Morgunblaðið - 16.01.1999, Blaðsíða 50

V
50 LAUGARDAGUR 16. JANÚAR 1999
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
BENEDIKT
STEFÁNSSON
+ Benedikt Stef-
ánsson bóndi í
Minni-Brekku í
Fljótum fæddist 27.
apríl 1915. Hann
lést á sjúkrahúsinu
Siglufírði 5. janúar
síðastliðinn. Faðir
hans var Stefán
Benediktsson bóndi
á Berghyl í Austur-
Fljótum, f. 17. októ-
ber 1883, d. 12. maí
> 1922, fórst með
fískiskipinu
Maríönnu ásamt
fleiri mönnum úr
Fljótum. Móðir Benedikts var
Anna Jóhannesdóttir, f. 12.
september 1882, d. 17. júní
1973. Systkini Benedikts voru:
Sigrún, f. 8. desember 1905 á
Þrasastöðum í Stíflu í Skaga-
fírði, d. 17. júní 1959; Steinunn,
f. 9. nóvember 1907 á Haganesi,
Vestur-Fljótum, d. 23. júní
1995; Guðný, f. 4. apríl 1911 á
Stóra- Grindli, Vestur-Fljótum,
dvelur nú á ellideild Sjúkra-
hússins á Siglufirði; Þórunn, f.
4. október 1912 á Stóra-Grindli,
Vestur-Fljótum. Næstur í röð-
inni var Benedikt, þá Jónas, f.
22. september 1917 á Berghyl,
nú búsettur í Skálahlíð Siglu-
firði. Yngst var Sigurbjörg, f.
20. janúar 1922 á Berghyl, nú
búsett í Reykjavík.
Við fráfall föður síns fór Bene-
dikt í fóstur til hjónanna Guð-
mundar, föðurbróður síns, og
Jónu Guðmundsdóttur, sem
lengst bjuggu á Berghyl og átti
Benedikt þar heimili til þess
>. tima að hann stofnaði sjálfur
heimili. Hann kvæntist árið
1942 Kristínu Pálsdóttur frá
Hvammi í Fljótum, f. 26. nóvem-
ber 1921. Þau hófu búskap 1939
á Móafelli í Stíflu, fluttust það-
an að Hvammi til
foreldra Kristínar
árið 1941 og voru
þar til vors 1943 en
þá fengu þau til
ábúðar hluta jarð-
arinnar Sléttu í
Holtshreppi. Tveim-
ur árum síðar
kaupa þau jörðina
Minni-Brekku í
sömu sveit og varð
það þeirra framtíð-
arheimili. Nokkru
síðar fór í eyði jörð-
in Minni-Þverá, sem
var næsti bær og
keyptu þau Benedikt og Kristín
hana til landnylja. Kristín lést
9. maí 1974 á Sjúkrahúsi Sauð-
árkróks. Benedikt hélt áfram
búskap fyrstu árin en fór síðan
að vinna hjá hjónum á næsta
bæ, en var áfram til heimilis í
Minni-Brekku til dauðadags.
Benedikt og Kristín eignuðust
tvö börn. Þau eru: Stefán, f. 18.
ágúst 1941, Hvammi, Holts-
hreppi, bflstjóri, búsettur á
Minni-Brekku, og Jóna Ingi-
björg, f. 29. desember 1943, á
Sléttu, gift Braga Fannbergs-
syni, búsett í Vestmannaeyjum.
Þau eiga tvö börn, Petru Fann-
eyju og Stefán. Petra á einn
son. Jóna átti áður dóttur,
Kristínu Brynjarsdóttur, og á
hún þijú börn. Kristín er búsett
í Hafnarfírði.
Benedikt gerðist ungur liðs-
maður Ungmennafélags Holts-
hrepps og voru falin þar ýmis
trúnaðarstörf í stjórn og nefnd-
um og var um skeið formaður
félagsins. Einnig mun hann
hafa sinnt störfum í sveitar-
stjórn Holtshrepps.
títför Benedikts fer fram frá
Barðskirkju í dag og hefst at-
höfnin klukkan 15.
