Morgunblaðið - 01.04.1999, Blaðsíða 4

4 D FIMMTUDAGUR 1. APRÍL 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Formaður
þrátt fyrir
nærsýnina
Hjarta Steindórs Hjörleifssonar hefur
slegið 1 takt við íslenska leiklist í nær hálfa
öld. Hlutverk hans eru orðin vel á annað
hundrað, hann var í stjórn Leikfélags
Reykjavíkur í aldarfjórðung, hann tók þátt
í vígslu Þjóðleikhússins, hann var fyrsti
dagskrárstjóri Sjónvarpsins og hann sá
langþráðan Leikfélagsdraum verða að veru-
leika með vígslu Borgarleikhússins. Hávar
Sigurjónsson átti samtal við Steindór.
STEINDÓR Hjörleifsson
leikari er fseddur í Hnífsdal
árið 1926, einn fimm systk-
ina, sonur hjónanna Hjör-
leifs Steindórssonar og Elísabetar
Þórarinsdóttur. ,AHa stráka í Daln-
um dreymdi um það að verða for-
menn og aflakóngar. En þegar ég
varð stæi-ri og fór að róa með al-
vörusjómönnum, kom í ljós að ég
var svo nærsýnn að ég var alltaf síð-
astur allra að sjá baujuna. Það gerði
útum alla skipstjóradrauma, því það
var auðvitað skipstjórinn sem átti að
sjá baujuna fyrstur allra.“
„Ég byi-jaði, smástrákur, að róa á
trillu með pabba og bræðrum mín-
um,“ segir Steindór. „Það var alltaf
óskaplega gaman. Pabbi hafði af-
skaplega gaman af söng þó sjálfur
væri hann laglaus og hann söng
alltaf í öllum róðrum og við tókum
undir. Mér þótti vont að draga lín-
una því marglyttan loddi við færið
og það sveið í lófana undan henni.
Þetta vissi pabbi og lét okkur þess
vegna syngja."
„Sem krakki tók ég ekki þátt í
leiklistarstarfi en við hlustuðum
alltaf á útvarpsleikritin á laugardög-
um af andakt. Þá þvoði mamma okk-
ur systkinunum vandlega, gott ef við
fórum ekki í betri fötin, ogyvo sett-
umst við inn í stofu. Ég hafði
snemma gaman af að herma eftir
þekktum röddum úr útvarpi og
skemmti mömmu með eftirhermum
m.a. af Haraldi Björnssyni og séra
Jóni Auðuns. Mamma elskaði ljóð og
hvatti mig síðar til að leggja stund á
leiklistina, hún stóð alltaf með mér.
Ég fór svo á heimavistarskólann í
Reykjanesi við ísafjarðardjúp. Þar
tók ég í fyrsta sinn þátt í leiksýn-
ingu og ég man nú ekkert úr henni
nema að við þurftum að reykja í
leikritinu og bjuggum til sígarettur
úr heyi. Aðaláhyggjuefnið var að
halda eldi í þeim á sýningunni. Frá
Reykjanesi lá leiðin í Gagnfræða-
skólann á Isafirði og þar var Hanni-
bal Valdimarsson skólastjóri og eng-
um líkur. Þórleifur Bjarnason rit-
höfundur kenndi mér og stjórnaði
uppsetningu á leikriti í skólanum.
Hann sagði síðar við mig að hann
hlyti að vera minn fyrsti leikstjóri.
Sjálfur var hann mikill og góður
leikari.
Ekki lifibrauð
Eftir gagnfræðapróf gerðist ég
barnakennari einn vetur í Súðavík.
