Morgunblaðið - 01.04.1999, Blaðsíða 22

22 B FIMMTUDAGUR 1. APRÍL 1999
MORGUNBLAÐIÐ
JÓN R. MÖLLER
Ofbelii er ófellt
oi ftentst ner
EG kom til Suður-Afríku árið
1991 til að heimsækja systur
mína sem bjó í Pietermaritz-
burg í KwaZulu/Natal og flentist
- hér,“ segir Jón R. Möller sem nú er
giftur maður og býr í Höfðaborg og
starfar sjálfstætt sem kerfisfræðing-
ur. ,Á.ður en ég kom hingað var ég
að læra líffræði við Háskóla Islands
en ákvað að sækja um námsvist við
háskólann í Höfðaborg (University
of Cape Town) og fór að læra lífefna-
fræði og örverufræði og lauk BSc-
prófi árið 1994. A meðan á náminu
stóð var ég svo heppinn að fá vinnu
við rannsóknarstörf hjá prófessom-
um mínum og gat þannig framfleytt
mér. Skömmu eftir að námi lauk
bauðst mér vinna á rannsóknarskip-
inu Agulhas við Suðurheimskauts-
landið. Þar er starfandi s-afrísk
rannsóknarstöð sem á aðild að al-
þjóðlegu verkefni í Antarktíku. Fara
' þar fram athuganir á sjávarh'ffræði,
stjörnufræði, sjávarstraumum og
rekís svo eitthvað sé nefnt. Á þess-
um tíma hafði ég kynnst konu minni,
Lauru, sem er belgísk, en hún er að
ljúka hér doktorsnámi í lífefnafræði.
Faðir hennar er læknir og starfar í
East London. Við Laura fengum
bæði vinnu á skipinu sem sigldi um
Suður-Atlantshafið en við sáum um
að mæla magn súrefnis í sjónum og
niðurstöðurnar voru notaðar fyrir
langtíma veðurspár. Við vorum á
s skipinu í tvo og hálfan mánuð og var
það ákafiega skemmtilegur tími en
við trúlofuðum okkur um borð.“
Jón fékk síðan vinnu við erfða-
fræðirannsóknir við háskólasjúkra-
húsið í Höfðaborg Groote Schuur sem
þýðir stóra hlaðan á máli Afríkana
(Búa). Cecil Rhodes, sem kallaður
hefui- verið faðir nýlendustefnu
Breta, átti búgarð sem þar stóð en
hann gaf háskólanum lóðina - þaðan
kemur nafnið en það er önnur saga.
Jón vann með hópi sem fékkst við
rannsóknir á arfgengum sjúkdómum
þar á meðal Huntingtons, Spin-
ocerebellar Ataxia og augnsjúkdómi
sem neftiist Retinitis Pigmentosa
(RP). Segir hann sjúkdóminn hafa
komið til S-Aíríku frá Bretlandi með
einni fjölskyldu en stærsta hóp sjúk-
linga með þennan augnsjúkdóm sé
þar að finna. Vann hann við rann-
sóknimar í eitt og hálft ár. „Ég hafði
ánægju af vinnunni en því miður var
hún illa launuð og átti ég erfitt með
að borga af bankanámslánunum mín-
um svo ég byrjaði að starfa við tölvur.
Ég fór í kvöldskóla til að læra kerfis-
fræði og sérhæfði mig í Microsoft-
netkerfum og nethugbúnaði. Störf á
þessu sviði eru vel launuð. Undanfar-
in ár hef ég svo starfað sjálfstætt hjá
fyrirtækjum með Microsoft-lausnir.
Sem stendur fæst ég við gagna-
grunna og rafrænt viðskiptaumhverfi
á netinu. Slík viðskipti fara vaxandi í
heiminum. Ég kann vel við mig í
þessu umhverfi og finnst gott að vera
l i! ■ is mm 1 \ á í v m íh 1 c
1 U tHB r I
JÓN Ólafur
Möller ásamt konu sinni Lauru. Þau unnu um tíma við rannsóknir við Suðurheimskautslandið.
minn eigin herra.“
Jón segir það hafa verið gott að
stunda nám í UTC í Höfðaborg því
háskólinn sé góður, sérstaklega á
sviði vísinda og læknisfræði. „Nú er
hins vegar erfitt fyrh- hvíta karlkyns
nemendur að stunda háskólanám í
Suður-Afríku nema eiga vel stæða
foreldra. Ein af ástæðunum er sú að
þeir fá ekki lengur eins greiðan að-
gang að námsstyrkjum og skólagjöld
eru há. Svartir eru líklegri til að fá
námsstyrki en hvítir. Það er enginn
lánasjóður námsmanna í S-Afríku,
hér bjóðast bankalán sem verður að
endurgreiða innan þriggja ára að
námi loknu með vöxtum.