Við Benedikt eða Benni, eins og
allir Fljótamenn kölluðu hann, vor-
um systkinabörn og sveitungar,
hann sjö árum eldri og áttum við því
ekki samleið í barnaskóla eða sem
unglingar. Á þessu aldursskeiði eru
sjö ár langur tími, þegar sá yngri er
um fermingu er sá eldri talinn full-
orðinn og þar af leiðandi mun ofar í
mannvirðingastiganum, einkum hjá
stelpum í sveitinni sem völdu frem-
ur að svifa um dansgólfíð í fanginu á
traustum dansherra en taka þá
áhættu að einhver óreyndur
stráklingur stigi ofan á tærnar á
þeim. Svo virtist sem danslistin
væri meðfæddur eiginleiki hjá
stelpum, en ekki strákum, þeir urðu
því að sætta sig við að sjá á eftir
fermingarsystrum og jafnöldrum í
fangið á þeim sem reynsluna höfðu
og vera þögulir áhorfendur. Hann
Benni taldist til þeirra sem kunnu
til verka á dansgólfínu.
Það voru tvö ungmennafélög
starfandi í Holtshreppi á þessum
tíma, stofnuð á árunum 1918-1919
og félagssvæðin afmörkuðust af
Stífluhólum, sem gátu orðið farar-
tálmi á snjóavetrum þegar hestur-
inn var aðal samgöngutækið. Land-
Persónuleg,
alhliða útfararþjónusta.
Sverrir Olsen, Sverrir Einarsson,
útfararstjóri útfararstjóri
Útfararstofa íslands
Suðurhlíð 35 ♦ Sími 581 3300
Allan sólarhringinn. www.utfararstofa.ehf.is/
fræðilega eru þessi skil á milli fé-
laga eðlileg, enda hefur Stíflan
ætíð verið talin sérstakt byggðar-
lag. Þegar snjóalög voru mikil tóku
skíðin við. Ofærð vegna snjó-
þyngsla hefur sjaldan komið í veg
fyrir að Fljótamenn sæktu
skemmtanir. Starf ungmennafélag-
anna var mikil lyftistöng fyrir
skemmtana- og menningarlíf í
sveitinni. Benni hafði góða söng-
rödd og söng um árabil í kirkjukór
sveitarinnar og það var hans vani
að raula og púa lög við vinnu. Hann
var mannblendinn og ræðinn og lét
ekki bústörfin koma í veg fyrir að
gestum væri sinnt eða nágrannarn-
ir heimsóttir og þeim lagt lið ef
með þurfti. Hann var greiðvikinn
og duglegur við alla vinnu sem
margir nutu góðs af. Hann bjó yfir
kímnigáfu og hafði gaman af að
rifja upp spaugileg atvik og henda
gaman að. Hann hafði sinn sér-
staka stíl og takta í frásögn og
túlkun og þar þjónaði neftóbaks-
dósin sérstöku hlutverki.
Það hefur verið þrautalending
margra er búa í þéttbýlinu á suð-
vesturhorni landsins að koma
börnum sínum í sveit yfir sumar-
tímann. Þá er gott að eiga ættingja
og vini í sveitinni sinni. Þrír af son-
um okkar hjóna hafa verið í sumar-
dvöl hjá venslafólki okkar í Fljót-
um, þar af tveir í Minni-Brekku.
Dvölin í sveitinni reyndist þrosk-
andi og veitti þeim nýja lífssýn. Á
skólatimanum yfir veturinn var
þeim dvölin í sveitinni hugstæð og
yfir minningunni hvíldi ævintýra-
ljómi sem lýsti sér í samanburði á
því sem fyrir augun bar. Eg minn-
ist þess að um haust eftir að eldri
sonurinn var nýkominn úr sveitinni
var ég að þekja lóðina bak við húsið
okkar á Sogaveginum og hann tók
þátt í þessu af miklum áhuga, þá
sex ára gamall. Þegar við höfðum
lokið að leggja niður síðustu torf-
una settumst við niður uppi við
húsvegginn og virtum fyrir okkur
verkið. Þá sneri sonurinn sér að
mér og sagði: „Pabbi, þetta er ekk-
ert tún, það er minna en bæjarhóll-
inn í Minni-Brekku og svo á Benni
alla hlíðina og klettana alveg upp í
himininn." Það var fátt um svör, ég
geymdi þessi orð sonarins í minn-
ingunni. Þau þarfnast ekki skýr-
inga.
