Morgunblaðið - 22.09.1999, Síða 36

36 MIÐVIKUDAGUR 22. SEPTEMBER 1999
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Islenska
gullæðið
I eina tíð þótti fremur neikvætt að
græða. Nú erþað mjögjákvætt. Og
það besta erauðvitað aðþettajá-
kvæða viðhorfgagnvartgróða hefur
gertfólki kleift að breyta umhverfi
sínu á svo sáraeinfaldan hátt.
Það telst víst fram-
úrskarandi gamal-
dags að standa í
þeirri fráleitu trú að
með því að hafa
skoðanir á samfélaginu megi
hafa áhrif á það. Enginn getur
haft áhrif á samfélagið í dag,
það er sjálfstætt fyrirbæri sem
lýtur sínum eigin lögmálum,
enda er allt eins og það á að
vera, þó að á tilteknu sviði sé
hægt að gára vatnið ef menn
hafa kunnáttu til þess; það er
hægt að græða peninga. Hið
eina sem þarf til að græða pen-
inga er að hafa vit á því eðla fyr-
VIÐHORF
Eftir Hávar
Sigurjónsson
irbæri, pen-
ingamarkað-
inum. Kunna
á hlutabréfin

og markaðinn. I eina tíð þótti
fremur neikvætt að græða. Nú
er það mjög jákvætt. Og það
besta er auðvitað að þetta já-
kvæða viðhorf gagnvart gróða
hefur gert fólki kleift að breyta
umhverfí sínu á svo sáraeinfald-
an hátt. Fyrst byrjar maður á
því að græða peninga sem er
enginn vandi og fyrir peningana
er hægt að kaupa alls kyns
breytingar. Peningana notar
maður auðvitað bara fyrir sig og
sína, þetta er manns eigin gróði
ekki annaira, enda er hvers
konar sameiginleg neysla hálf-
hlægileg; ef þú vilt breyta þínu
umhverfí geturðu bara farið og
grætt þína eigin peninga. Það
er nóg af þeim, það er bara að
kunna á þá og vita hvemig mað-
ur á að beina þeim til sín.
Stærsta áróðursbragð samfé-
lagsins á seinni árum er fólgið í
þessari hugmynd um hreyfiafl
hlutanna, peningana sem í land-
inu liggja. Það væri eiginlega
bráðfyndið ef það væri ekki
hálfdapurlegt líka að löngu eftir
að síðasta Ameríkanann með
fullu viti hætti að dreyma amer-
íska drauminn þá göngum við
hér uppi á Islandi um í draum-
kenndu ástandi og trúum því að
hér megi endalaust græða pen-
inga. Kannski er það svo,
kannski er endalaust hægt að
græða peninga, en blekkingin
er þá fólgin í þeirri trú að allir
eigi jafnan aðgang að hinum
mikla gróða. Hér geisar gul-
læði. Hér ríkir sú sannfæring að
allir muni fínna gull. Þeir sem
ekki eru þegar búnir að finna
það steypa sér í himinháar
skuldir í þeirri fullvissu að gull-
ið muni þeir finna áður en kem-
ur að skuldadögum. Hér ríkir
orðið það merkilega viðhorf að
þeir sem ekki kunna að græða
séu einfaldlega fífl. Þeir sem
leggja sig niður við kennslu til
að lifa á því eru fífl, þeir sem
leggja sig niður við að gæta
bama til að lifa á því eru fífl,
þeir sem yfirhöfuð leggja sig
niður við að vinna láglaunastörf
til að lifa á þeim eru fífl, því allir
aðrir hafa vit á því að gera eitt-
hvað annað ábatasamara. Til að
halda vitsmunalegri reisn sinni
verða þeir sem láglaunastörfun-
um sinna að geta réttlætt til-
veru sína með því að láta líta svo
út sem þetta sé aukastarf, hinar
raunverulegu tekjur, gróðinn,
komi annars staðar frá.
Svo er komið að undirstöð-
umar þrjár, framleiðslan,
menntunin og umönnunin, eru
orðin að hálfvandræðalegu fyr-
irbæri í samfélagi okkar; þetta
sem allt byggir á og við treyst-
um fyrir hvorutveggja afkomu
okkar og uppeldi bama okkar
(að miklu leyti) eru í hugskoti
flestra orðin að starfsvettvangi
þeirra sem hafa ekki vit eða
getu til að halda sig annars
staðar. Kannski býsna stór orð
en hvers vegna em þessi störf _
þá ekki launuð að verðleikum? I
hvert sinn sem þessari spum-
ingu er hreyft hrista landsfeð-
umir höfuðið af góðlátlegu um-
burðarlyndi og minna á
verðbólguna sem vofir yfir eins
og fyrirheit um alíslenska mar-
tröð sem tæki við af draumnum
góða.