Fjárframlög til heflbrigðismála
fara einnig minnkandi. Deildum á
sjúkrahúsum hefur verið lokað og
læknar og hjúkranarfræðingar fara
til einkasjúkrahúsa þai’ sem þau fá
vinnu og launin era hærri. Ég færi
aldrei inn á ríkisspítala því aðstæður
þar eru orðnar svo slæmar heldur
færi ég á einhverja af einkareknu
sjúkrastöðvunum," segir hann.
„Já, það er töluverður atgervisflótti
héðan,“ svarar hann aðspurður.
„Vegna vaxandi óróleika í þjóðfélag-
inu hafa erlend fyrirtæki ekki aukið
staifsemi sína hér og hópur betur
menntaðs fólks hefur sótt atvinnu uL
an S-Afríku. Jón segist vera að hugsa
sér til hreyfings. Ástæðurnar segir
hann vera einkum þrjár: „Laura kona
mín hefur áhuga á að komast í fram-
haldsnám í Bretlandi eða Bandaríkj-
unum. Sjálfur vil ég komast í betur
launuð störf og kaupgeta randsins
hefur minnkað gífurlega, um fjöratíu
prósent síðan 1992. Ef ég fengi starf í
ofangreindum löndum fengi ég mun
hærri laun auk þess sem þau eru
komin mun lengra á því sviði sem ég
starfa á. Svo er ofbeldið einfaldlega
orðið of mikið hér.“ Hann segh- okkur
frá því að nágrannakona samstarfs-
konu Laura hafi orðið fyrir þeirri
hremmingu að bflnum hennar hafi
verið stolið og hann notaður í
sprengjutilræðinu á veitingastaðnum
Planet Hollywood í ágúst síðastliðn-
um þar sem tveir létu lífið og á annan
tug slösuðust. „Nýlega var ég að
ganga fram hjá lögreglustöð hér í
Höfðaborg og fimmtán eða tuttugu
mínútum síðar sprakk þai’ sprengja.
Ofbeldið er sífellt að færast nær
manni,“ segir hann og hryllir sig.
Líkt og Kristín Blewitt og fjöl-
skylda hennar búa Jón og Laura í
hverfi með strangri öryggisgæslu.
„Til skamms tíma var Höfðaborg
sæmilega öragg borg en það hefur
breyst á undanförnum árum. Það
hafa verið fjöldi sprengju- og
skotárása í og kringum Höfðaborg á
síðastliðnu ári. Hér stunda menn
bæði auðgunarglæpi og hryðju-
verkastarfsemi. Til að forðast auðg-
unarglæpi geta íbúarnir gert sér far
KRISTÍN ÞÓRÐARDÓTTIR BLEWITT
Rehur ahtu-tahtu myndbando-
leigur í Jóhannesarborg
KRISTÍN Þórðardóttir Blewitt var um tíma ritsljóri Playgirl í S-Af-
ríku en nú rekur hún myndbandaieigur í Jóhannesarborg.
EIR eru ekki ýkja margir
Islendingarnir sem búa í S-
Afríku en þá er að finna í
öllum helstu borgum landsins og
vinna þeir við mismunandi störf.
Einn þeirra er Kristín Þórðardótt-
ir Blewitt sem býr í úthverfi Jó-
hannesarborgar. Þegar við heim-
sóttum hana stóð yfir hjá henni
grillveisla eða braai eins og inn-
fæddir kalla það. Grillað var við
sundlaugarbarminn í garðinum
hennar og hafði hún boðið íslend-
ingum sem búa í nágrenninu til
matarins, þeim Hildi von Schilling
og manni hennar Peter og Árna
Elíassyni auk nokkurra s-afrískra
vina. Degi var tekið að halla þegar
okkur bar að, veðrið var hlýtt, birt-
an mjúk og gróðurinn í fullum
skrúða - allt angaði af sumri.
Kristín hefur búið í S-Afríku síð-
an 1988. Reyndar bjó hún þar
einnig sem barn eða frá fimm ára
aldri og þar til hún varð þrettán ára
gömul. Faðir hennar Þórður Sæ-
mundsson starfaði sem flugvirki í
Jóhannesarborg.
Kristín er gift Anthony Blewitt
sem er vinsæll útvarps- og sjón-
varpsmaður í S-Afríku og eiga þau
tvo syni. Síðan hún flutti aftur til
- landsins hefur hún haft ýmis járn í
eldinum. Um tíma var hún útgef-
andi og ritstjóri tímaritsins Play-
girl. Hún hefur einnig starfað sem
framleiðandi að sjónvarpsþáttum
sem Anthony hefur stýrt. Jafnframt
rekur hún tvær myndbandaleigur í
Jóhannesarborg. Önnur er svoköll-
)Uð aktu-taktu (drive-in) mynd-
bandaleiga. En hvernig kom til að
hún fluttist aftur til S-Afríku?