Það var alltsaman þrælfyndið. Ég
var litlu eldri en krakkarnir sem ég
kenndi, sautján ára og sumum þótti
ekki við hæfi að barnakennarinn
væri að dansa við nýfermdar stúlk-
urnar á böllunum. Auðvitað kunni
ég ekkert að kenna en mér þótti
þetta mjög skemmtilegt. Eftir Súða-
víkurdvölina ætlaði ég að fara í
Kennaraskólann, því í þá daga kom
engum í hug að leikarastarfið gæti
orðið lifibrauð, en ég hætti við kenn-
arahugmyndina og hélt til Reykja-
víkur og fór að vinna „á eyrinni",
eins og það hét, m.a. að losa kol úr
togurum. Toppurinn var þó að kom-
ast að við að losa vörur úr Fossun-
um hjá Eimskip. Ég sótti um að
komast í leiklistarskólann hjá
Lárusi Pálssyni því af honum fóru
miklar sögur, en hann var alltaf
fullsetinn. Sumarið 1946 fór ég á
síld og fiskaði lítið en fékk svo
vinnu í Landsbankanum um
haustið. Þar vann ég svo þar til
Seðlabankinn var stofnaður
1961, þar varð ég deildarstjóri
og kunni vel við mig í banka-
bransanum. En viti menn, allt í
einu var ég orðinn dagskrár-
stjóri Sjónvarpsins nýja haust-
ið 1966 án þess að vilja það og
því starfi gegndi ég þar til í
október 1968 að ég sagði upp
og fór á fastan samning hjá
Leikfélaginu. Ég fór svo af
þeim samningi fyrir þremur
árum er ég varð sjötugur og
hef verið lausamaður síð-
Nærri 120 hlutverk
í vetur leikur Steindór í
Horft frá Brúnni eftir
Arthur Miller. Hann er
einn þriggja leikara LR
frá upphafi sem leikið
hafa fleiri en 100 hlut-
verk, þau munu vera
orðin nærri 120 en hann segir nán-
ast eins og afsakandi að hlutverka-
fjöldinn stafi m.a. af því að hann hafi
sem formaður félagsins oft orðið að
hlaupa í skarðið og taka að sér hlut-
verk sem aðrir gengu frá. „En þar
sem ég var meðábyrgur fýrir
rekstrinum var ekki um neitt annað
að gera.“ Leikferill Steindórs er
jafnmerkur og hann er langur, fjöl-
mörg hlutverk hans hafa orðið
minnisstæð og rifja má upp að 1962
hlaut hann hvorutveggja Skálholts-
sveininn úr Minningarsjóði Soffíu
Guðlaugsdóttur og Silfurlampann
fyrir túlkun sína á Jonni Pope í
Kviksandi eftir Michel Vincent
Gazzo. Steindór snýr hálfpartinn út
úr þegar ég spyr hann hvers konar
leikari hann sé. „Þessu verða aðrir
að svara því ég hef aldrei séð mig
sjálfan leika á leiksviði! Það er gott
að hugsa til þess sem sjálfur Stan-
islavskí kenndi: „Hugsaðu um listina
í sjálfum þér en ekki sjálfan þig í
listinni,“ þó ekki takist alltaif að
halda það heilræði."
Steindór leikstýrði merkum sýn-
ingum á ferli sínum hjá Leikfélaginu
og má nefna þeirra á meðal Hita-
bylgju eftir Ted Willis, Equus eftir
Peter Shaffer, Refina eftir Lillian
Hellman, Volpone eftir Ben Johnson
og Stephan Zweig og Geggjuðu kon-
^ , iviurguiiuiauiu/xviiöw****
„GOÐU heilli var tillagan felld um að leggja Leikfélag Reykjavíkur niður og við vorum 14 ungir leikarar
sem gengum í Leikfélagið haustið 1950,“ segir Steindór Hjörleifsson.

una í París eftir Jean Giraudoux.
Steindór vill þó sem minnst úr leik-
stjórnarferlinum gera og segir leik-
stjórn sína hafa verið íhlaup. „Það er
satt, ég hljóp bara í skarðið sem
leikstjóri ef aðrir brugðust. Mér
þótti samt ákaflega gaman að leik-
stýra. Ef ég væri yngri í dag gerði
ég helst ekkert annað. Það er ekkert
skemmtilegra í leikhúsi en að vera
útí sal og sjá eitthvað kvikna, verða
til í sál og líkama leikarans, finna
hrynjandi verksins þróast, að ég
ekki tali um það að geta fylgst með
áhoifendum á sýningu sem maður
hefur sem leikstjóri skapað með
leikurunum og öðrum listamönnum
leikhússins. Það tækifæri gefst
aldrei þegar staðið er uppi á leik-
sviðinu sem leikari."
Lánis Pálsson
í guðatölu
Steindór segir mér litla sögu af
baráttu sinni við að komast að hjá
Lárusi Pálssyni. „Ég fór ásamt vini
mínum leikaranum Mogens Juul,
sem var nemandi Lárasar, til að
heyra hvort ég hefði loksins komist
að. Ég bankaði hjá Lárasi á Freyju-
götunni og stóð neðst í stiganum
þegar hann tilkynnti mér að því mið-
ur gæti hann ekki tek-
ið mig í skólann því
allt væri fullt. Mér
varð svo mikið um að
ég hreinlega pissaði í
buxurnar og það var í
annað og síðara skiptið
sem slíkt kom fyrir mig
eftir að ég komst úr reif-
um. Ég gat þó stunið því
upp að Mogens væri með
mér. Lárus varð óður og
uppvægur og kallaði á
Mogens og bauð honum
hlútverk f Skálholti þarna
á , staðnum, einn leikarinn
hafði forfallast. Þegar við
gengum burt frá Lárusi var
göngulag okkar tveggja ansi
ólíkt. Mogens dansaði á milli
gangstétta yfir að hafa fengið
hlutverkið en þú getur rétt
ímyndað þér hvernig göngu-
lagið á mér var, niðurbrotinn
og ... já, sleppum því. Um vorið
1946 komst ég á upplestrar-
námskeið hjá Lárusi og þá um
haustið tók hann mig inn í skól-
ann.“
Steindór segist hugsa til
Lárusar Pálssonar með andakt.
