum ein-
staklingum. Um þessi
mál hefur því verið
allgóð pólitísk sátt,
enda flestir sammála
um að í nútímanum
verði að gæta jafnvægis og sann-
girni, þegar ákvarðanir af þessum
toga eru annars vegar.
Bara stjórnarliðar
Félagsmálaráðherra hins vegar
stóð öðruvísi að málum nú á dög-
unum, þegar hann skipaði nýja
stjórn íbúðalánasjóðs, arftaka
Húsnæðisstofnunar ríkisins. Hann
hafnaði þar t.d. tveimur einstak-
lingum sem áður sátu í stjórn Hús-
næðisstofnunar, einstaklingum
sem opinberlega hafa fylgt Al-
þýðuflokki og Alþýðubandalagi að
málum. Hann kaus að fara þrönga
flokkspólitíska leið og valdi ein-
göngu stjórnarliða til stjórnarsetu;
tvo framsóknarmenn, (annar
þeirra aðstoðarmaður hans til
skamms tíma og núverandi fram-
bjóðandi í kjördæmi ráðherrans),
tvo sjálfstæðismenn og loks einn
óflokksbundinn einstakling. Sá síð-
astnefndi hefur raunar í seinni tíð
verið talinn hliðhollur Framsókn-
arflokknum, þótt nú um stundir
standi hann utan flokka.
íbúðalánasjóður mun þjónusta
tugþúsundir Islendinga og er gíf-
urlega mikilvægt að vel takist til á
þeim bænum. Einnig er ljóst að
talsverð pólitísk átök voni um þá
leið sem félagsmálaráðherra og
ríkisstjóm völdu í húsnæðismálun-
um. í því ljósi er mikilvægt að um
úrvinnslu þeirra mála geti tekist
eins víðtæk sátt og kostur er og vel
verði að verki staðið. Þar gegnir
stjóm íbúðalánasjóðs lykilhlut-
verki. Það mun reynast erfiðara en
ella með pólitískt einlitri stjóm.
Þröngsýni
Þessi flokkspólitíska þröngsýni
félagsmálaráðherra vekur athygli
og undran, því þessi ráðherra hef-
ur stundum átt sæmilegustu
spretti og til að mynda ekki alltaf
farið þröngar flokkspólitískar leið-
ir, þegar komið hefur að vali
manna til trúnaðarstarfa.
Spurning er hins vegar hvort fé-
lagsmálaráðherrann er með þess-
ari skipan stjómar íbúðalánasjóðs
að brjóta í blað og marka nýtt
verklag á stjórnarheimilinu. Hér
finnst vafalaust einhverjum um lít-
ið mál að ræða, sem lýtur skipan
nefnda og ráða, einhverjum bitling-
um. Það er ekki kjarni málsins,
heldur hitt hvernig stjómvöld
hverju sinni fara með vald sitt.
Hvort stjórnir stón-a og mikil-
vægra fyrirtækja eigi ekki að end-
urspegla faglega þekkingu og breið
pólitísk viðhorf.
Eg hef þegar leitað eftir svörum
félagsmálaráðhema um þetta mál
með fyrirspurn á Alþingi, sem ég
hef nýlega lagt fram. Hins vegar er
nú hlé á fundum Alþingis og mun
ég því væntanlega ekki fá formlega
svar ráðhemans fyrr en í næsta
mánuði. Því spyr ég hér á síðum
Morgunblaðsins: Hvers vegna,
Páll?
Höfundur er alþingismaður.
Hvers vegna,
Páll?
Guðmundur Árni
Stefánsson
Sveitarfélag’ í vanda
NÚ ER nýlokið
gerð fjárhagsáætlun-
ar fyrir bæjarsjóð
Reykjanesbæjar. I
þeirri fjárhagsáætlun
kemur fram hvaða
tekjur bærinn mun
hafa og í hvað þær
tekjur fara. Jafnframt
kemur, undir venju-
legum kringumstæð-
um, fram hver helstu
áhersluatriði verða á
næstunni og jafn-
framt hvert svigrúmið
er sem bæjarstjórn
hefur til fram-
kvæmda, því alltaf er
nóg af verkefnum
sem æskilegt væri að sinna betur.