Hið nútímalega viðhorf gerir
ekki ráð fyrir að samfélagsleg
fyrirbæri séu skoðuð í stærra
samhengi. Nútíminn gerir ráð
fyrir, gerir nánast kröfu um, að
fólk sérhæfi sig á tilteknu sviði,
mjög afmörkuðu. Þetta nær til
skoðananna einnig. Menn eiga
að sérhæfa sig í skoðunum sín-
um, þrengja þær niður á mjög
afmarkað svið og gefa sér for-
sendur innan þess sviðs og var-
ast að leita uppi ástæður utan
síns tiltekna sérsviðs. Þess
vegna á ekki að leita svara við
vaxandi verðbólgu í pólitískri
hugmyndafræði tiltekinna
stjómmálaflokka. Svörin á að
finna í kröfugerð einstakra
þjóðfélagshópa, svörin á að
finna í óánægju þeirra sem hafa
ekki lært listina að græða og
hafa ekki sætt sig við hlutskipti
sitt.
Það er ekki í tísku að spyrja
stórra spurninga um samfélagið
eða skipulag þess. Samfélagið
er réttlátt og gott eins og það
er. Innan þess em að visu mis-
fellur, en þær má lagfæra, eða
a.m.k. hafa skoðun á þeim án
þess að setja eitt allsherjar
spurningarmerki við hið stóra
samhengi. Um leið og byrjað er
að spyrja spurninga um samfé-
lagið í heild sinni, gera athuga-
semdir við grundvallarstofnanir
þess og velta fyrir sér hvers
vegna tilteknar mannlegar
gjörðir eru oftar en ekki rædd-
ar á sama plani og náttúmlög-
mál eða guðleg fyrirbæri er
hætta á að slíkt verði túlkað
sem áróður í einhverri mynd
nema yfir því hvfli eins konar
afstæðistónn; spyrjandinn læt-
ur koma skýrt fram að hann sé
að velta þessu fyrir sér á svip-
uðum nótum og hvort líf sé eftir
dauðann, því getur auðvitað
enginn svarað en allir fá samt
svar við því að lokum, án þess
að geta miðlað því áfram. Það er
m.ö.o. nauðsynlegt að reifa svo
róttækar spumingar þannig að
fulljóst sé að spyrjandanum
gangi ekkert annað til en hlut-
laus forvitni, svarið sé í sjálfu
sér aukaatriði, það er spuming-
in sjálf sem er svona í sjálfu sér
býsna athyglisverð. Svona út af
fyrir sig.
Tillaga til laga um
stjórn fiskveiða
HVERT mannsbam
sem fæðist í þennan
heim veit í fyrstu harla
lítið um lífið og tilver-
una, en eftir því sem
ámnum fjölgar á þekk-
ing okkar að aukast í
réttu hlutfalli við þá
reynslu sem við verð-
um fyrir. Þannig var
upphafið í grein sem ég
skrifaði í febrúar á
þessu ári og á enn við í
þessu máli. Sú þekking
og reynsla sem ég hef
hlotið á 34 ára sjó-
mannsferli hlýtur að
vikta eitthvað í sam-
bandi við sjávarútveg,
og sú fullyrðing að við höfum farið út
af sporinu í sambandi við vemdun
fiskistofna, er ekki lengur efi heldur
vissa. Það er einfaldlega ekki hægt
að laga fiskistofna eftir hagkerfinu
heldur á þetta að vera öfugt „hag-
kerfi em löguð til eftir ytri aðstæð-
um í náttúrunni“,^ skaparinn ræður
einfaldlega alltaf. Ég gæti ritað langt
mál um fiskveiðimál og þau mistök
sem við höfum gert og jafnframt það
sem vel hefur verið gert, en eitt er
Ijóst að stokka þarf upp á nýtt í lög-
um um stjóm fiskveiða.
Hér er svo tillaga mín en hana má
eflaust laga eitthvað til að hætti
hússins (LIÚ);
1. grein: Öllum réttbomum Is-
lendingum skal tryggður réttur til að
stunda þann atvinnurekstur sem
nefnist fiskveiðar innan íslenskrar
fiskveiðilögsögu sem er 200 sjómflur
frá ströndum Islands. Markmið laga
þessara er að stuðla að sjálfbærri
nýtingu allra nytjastoíha við strend-
ur landsins, þannig að sem mest hag-
ræði og farsælust búseta megi fara
saman hveiju sinni.