Þegar fór að hilla undir vorið
gerðust þeir bræður óþreyjufullir
að bíða eftir skólaslitum. Stefnt var
að því að nota fyrstu ferð í sveitina
eftir að skóla lauk. Það reyndist
erfitt að sannfæra þá um nauðsyn
þess að mæta á réttum tíma í skóla
viku fyrir réttir en þá komu lömb-
in, sem fæddust um vorið og léku
sér á túninu, úr sumarhögunum og
voru þá orðin næstum því eins stór
og ærnar (mömmurnar). Þá var svo
margt að gerast í sveitinni sem
gaman var að taka þátt í og erfitt
að slíta sig frá. Hundurinn í Minni-
Brekku var í miklu dálæti hjá
yngri syninum og það gat framkall-
að tár þegar hann Krummi var
kvaddur á haustin. Sérstaka at-
hygli vakti hjá syninum hvernig
Krummi tók á móti gestum. Ef
gesturinn var á bíl veitti Ki-ummi
farartækinu sérstaka þjónustu eft-
ir sínum hundakúnstum. Með
þessu athæfi sagði sonurinn _að
Krummi væri að senda skeyti. Eg
man hvað sonurinn var hneykslað-
ur þegar hann sá fína frú með
hundkríli í bandi, að þetta afstyrmi
skyldi kallast hundur og hver væri
tilgangurinn með að draga þetta á
eftir sér og þá var vitnað til
Krumma. Það var sex ára aldurs-
munur á þeim bræðrum og tók sá
yngri við þegar sá eldri var kominn
yfir fermingu en reynsla þeirra og
minningar eru með líkum hætti.
Fyrstu árin var búið í torfbæ við
þröngan kost og fábrotin kjör en
kannski vegna þess er þeim minn-
ingin kærari, ekki síst nú þegar
gerður er samanburður við nútím-
ann. Gamli torfbærinn samanstóð
af tveimur herbergjum, eldhúsi og
smágeymslu. Yfir honum er ævin-
týraljómi í minningunni. Þegar
hýsa þurfti gesti var sjálfgefið að
heimilisfólkið flytti sig í eldhúsið
sem var miðsvæðis og svæfi þar á
gólfinu. Skúrinn framan við bæinn
var með pappakassagólfi sem skipt
var um reglulega til að halda inn-
ganginum hreinum. Frumstæðar
aðferðir voru notaðar við að bera
skít á tún og bera af sem kallað
var. Yngri syninum fannst mikið
um þá tækninýjung þegar keyptar
voru hjólbörur til að flytja afrakið.
Stóri þvottabalinn, þar sem krakk-
arnir voru baðaðir, gleymist ekki.
Fyrsta dráttarvélin var keypt 1960.
Henni fylgdi tæknibylting líkust
ævintýri og 1962 var hafin bygging
á íbúðarhúsi. Við það kallast fram
nýjar minningar. Steypan var
hrærð í járntunnu, í hana blandað
möl, sandi og sementi og að sjálf-
sögðu vatni, síðan var tunnan dreg-
in af hesti og þegar kaðaltaugin var
á enda var steypan fullhrærð.
Húsmóðirin, hún Stína, full-
komnasta konan í sveitinni, var allt
í senn verkstjóri, vinnufélagi og
húsmóðir, bjó til bestu kjötbollur í
heimi og svo átti hún til að bregða
á leik með krökkunum. Hún kunni
marga skemmtilega leiki og gat
verið prakkari. Yngri sonurinn
hafði gaman af að tala við gamla
manninn á heimilinu, hann Pétur.
Syninum var gefið lítið segulbands-
tæki í fermingargjöf, það reyndist
mikið töfratæki. Gamli maðurinn
var í fyrstu var um sig þegar strák-
urinn var að snúast í kringum hann
með þetta apparat, en þegar hann
þekkti röddina sína frá þessu tæki
breyttist afstaðan í hrifningu og
fyrir kom að hann pantaði viðtal.
Þessar spólur geymir sonurinn
vandlega þótt hljómgæðin séu ekki
góð.
Hann Stebbi (sonur Benna) var
fjármálastjórinn í Minni-Brekku.
Þegar strákarnir voni að fara heim
á haustin þá var hann að lauma pen-
ingaseðli í lófann á þeim um leið og
þeir kvöddu, það voru sumarlaunin.
Eldri sonurinn sem stendur hér hjá
mér, nú 48 ára gamall, lýsir tilfinn-
ingum sínum þegar hann í fyrsta
skipti stóð með þennan seðil í hend-
inni, „þúsund krónur“, slíkir seðlar
voru sjaldséðir í sveitinni, ekki í
vösum almennings. Undrunin var
svo mikil að hann vissi ekki hvort
hann ætti að gráta eða hlæja. Þetta
voru í hans augum það mikil auðæfi
að vandséð var hvernig ætti að eyða
þeim og á leiðinni heim þurfti hann
oft að skoða í vasann þar sem seðill-
inn var til að fullvissa sig um að
þetta væri veruleiki. Það má kallast
táknrænt að báðir þessir synir okk-
ar hafa gerst bændur þótt búskap-
arhættir séu með öðrum hætti en
tíðkaðist í Minni-Brekku.