Því miður kemur í Ijós að svig-
rúmið er lítið, rekstur þeirrar
starfsemi sem nú er á vegum bæj-
arins tekur til sín um 78,2% af
heildartekjum bæjarins. Þar að
auki era vextir og önnur fjár-
magnsgjöld sem bærinn verður að
greiða og þó aðeins séu teknar með
þær afborganir af lánum sem þarf
að greiða á næsta ári eru pening-
arnir búnir. Meira að segja vantar
rúmar 4 milljónir uppá að endar
nái saman.
Það era engir peningar til. Stað-
reyndin er sú að ef bærinn ætlar að
kaupa stól eða borð inn á leikskóla
eða í skóla, þá þarf hann að taka lán
til þess. Ymsir þættir eru þannig að
ekki verður hjá þeim komist, þeir
geta verið það mikilvægir að þeir
réttlæti lántöku. Það á t.d. við um
byggingu Heiðaskóla sem er að
vísu öll fjármögnuð með lánum en
menn verða jafnframt að gera sér
grein fyrir því hvemig afla á tekna
til að greiða lánin, það þekkjum við
öll sem rekum heimili. Við getum
þurft að taka lán vegna bráðnauð-
synlegra þátta en síðan er mikil-
vægt að greiða þau niður, því ef við
eyðum meira en við öfl-
um ár eftir ár endai'
allt með ósköpum.
I svona erfiðri stöðu
verður að finna leiðir til
að minnka útgjöld eða
auka tekjur, vilji menn
á annað borð forðast
gjaldþrot. Vissulega
era ýmsar leiðir s.s. að
hækka útsvar eins og
meirihlutinn í Reykja-
vík ákvað að fara. Sú
leið hefur það í för með
sér að íbúamir greiða í
hlutfalli af tekjum sín-
um. Þeir sem hæstar
hafa tekjurnar leggja
þannig hlutfallslega
jafn mikið af mörkum og þeir sem
hafa lægri tekjur.
Fjárhagsáætlun
í svona erfíðri stöðu,
segir Jóhann Geirdal,
verður að finna leiðir
til að minnka útgjöld
eða auka tekjur.
Meirihluta Reykjanesbæjar,
sem er skipaður fulltrúum Sjálf-
stæðisflokks og Framsóknar-
fiokks, hugnaðist ekki sú leið. Sá
meirihluti leitaði annarra leiða til
að auka tekjur bæjarins. Lítum að-
eins á þær leiðir sem þeim þótti
sæma að fara. Meirihluti sjálf-
stæðismanna og framsóknar-
manna ákvað að hækka heldur ým-
is þjónustugjöld s.s.: Félagslega
heimilisþjónustu sem ellilífeyris-
þegar og öryrkjar borga. Nám-
skeiðsgjald vegna félagsstarfs
aldraðra, sem ellilífeyrisþegar
borga. Stakur aðgangsmiði á
gæsluvelli hækkar um 50%, sem
barnafólk borgar. Tímagjald og
matargreiðslur á leikskólum
hækkar, sem barnafólk borgar.
Vistgjald og matargreiðslur á
skólaselin hækka sem barnafólk
borgar. Argjald fullorðinna fyrir
afnot af bókasafni hækkar um
60%. Sett er á nýtt gjald fyrir
skólagarða, sem barnafólk borgar.
Þátttökugjald vegna námskeiða fé-
lagsmiðstöðva tvöfaldast. Leiga á
íþróttamannvirkjum hækkar og
aðgangur að sundstöðum hækkar
á bilinu 33-38%. Sorphirðugjald
hækkar úr 2.500 kr. í 3.500 kr. eða
um 40% og fellur það gjald jafnt á
allar íbúðir, stórar sem smáar.
Sami háttur er hafður á með gjald
„vegna hreinsunar á fráveituvatni“
sem tekið var upp á síðasta ári.
Það er lagt jafnt á allar fasteignir
óháð stærð þeirra. Allt era þetta
dæmi um íhaldsskatta, skatta sem
eru ákveðin krónutala og öllum er
gert að greiða það sama, hver sem
greiðslugetan er, hvort sem um er
að ræða fólk sem býr við kröpp
kjör eða lifir í vellystingum.