„Ég kynntist Tony, sem er Breti,
í Lúxemborg þar sem hann starfaði
hjá Radio Luxembourg. Þegar við
ákváðum að flytja varð S-Afríka
fyrir valinu. Þá ekki síst vegna þess
að hvergi í heiminum er hægt að lifa
eins góðu lífi af tiltölulega litlu og
hérna. Félagslífið er líka gott og
okkur geðjast mjög vel að fólkinu
sem hér býr, það er einlægt og
þægilegt í viðmóti," segir hún.
„Veðráttan er frábær og landið fal-
legt og gróðursælt og því vel fallið
til hvers kyns útiveru enda ferðast
S-Afríkumenn mikið innanlands.
Við gerum töluvert af því að fara í
gönguferðir og útilegur. Hér er
einnig gaman að fara í leikhús.
Það sem skyggir á vera okkar er
hve ofbeldið er orðið mikið. Allir
þekkja einhvern sem hefur orðið
iyrir árásum á götum úti eða heima
fyrir og sjálf varð ég fyrir því að
ráðist var á mig þar sem ég sat í
bílnum mínum við rautt umferðar-
Ijós. Vissi ég þá ekki fyrri til en rúð-
an var brotin og mér hótað öllu illu
nema að ég afhenti handtöskuna
mína með peningunum í sem ég
gerði umyrðalaust. Auðvitað brá
mér illa við en taldi mig hafa sloppið
tiltölulega vel því í helming ránstil-
fella eru fórnarlömbin skotin og
flest í bflunum sínum.
Tony varð svo fyrir því nýlega að
vera staddur á veitingahúsi þegar
fjórir vopnaðir menn raddust inn á
staðinn og skipuðu öllum að leggj-
ast á gólfið og tóku af þeim allt fé-
mætt. Á meðal degi eru um þrjátíu
S-Afríkubúar skotnir til bana en
tíðni morða er hér sex til sjöfalt
meirí en í Bandaríkjunum."
Á þeim árum sem Kristín bjó með
foreldrum sínum í Suður-Afríku var
þar róstusamt vegna andspymu við
aðskilnaðarstefnuna. „Þá var okkur
kennt hvernig við ættum að bregð-
ast við ef hryðjuverkamenn réðust
inn til okkar,“ segir hún. „Núna
læra börnin okkar í skólunum hvað
þau eiga að gera ef ráðist er á þau á
götum úti.“
Kristín segir að aukningin á of-
beldinu hafi leitt til þess að hús og
heilu hverfin séu nú eins og víggirt.
Hverfið sem Kristín býr í er þar
ekki undanskilið en háir stein-
steyptir veggir með gaddavír ofan á
umlykja það og í hliðinu er öryggis-
vörður sem stöðvar þá sem ætla að
fara í gegn og spyr um erindi og
skilríki.
Þótt gott sé að búa í S-Afríku á
margan hátt þá segir hún að þró-
unin hafi í ýmsum málum verið á
verri veg á undanförnum árum.
„Almenna skólakerfið er að
hrynja," segir hún með áherslu.
„Ástæðan er sú að minna fjármagn
er sett í skólana sem hefur meðal
annars leitt til þess að námsbækur
hefur vantað fyrir börnin. Gæði
kennslunnar hafa versnað. Sú
regla að ákveðið hlutfall svartra
þurfi að vera á hverjum vinnustað
hefur svo orðið til þess að hvítum
kennurum hefur verið sagt upp
störfum og svartir ráðnir í staðinn
en margir þeirra hafa ekki tilskilda
menntun til að annast starfið. Bæði
svartir og hvítir sem hafa efni á því
senda börnin sín í einkaskóla. Það
eru þó einkum hvítir sem hafa efni
á því en þessi aðstöðumunur við-
heldur mismunun kynþáttanna.“
Kristín segir að mikið atvinnu-
leysi sé í S-Afríku einkum meðal
svartra en áætlað er að í röðum
þeirra sé um 40% atvinnuleysi.
„Hvítir hafa margir hverjir svarað
atvinnuleysinu með því að hefja
sjálfstæðan rekstur eða hafa flust af
landi brott. Sjálf hefur Kristín verið
sjálfstæður atvinnurekandi undan-
farin ár. Segir hún að auðvelt sé að
stofna fyrirtæki í S-Afríku því
rekstrarleyfi séu auðfengin. Fyrir
nokkram árum gaf hún út tímaritið
Playgirl. „Ég stofnaði blaðið með
kvenréttindasjónarmið að leiðar-
Ijósi. Ég vildi fræða konur í landinu
um líkama sinn en á þessum árum
var kynlífið mikið feimnismál og
konur voru kúgaðar á þessu sviði.
Hér var við völd mjög íhaldssöm
stjórn og öll fræðsla um siðferðis-
mál var að mestu leyti í höndum