Morgunblaðið - 06.10.1999, Qupperneq 36

'*36 MIÐVIKUDAGUR 6. OKTÓBER 1999
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Persóna og
persónur
„Er víst að skilningurinn opnistfyrir til-
verknað einfóldunarinnar? Hvers eiga
börnin aðgjalda?“
H
1 in meinta fjöl-
breytni leikhús-
anna í verkefna-
vali hefur
vissulega ýmsa
kosti í för með sér. Einn þeirra
er t.d. að hægt er að fara á
hverja leiksýninguna á fætur
annarri og velta fyrir sér hvað
felist í fyrirbærinu leikpersóna.
Pað er nefnilega ekki sama
persóna og persóna. Hvað á til
dæmis Glanni glæpur, skúrkur-
inn í grænmetisbarnaleikritinu í
Pjóðleikhúsinu, sameiginlegt
með Melkíor Gabor í Vorið
vaknar? Þeir eru vissulega báðir
leikpersónur, eru báðir leiknir
og túlkaðir af leikurum og hafa
afgerandi áhrif á framvindu
leikritanna sem þeir hafa verið
skapaðir inn í, en að öðru leyti
eru þeir giska ólíkir. Glanni
glæpur er útfærð týpa, upp-
stækkuð ein-
VIÐHORF
Eftir Hávar
Sigurjónsson
földun á týp-
ískum skúrki
teiknimynd-
anna. Hversu
vel heppnaður hann er á leiksv-
iðinu ræðst af kunnáttusamleg-
um líkamsfettum leikarans,
öfgakenndri raddbeitingu og
andlitsgrettum. Hversu vel leik-
urunum tekst að líkja eftir
teiknimyndafígúrunum er mæl-
ikvarðinn á árangurinn. Þetta er
kannski allt í lagi svo langt sem
það nær, en í þessu felst líka
ákveðin uppgjöf fyrir fjölda-
menningunni. Eftiröpun og
stæling. Þetta á barnið í salnum,
áhorfandinn, að tengja við sitt
uppáhaldsefni úr sjónvarpinu,
teiknimyndimar. Einfaldleiki
persónunnar og reyndar pers-
ónanna allra í umræddri sýn-
ingu er umhugsunarefni þrátt
fyrir ofurjákvæðan boðskap
verksins. Glanni glæpur er ein
hugsun, ein tilfinning, aðrar
persónur eru jafnframt ein
hugsun, ein tilfinning; hugsanir
og tilfinningar í verkinu eru
jafnmargar persónunum. Þann-
ig eru teiknimyndir, þannig er
reyndar flest það bamaefni sem
borið er á borð fyrir börnin í
dag. Yfirgengilegar einfaldanir
á flóknum fyrirbærum, væntan-
lega þannig framsettar í þeim
tilgangi að opna börnunum
skilning á þeim. En er víst að
skilningurinn opnist fyrir til-
verknað einföldunarinnar? Er
ekki leikhúsið einmitt eitt síð-
asta vígið sem halda ætti í dýpt
og fjölbreytileika tilfinninganna
á þessum tímum einföldunar og
einhæfni? Hvers eiga börnin að
gjalda?
Tilfinningaflæði persónanna í
Vorið vaknar er á annan hátt
erfitt í meðförum. Þar er ekki
einfóldun fyrir að fara heldur
kemur nánast einsog hik á nú-
tímatúlkandann gagnvart
bremsulausri tjáningunni og
leikarar og leikstjóri kjósa að
bregða á leik, spauga með ein-
lægnina og angistina sem er
kvikan í verkinu og missa þann-
ig kannski takið á því sem gerir
Vorið vaknar að þeim harmleik
sem það er. Hér er um ræða
einfoldun á annan hátt en í
grænmetisverkinu, þar sem í
stað þess að teygja og toga það
litla sem fyrir hendi er, er hikað
við að teygja og toga í allan
þann efnivið sem fyrir liggur.
Þriðja persónusköpunin sem
skoða má í leikhúsinu þessa
dagana er t.d. í Abel Snorko býr
einn. Þar birtast hefðbundnar
leikpersónur, skapaðar úr bók-
menntalegum arfi leikhússins
og kryddaðar heimspekilegu ív-
afi. Persónan er lesin og krufin í
gegnum textann, hún er textinn
og rís og hnígur með honum.
Orðræður tvímenninganna í
verkinu eru áhorfandanum um-
hugsunarefni, snerta ýmsa fleti
mannlegrar tilveni og blekking
leikhússins nýtur sín til fulln-
ustu, persónurnar eru trúverð-
ugar innan þess ramma sem
höfundurinn setur þeim, þær
gætu átt heima utan við leikhús-
ið, gera tilkall til raunveruleik-
ans. Mótsögnin sem í slíkri
persónusköpun er fólgin er hin
rökrétta framvinda tilfinninga
sem persónan gengur í gegnum.