Skortur á raunveruleikamati
Meðal annai's vegna byggingar
grannskóla er á þessu ári ráðstafað
rúmu 31% umfram heildartekjur
bæjarins. Geta meirihlutans til að
taka á þessum fjárhagsvanda er
engin og í stað þess að reyna að
draga saman útgjöld og ná endum
saman, gælir hann, að því er virðist
í fullri alvöru, við að láta byggja
fjölnota íþróttahús fyrir tæpar 500
milljónir, þó ekki sé til 1 króna uppí
þann kostnað. Hann heldur að
lausnin felist í því einu að bærinn
eigi ekki að kaupa húsið íyrr en eft-
ir 7 ár. Þannig er ábyrgðarleysi
meirihlutans í Reykjanesbæ algjört.
Höfundur er oddviti Bæjarmála-
félags Reykjanesbæjar.
Jóhann
Geirdal
^Uppruni
Islendinga
í TILEFNI af deil-
unni um þjóðemi Leifs
Eiríkssonar birtist í
Morgunblaðinu 7/1
1999 grein eftir Ed-
mund Bellersen þar
sem hann varpar fram
tilgátum um, að upp-
rana Islendinga megi
rekja til Vandala, en
þeir vora germannsk-
ur þjóðflokkur, sem lét
mjög að sér kveða á
þjóðflutningatímanum.
Hann telur ekki lík-
legt, að Islendingar
séu af Norðmönnum
komnir og bendir hann
m.a. á ólíka blóðflokka-
skiptingu og höfuðlag Islendinga
og Norðmanna. Hann telur lang-
Þjóðflutningar
Meginþunginn í kenn-
ingum Barða, segir
Ólafur Sigurgeirsson,
lýtur að þeim mikla
mun, sem varð á þjóð-
--------------7-------
skipulagi á Islandi
og í Noregi.
sótt að rekja hana tO írskra þræla
á víkingaöld, því Norðmenn hafí
ekki síður en Islendingar þrælkað
hertekna menn þaðan. Vegna þess-
ara skrifa vil ég vekja athygli hans
og annarra á Herálakenningu
Barða Guðmundssonar og á hverju
hún grandvallaðist.
Herúlar
Heimilda um germana þjóðflutn-
ingatímans er að leita í ski-ifum
menningarþjóðanna við Miðjarðar-
haf í rómversku ríkjunum, en af
þeim voru þeir nefndir barbarar.
Herálar eru sagðir hafa komið frá
Norðurlöndum á fyrstu öldunum
eftir Rrist á svipuðum tíma og
Aust- og Vest-Gotar og sest að við
norðanvert Svartahaf, eins og þær
þjóðir. Herálar urðu miklir sjóvík-
ingar við Azovshaf og herjuðu frá
ströndum Svartahafs á lönd þau,
sem liggja að Grikklandshafi. Þeir
höfðu á sér mikið hreystiorð og
urðu síðar eftirsóttir málaliðar og
þjónuðu í lífverði Býzanskeisara,
eins og víkingar frá Norðurlöndun-
um nokkram öldum síðar. Meðal
annars vora Herálar uppistaða
málaliðshers austrómverska ríkis-
ins, sem lagði Aust-Gota að velli á
Ítalíu. Leifar Gotanna fóra norður
yfir Alpafjöll og hverfa úr sögunni
og hafa líklega leitað til sinna fornu
heimkynna á Norðurlöndum.
A ofanverðri 4. öld brutust Húnar
vestur yfir Volgu og náðu yfirráðum
yfir Herálum og Gotum og börðust
Herálar eftir það í her Húna allt til
451, að rómverskur málaliðaher
skipaður germönum sigraði her
Húna í Norður-Frakklandi. Eftir
þetta stofna Herálar voldugt ríki í
Dónárlöndunum og ríktu þar til um
500, að Langbarðar, germanskur
þjóðflokkur, gersigruðu þá og
eyddu ríkinu. Helmingur Herála
flutti þá til baka til Norðurianda og
hverfa þeir úr sögunni.
Barði telur þetta þjóðarbrot hafa
farið fyrst til Danmerkur og getur
sagna um hálfdani. Þaðan hafi þeir
farið yfir sundið til Noregs og Sví-
þjóðar, því þar era heimildir um yf-
irráð víkingaherja í byrjun víkinga-
aldar. Svo hafi þetta herskáa og
djarfa fólk, sem hvergi eirði lengi,
farið til Vestur-Noregs, og þessi
rótgróna útþrá og dirfska hafi svo
borið þá enn vestar, er þeir sem
víkingar fóra að herja á nálæg
lönd, eins og forfeður þeirra 4 öld-
um fyrr við Svartahaf.