Mér hefur orðið tíðrætt um syni
mína og tengsl þeirra við Minni-
Brekku. Enn er af nægu að taka,
það sé ég á andlitinu á honum syni
mínum sem Ijómar af frásagnar-
gleði og ánægju yfir að eiga þessar
kæru minningar barnsins sem
gæddar eru þeim eiginleika að
verða skýrari í vitundinni eftir því
sem árunum fjölgar. Því miður get-
ur hann ekki verið viðstaddur útför-
ina.
Hann Benni frændi minn var á
ýmsan hátt sérstæður einstaklingur
og í mínum huga er ekki auðvelt að
draga upp mynd af lífshlaupi hans
sem virkar trúverðug gagnvart öðr-
um sem umgengust hann á öðrum
vettvangi. Ætla mætti að maður á
áttræðisaldri sem velur sér það
hlutskipti að vera einbúi í harðbýlli
sveit, sem er slitin úr tengslum við
þjónustu og heilbrigðiskerfi, sé í
eðli sínu einrænn og óraunsær
gagnvart sjálfum sér og sínum nán-
ustu, en það er erfitt að gerast dóm-
ari um hvemig aðrir eigi að haga lífi
sínu. Benni hefur átt því láni að
fagna að vera hraustur og sjálf-
bjarga allt sitt líf. Því hafði hann
ekki ótta af einverunni og raunar
var hann ekki einn síðustu árin yfir
veturinn því sonurinn Stefán hefur
verið nálægur ef eitthvað bjátaði á.
Benni var að eðlisfari félagsvera,
tók virkan þátt í því starfi er fram
fór innan sveitar og gat verið hrók-
ur alls fagnaðar á mannfundum.
Það kom glöggt í ljós þegar haldið
var hóf á Ketilási í tilefni af áttræð-
isafmæli hans. Það hefði verið gam-
an að vera þar viðstaddur en sem
fulltrúar okkar voru synir okkar
sem ég hef áður getið, brutust í
ófærð yfir heiðar og fjöll til að geta
verið þátttakendur í þessum fagn-
aði. Þeir birtust í veislunni án þess
að hafa gert boð á undan sér. Það
kom Benna á óvart og vakti fögnuð
beggja. Bræðrunum er þetta minn-
isstætt samkvæmi, þar sýndi Benni
gamla takta sem þeir höfðu ekki áð-
ur kynnst. Hann gerðist dansstjóri
og sýndi að hann hafði engu gleymt
í fótamenntinni. Þetta var sannköll-
uð gleðistund fyrir hann og hans
vinafólk í kunnum húsakynnum á
gamla samkomustaðnum á Ketilási
en úti ríkti vetur, sást varla á dökk-
an dfl utan vegar í aprflmánuði.
Þama var staddur Reynir Pálsson
og Sigríður, kona hans, áður ábú-
endur á Stóru-Brekku. Þar hafði
Benni aðstoðað við bústörf í mörg
ár, eins og áður var getið, en hjónin
flutt til Hafnarfjarðar fyrir
nokkrum áram. Reynir flutti Benna
hlýlega afmæliskveðju við þetta
tækifæri.
Þau hjón, Reynir og Sigríður,
hafa haldið tryggð og vináttu við
Benna og litið á hann sem einn úr
fjölskyldunni. Benni dvaldi hjá þeim
þegar hann fór í augnaðgerð hér
syðra og hefur auk þess verið hjá
þeim undanfarin jól um leið og hann
hefur farið til dóttur sinnar í Vest-
mannaeyjum. Hann var nýkominn
heim úr slíkri jólaheimsókn þegar
dauðinn kvaddi óvænt dyra. Það var
mikið áfall fyrir Benna, börnin og
Minni-Brekku heimilið að missa
eiginkonu og móður í blóma lífsins
(um fimmtugt), konu sem var gædd
fjölhæfum eiginleikum, sem eru
fjölskyldu svo mikils virði og þá
ekki síst þegar um hlutverk hús-
móður í sveit er að ræða. Þeir sem
til þekktu vissu að það var hennar
hlutverk að halda um stjórnar-
taumana í öllu þvi er snerti bústörf-
in hvort heldur var utan dyra eða
innan, það var því eðlilegt að margt
breyttist þegar hennar naut ekki
lengur við.
Benna var ekki tamt að bera til-
finningar sínar á torg, en fullvíst er
að söknuður hans hefur verið sár.
Stína mun ekki hafa verið nema 16
ára þegar samband þeirra hófst.