2. grein: Hver sá er hefur til þess
skip sem uppfyllir reglur um haffæri
og hlítir reglum um vemdun fiskist-
ofna má róa til fiskjar og selja hann
hæstbjóðanda, enda í'ari afli á mark-
að innanlands.
3. Heildar brúttó i’úmlestartala
fiskiskipa sem stunda veiðar á botn-
lægum fiski í íslenskri lögsögu
hveiju sinni, skal aldrei vera meiri
en sem nemur helmingi af úthlutuðu
heildarmagni í tonnum af þorski á ári
hveiju. Alla aukningu aflaheimilda
skal nýliðun í greininni hafa forgang
um að hljóta, en ef ekki er sótt um
allt það magn sem aukning hijóðar
uppá, skal deila henni á þá sem fyrir
eru samkvæmt reglu hér á undan.
4. grein: Öll skip er stunda veiðar
á svonefndum uppsjáv-
arafiski (nótaskip og
þau skip er veiða með
flotvörpu uppsjávar-
fisk) skulu eingöngu
hafa leyfi til siíkra veiða
og ekki nytja úr öðmm
stofnum, enda sé sá
floti ekki stærri en svo
að hann teljist sjálfbær
til slíkra nota. Skal af-
lanefnd ályktaJiar um.
5. grein: Ar hvert
skal ákveðið hvaða
magn skal veitt af
hverri tegund og skal
vera sérstök nefnd sem
úrskurðar þar um. Skal
nefnd þessi kallast af-
lanefnd. I nefnd þessari skulu eiga
sæti 3 menn frá sjómönnum, 3 menn
frá útgerðum, 3 menn frá Hafrann-
Sjávarútvegur
Pað er einfaldlega ekki
hægt að laga fiskistofna
eftir hagkerfinu, segir
Svavar R. Guðnason,
heldur á það að vera
öfugt.
sóknarstofhun og 3 menn úr sjávar-
útvegsnefnd Alþingis. Skal ákvörðun
þessarar nefndar vera endanleg.
6. grein: Allur afli skal veginn á
löggiltri vikt um leið og honum er
landað, einnig er skylt að koma með
allan afla að landi sem fæst í veiði-
ferð að viðlagðri refsingu sem um
getur í 11. grein þessara laga.
7. grein: Af öllum afla ber að
greiða 10% gjald sem fer til reksturs
Fiskistofu, Landhelgisgæslu, Sigl-
ingastofnunar, Slysavamafélags Is-
lands og annarra stofnana sem
tengdar eru sjávarútvegi og skal af-
lanefnd ákvarða þar um.
8. grein: Skipum þeim er stunda
veiðar með botnvöi’pu, skal ekki
heimilt að veiða nær landi en 30 sjó-
mflur. Þó skal heimilt að leyfa rækju-
veiðar með og án skflju eftir umsögn
aflanefndar.
9. gi'ein: Hveiju skipi er veiðii' í ís-
lenskri lögsögu botnlægan fisk, er
sjálfgefið að fá í sinn hlut þorsk í
tonnum til jafns við brúttó rúmlesta-
tölu skipsins, einnig skal helming af
öðrum tegundum skipt með sömu
reglu. Þeim helming sem eftir verður
skal skipt þannig að þau skip er
stunda veiðar með línu eða handfæri
fái hluta en önnur skip afganginn.
10. grein: Fari skip til veiða á önn-
ur hafsvæði skal veiðileyfi þess lagt
inn til geymslu. Þannig má næsti
rétthafi eða rétthafar nýta það pláss
sem skapast við brotthvarf brúttór-
úmlesta úr lögsögunni. Ekki má
leggja inn rétt til skemmri tíma en 3
mánaða, en að þeim tíma Hðnum má
fyrri rétthafi endurheimta veiðileyfi
sitt aftur, skal þá rýmt til fyrir fyni
rétthafa á kostnað þeirra er inn
komu.
11. grein: Aldrei má taka greiðslu
né önnur verðmæti, hveiju nafni sem
það kann að nefnast fyrir veiðileyfi
eða annan rétt tengdan veiðum í ís-
lenskri fiskveiðilögsögu nema með
lögum. Viðurlög við slíku skulu und-
antekningariaust hljóða upp á missi
leyfis til reksturs útgerðar innan ís-
lenskrar fiskveiðilögsögu.