Barði telur Herála
hafa verið aðkomu-
menn í Vestur-Noregi
og þegar Haraldur
hárfagri braust til
valda þar á ofanverðri
9. öld, háði hann úr-
slitaorastuna við
þessa aðkomumenn í
Hafursfírði. Því til
stuðnings bendir
hann á, að um 200
skipa víkingafloti hafi
komið frá Irlandi til
að berjast gegn Har-
aldi, en enginn til að
berjast með honum.
Það hefði þó verið
eðlilegra, ef þessir víkingar hefðu
verið norskir, að þeir berðust með
norskum konungi.
Haraldur konungur tók af mönn-
um óðul í Noregi og því fluttu þeir
til íslands segir í Eglu. Ekki er
neinar heimildir að finna um að
Norðmenn hafi misst óðul sín, enda
hélt óðalsrétturinn áfram í Noregi.
Það vora því bara aðkomumennirn-
ir, sem misstu sín óðul.
Kenningar Barða
Síðan lýtur meginþunginn í
kenningum Barða að þeim mikla
mun, sem varð á þjóðskipulagi á Is-
landi og í Noregi. I Noregi var óð-
alsréttur gildandi jarðeignarform.
Það varð ekki á Islandi. Lík-
brennslur vora tíðkaðar í Noregi,
en ekki á íslandi frekar en í flestum
héruðum Danmerkur. Skáldskap-
arlistin er bundin við Islendinga og
eftir, að Island var byggt, er ekki
lengur vitað um skáld í Noregi. I
Noregi var yfirstjóm í höndum
konunga og hersa, en á íslandi
komst strax á veldi goða. Síðan
bendir Barði á umfjöllun Snorra St-
urlusonar í Heimskringlu, þar sem
hann segir svo frá, að Æsir hafi
komið frá Svartahafslöndunum til
Norðurlanda með 12 hofgoða. Síðan
segir Snorri: „Óðinn setti lög í landi
sínu, þau er gengið höfðu fyrr með
Asum. Hann kenndi þeim ránir,
galdra og ljóðagerð „.
Nú vill svo til að 12 goðar urðu
hér í hverjum fjórðungi og Islend-
ingar urðu strax lögspekingar,
skáld og tóku upp ritmál.
Að lokum leitar svo Barði skýr-
inga á því, hvers vegna íslendingar
varðveita sagnir um Húna, Atla
Húnakonung og Jöi-munrek Aust-
gotakonung í Eddukvæðunum
Hamðismálum, Sigurðarkviðu
hinni skömmu og Guðránarhvöt,
allt um atburði frá Svartahafslönd-
um á tíma Herála þar.
Víkingaöld
Þegar víkingaöld hefst um 800
era ekki nema rámar 4 aldir frá at-
burðum í Svartahafslöndum, sem
lýst er í Eddukvæðum. Snorri St-
urluson skrifar svo Heimskringlu
rúmum 3 öldum eftir íslands
byggð.
Þegar Barði kom fram með sínar
kenningar rétt fyrir 1940 var ekki
vitað um mismun á blóðflokka-
dreifingu Norðmanna og Islend-
inga. Er sá mismunur ekki frekari
sönnun fyrir því, að flest fólkið,
sem fluttist frá Vestur-Noregi til
íslands var aðkomufólk í Noregi og
ekki skylt Norðmönnum að öðra
leyti, en því, sem ein germönsk
þjóð kann að vera skyld annarri?
Getur verið að til bardagaþjóðanna
Herúla og Aust-Gota, sem hvergi
eirðu, megi rekja upphaf víkingald-
ar á Norðurlöndunum? Víkinga-
ferðir byrja vafalaust löngu íyrir
800, en rétt fyrir þau aldamót bitna
þær á kristnum mönnum með rit-
mál og þá skríða þessar þjóðir aft-
ur fram í veraldarsöguna.
Höfundur er lögmaður.
Ólafur
Sigurgeirsson