Benni var prúðmenni að eðlisfari,
átti ógjarnan í útistöðum við fólk, en
hann var ekki leiðitamur og fór sínu
fram með hógværð en festu. Fljótin
voru hans athafnasvæði í lífinu,
þeim helgaði hann starfskrafta sína.
Hann gerði hófsamar kröfur til
samfélagsins, heyrðist aldrei kvarta
um kröpp kjör en gladdist með vin-
um og sveitungum þegar tilefni
gafst. Á þessari kveðjustund sé ég
fyrir mér bæina, dalinn og fjöllin
standa hnípin af söknuði eftir að
hafa misst þennan dygga fulltrúa.
Ég þakka honum Benna frænda
mínum langa og dygga vináttu og
óska honum góðrar ferðar yfir móð-
una miklu. Þá færi ég og mín fjöl-
skylda Stebba og Jónu sem og öðr-
um nákomnum hugheilar samúðar-
kveðjur. Sérstakar kveðjur frá
Þráni og Inga.
Guð og góðar vættir blessi ykkur
öll.
Hjálmar Jónsson.
Að morgni 5. janúar síðastliðinn
barst okkur sú frétt að Benedikt
Stefánsson, Benni eins og hann var
alltaf kallaður, hefði fengið hjartaá-
fall og væri nú á sjúkrahúsi Siglu-
fjarðar mikið veikur. Okkur var að
sjálfsögðu bragðið, því aðeins voru
þrír dagar liðnir frá því hann fór frá
heimili okkar í Hafnarfirði ásamt
Stefáni, syni sínum, þar sem þeir
höfðu dvalið með okkur um jól og
áramót. Það var síðan seinni part
þessa sama dags sem fréttin kom
um að Benni væri dáinn. Þetta var
okkur mikið áfall og áttum við erfitt
með að trúa því sem hafði gerst. Þó
að Benni væri ekkert unglamb leng-
ur, þá var hann alltaf það frískur að
þetta var eitthvað sem okkur gat
síðast komið í hug.
Það var vorið 1975 sem við flutt-
um norður í Fljót og hófum búskap
á Stóra Brekku sem var næsti bær
við hliðina á Minni Brekku þar sem
Benni átti heima. Satt best að segja
var kunnátta okkar á sveitastörfum
ákaflega takmörkuð en með dyggri
aðstoð Benna og leiðsögn tókst
fljótlega að ná tökum á búrekstrin-
um. Ekki er að efa að oft hefur
Benna þótt hin mesta skemmtun að
sjá til vandræðagangs og viðvan-
ingsháttar borgarbamanna í hinu
framandi umhverfi. Fljótlega varð
mikill samgangur milli bæjanna
sem hélst alla tíð meðan við bjugg-
um í Fljótum og þeir vora ekki
margir dagarnir sem Benna bar
ekki að garði í Stóru Brekku. Það er
ekki að orðlengja það að mikil vin-
átta og traust skapaðist á milli okk-
ar alla tíð síðan. Oft var rætt um
landsins gagn og nauðsynjar og tek-
ist á um hin ýmsu málefni, hvort
sem þau voru pólitísk eða ekki. Það
fór hins vegar enginn í gi-afgötur
með það hvar Benni var staddur í
þeim efnum.
Á þessum tímamótum minnumst
við Benna með miklum söknuði en
fyrst og síðast er í hug okkar virð-
ing og þakklæti fyrir að hafa fengið
tækifæri til að kynnast þessum
drengskaparmanni sem reyndist
okkur fjölskyldunni svo vel, hvort
sem það var í gleði eða sorg.
Benni var hár maður vexti,
grannur og einstaklega léttur á
fæti. Hann var einkar vel greindur,
glöggur og fylgdist vel með öllu
sem gerðist í hans heimasveit sem
og þjóðmálum öllum. Hann hafði
gaman af hvers kyns skemmtun-
um, var dansari góður og hafði
gaman af söng. Framar öllu var
Benni Fljótamaður sem unni sinni
heimabyggð. Hann var einkar
hraustur og sterkur og lét sér fátt
um finnast þó veður væru oft óblíð.
Hann hafði mikið yndi af því að
spila brids og var reyndar mjög
góður spilari, hvort sem var í vörn
eða úrspilun.
Að lokum viljum við hjónin þakka
forsjóninni fyrir að hafa fengið
tækifæri til að kynnast Benna, hans
æðruleysi og ósérhlífni sem era
kostir sem í nútíma þjóðfélagi virð-
ast fara þverrandi. En umfram allt
er okkur í hug þakklæti fyrir allar
þær stundir, ánægju og þroska sem