12. grein: Fiskistofa skal annast
eftirlit með framkvæmd þeirra laga
sem eru í gildi hveiju sinni um stjóm
fiskveiða. Einnig skal Fiskistofa ann-
ast tilfærslur á milli tegunda þannig
að sem mest og best nýting fáist úr
fiskistofnum sem takmarkað er að
veiða úr. Skal aflanefnd setja þar
reglur um og reikna út nýtíngar-
stuðla hverrai’ tegundar fyrir sig.
Verðmætí þessara skipta skal endur-
skoða reglulega og ekki sjaldnar en á
6 mánaða frestí.
13. grein: Það skip sem óskar eftir
breytingum á aflasamsetningu skal
leggja inn þá tegund sem það telur
sig ekki hafa hagræði af að nota, og
óska eftir annarri tegund í staðinn.
Avallt skal vera heimild fyrir 5% um-
fram úthlutun í hverri tegund fyrfr
sig til að mæta misræmi sem getur
orðið tímabundið með þesari tilhög-
un. Þá skal vera heimilt að fara allt
að 10% fram úr leyfðum aflaheimild-
um við lok fiskveiðiárs enda sé sá afli
dreginn af næsta ári ef þurfa þykir.
14. grein: Aflanefnd setur öll þau
mörk sem lögum þessum fylgja.
Ekki er aflanefnd heimilt að víkja frá
settum reglum í neinu tilviki nema
með samþykki sjávamtvegsráðherra
sem sker úr um ágreining sem upp
kann að koma um stjóm fiskveiða.
15. grein: Lögum þessum má á
engan hátt breyta, þannig að þau
skarist á við setta allsherjarreglu í
stjómarskrá Islands sem er lýðveld-
isregla jafnt og jafnræðisregla.
Höfundur er útgerðarmaður Vatn-
eyrar BA-233.
Svavar R.
Guðnason
Lambakjöt og kjaramál
ÞAÐ ER okkur ör-
yrkjum og öldruðum
mikið gleðiefni að lesa
það í Morgunblaðinu
fimmtudaginn 16.
september að Magnús
Hjaltested, sauðfjár-
bóndi á Vatnsenda við
Elliðavatn, skuli ætla
að selja okkur lamba-
kjöt af nýslátruðu á
útflutningsverði sem
mun vera um það bil
helmingi ódýrara en í
verslunum. Hann
hvetur aðra bændur
til þess að gera eins.
Við öryrkjar og elli-
lífeyrisþegar vonum
að þeir verði við þeirri áskoran, en
Magnús býðst til að hafa milli-
göngu um söluna. Stjórn Sjálfsbj-
argar, félags fatlaðra á höfuðborg-
arsvæðinu, hvetur alla sína
félagsmenn til að bregðast við
þessu höfðinglega tilboði Magnús-
ar með því að nýta sér þetta. Ekki
mun veita af í því hækkanaflóði
sem dunið hefur á
okkur undanfarið án
þess að við höfum
iengið nokkra leiðrétt-
ingu þar á.
Nú era kjarasamn-
ingar framundan og
sennilega verður hart
tekist á. Verkafólk tel-
ur sig hafa verið hlun-
farið á undanförnu
samningstímabili, aðr-
ir hafi fengið hækkan-
ir, en það setið eftir
óbætt hjá garði.
Hvað má þá segja
um örorkulífeyrisþeg-
ana. Landsfeðurnir
eru að stíga fram um
þessai’ mundir til þess að hvetja
okkur til þess að sýna nú ábyrgð og
hófsemi í kröfum okkar, svo stöð-
ugleikanum verði ekki ógnað, eða
verðbólgunni hleypt af stað. Eitt-
hvað hljómar þetta einkennilega í
eyrum okkar öryrkjanna sem var
sagt í vor fyrir kosningarnar að
mikið góðæri ríkti, við hefðum það
Ábyrgð
Öryrkjar, segir
Gunnar Reynir
Antonsson, eiga ekki
fyrir nauðþurftum.
mjög gott og myndum hafa það en
betra eftir kosningar - ef við kysum
rétt?
A sama tíma koma til okkar ör-
yrkjar sem eiga ekki fyilr nauð-
þurftum, þrátt fyrir mikla aðhalds-
semi og spamað, góðærið sneiddi
einhvern veginn fram hjá þeim.
Abyrgð okkar öryrkjana er því að
koma aðilum vinnumarkaðarins og
landsfeðrum okkar í skilning um að
það verður að greiða okkur mann-
sæmandi örorkulaun.
Höfundur er formaður Sjálfsbjarg-
ar, félags fatlaðra á höfuðborgar-
svæðinu.
Gunnar Reynir
Antonsson