„Hann var fjölgáfaður og marg-
snjall listamaður. Hann hafði
strangt nám og reynslu í farteskinu
þegar hann kom heim frá leiklistar-
námi í Kaupmannahöfn. Lárus var
mikið Ijúfmenni og hafinn yfir alla
flokkadrætti í leikhúsinu. í skólanum
lagði hann mikla áherslu á ljóðalestur
og framsögn og brýndi fyrir okkur að
vera forvitin. Vertu með nefið ofan í
öllu, sagði hann. Hjá okkur sem unn-
um með honum og lærðum hjá hon-
um er hann löngu kominn í guðatölu.
Láras hafði oft þá aðferð sem leik-
stjóri að hann tók mann sérstöku taki
um upphandlegginn, hélt á handritinu
í hinni hendi, las textann og leiddi
mann svo um sviðið. Þannig lagði
hann stöður hvers og eins. Mér þótti
merkilegt að eftir að Láras var allur
fór ég á miðilsfund hjá Hafsteini og
þá kom Lárus fram og miðillinn tók
mig þessu sama taki og leiddi mig um
herbergið meðan hann talaði við mig.
Láras var mikill snillingui- og minn-
ing hans má ekki gleymast. í nokkur
ár hefur verið í undirbúningi ævisaga
Lárasar, ég veit ekki hvar það verk
er statt núna, en vona að það birtist
áður en langt um líður.“
Inngrip almættisins
Annar leikstjóri sem hvað mest
áhrif hafði á hina ungu kynslóð leik-
ara sem hóf feril sinn með LR í upp-
hafi sjötta áratugarins var Gunnar
Róbertsson Hansen. „Ég er alveg
viss um að Guð almáttugur, skapari
himins og jarðar, fylgdist náið með
þegar við vorum að byrja í Iðnó eftir
„blóðtökuna miklu“ þegar flestir
listamenn leikfélagsins fóra upp í
Þjóðleikhús. Þá tók almættið sig til
og hreinlega eyðilagði flestar film-
urnar sem þeir voru að taka Leyni-
mel 13 á svo að leikstjórinn Gunnar
R. Hansen stóð verkefnalaus og var
gripinn af Leikfélaginu." Leynimel-
ur 13 hafði þá orðið svo vinsæll í
leikhúsinu að höfundarnir Indriði
Waage og Emil Thoroddsen höfðu
ákveðið að kvikmynda verkið og
fengið Gunnar R. Hansen frá Dan-
mörku til að leikstýra.
„Hann var þá í fjórða sinn hér á
Islandi og gerðist íslenskur ííkis-
borgari eins fljótt og þá leyfðist.
Enn fyllist ég sorg og skömm yfir
því að ekki þótti ástæða til að veita
honum Riddarakross hinnar ís-
lensku fálkaorðu, þegar við óskuð-
um þess á 60 ára afmæli LR 1957.
Það var ekki síst hann sem gaf þess-
um unga og líttreynda leikhóp okkar
í Iðnó trúa á mátt sinn og megin.
Það var ráðist í hvert stórvirkið á
fætur öðru undir öruggri hand-
leiðslu hans. Maðurinn var svo
gagnmenntaður og smekkvís að
hann hafði traust allra sem nálægt
honum komu. Að gera leiktjöld, bún-
inga og hljómlist lék honum í hönd-
um. Honum tókst á sinn hljóðláta
hátt að leiðbeina okkur, næstum án
orða. Svo er fyrir að þakka 100 ára
afmæli LR að næsta víst er að list-
ferill Gunnars hér á íslandi og í
Danmörku verður rannsakaður og
skráður á komandi árum.“
Hjartað í
Borgarleikhúsinu
Steindór er af þeirri kynslóð leik-
húsfólks sem tók þátt í vígslu Þjóð-
leikhússins voiið 1950. „Ég var með
í öllum þremur opnunarsýningum
Þjóðleikhússins þó persónulega sé
markverðast fyrir mig að þar kynnt-
ist ég konuefninu mínu, Margréti
Olafsdóttur leikkonu, sem var í
fyrsta útskriftarhópnum úr Leiklist-
arskóla Þjóðleikhússins. Dóttirin
Ragnheiður fæddist 1952 og fyrir
bragðið hættum við Gréta við að
fara til Kaupmannahafnar þar sem
Paul Reumert og Anna Borg höfðu
haft góð orð um að verða okkur inn-

I