Hver einasta tilfinning sem
persónan lætur í ljósi er hugsuð
og undirbúin. Henni er á ákveð-
inn hátt „plantað“ augnabliki
áður en hún birtist fullsköpuð í
túlkun leikarans. Gagnvart
áhorfandanum gerist þetta óm-
eðvitað nema leikarinn fari of-
fari og bruni framúr sjálfum
sér. En þetta er hinn hefð-
bundni raunsæisleikur sem
áhorfendur við lok 20. aldar
hafa meðtekið sem viðmiðun í
leiklist, hvort sem er í sjónvarpi,
kvikmyndum eða leiklist. Lík-
lega gefst þó besta tækifærið til
að skoða leikrit af þessari teg-
und í Iðnó frá og með næstu
helgi eftir að leikritið Frankie
og Johnny verður frumsýnt; þar
nýtur hin raunsæislega, rök-
rétta persónusköpun sín til
fulls; gott dæmi um vandað
bandarískt nútímaleiki’it sem
ógnar lögmálunum hvergi. Þess
verður og að geta að „vönduð
nútímaleikrit" af þessari gerð
eru oft hin ágætasta skemmtun
og eru bæði ofangreind leikrit
dæmi um það. Sé brugðið útaf
þessari braut verður að leggja
upp með greinilegar merkingar,
svo áhorfandinn tapi ekki til-
trúnni á því sem í hönd fer. Slík-
ar merkingar eru oftast nær
kallaðar „stíll“ nema þegar þyk-
ir keyra um þverbak, þá eru
notuð orð eins og „tilgerð“ eða
„stælar“.
Loks má nefna hina fjórðu
gerð persónusköpunar í leikhúsi
sem tækifæri gefst til að skoða
nú um stundir og þar er Fedra
hin franska frá 17. öld. Þar er
merkingum greinilega fyrir
komið svo áhorfandinn sé strax
kominn í stellingar áður en sýn-
ing hefst; nú á að horfa á klass-
ík, nú á að hlýða á ljóðlist, nú á
að horfa á harmleik, nú á að
horfa á eitthvað stórmerkilegt.
Persónur verksins lúta textan-
um, þær spretta úr honum
sumpart mótaðar í raunsæisstíl
af því að við höfum enga aðra
nothæfa aðferð í dag til að fara
inn í slíkan texta; aðra en leita
að tilfinningalegum forsendum
og skapa persónuna útfrá þeim.
Textinn leyfir þetta að nokkru
leyti og þess vegna hefur höf-
undurinn Racine verið sagður
aðgengilegri en aðrir sam-
tímahöfundar hans. Þó má
kannski geta sér þess til að til-
finningalegur kraftur verksins
nái sér einmitt á strik vegna
þess að ljóðform textans er and-
stætt raunsæinu og leiðin að til-
finningunum verður beinni en
ella.
Afturhald
og álver
í LEIÐARA Mbl.
30. sept. sl. er vakin at-
hygli á merkilegri nýj-
ung í atvinnumálum
Islendinga, netban-
kanum, sem hefur
miðstöð sína á Seyðis-
firði en þjónar fólki um
land allt. Ritstjóri
blaðsins segir að þetta
sé vísir að nýrri
byggðastefnu á Isl-
andi og fagnar henni.
Mikið rétt, á síðustu
árum hefur af hálfu
landsbyggðarmanna
verið talað fyrir því að
þjónustustarfsemi á
landsvísu sé hægt að
veita víðar en frá höfuðborgarsvæð-
inu. Atvinnuþróunin er á þann veg
að störfum fækkar í sjávarútvegi og
Byggðaþróun
Uppbygging álvera í
Straumsvík og Hvalfírði
er ekki eina leiðin til
þess, segir Kristinn H.
Gunnarsson, að auka
fjölbreytni atvinnulífs
við Faxaflóa.
landbúnaði en fjölgar í þjónustu,
verslun og stóriðju. Þá hafa tekjur
farið lækkandi í sjávai*útveginum
og í landbúnaði en hækkandi í hin-
um greinunum. Fólk fer eðlOega
þangað sem störfin er að hafa, sæk-
ir í betri laun og ekki hvað síst í
meira öryggi um atvinnu sína.
Byggðaþróunin á sér því skýringar
og vísast til skýrslu Stefáns Ólafs-
sonar, prófessors við
Háskóla íslands, um
rannsókn á orsökum
búferlaflutninga til
frekari upplýsinga.
Flytjum störfin
Gott ráð til þess að
ná betra jafnvægi í
byggðaþróun er því að
auka framboð af eftir-
sóttum störfum á
landsbyggðinni. Þetta
hefur verið gert að
nokkru leyti. Land-
mælingar Islands voru
fluttar frá Reykjavík
til Akraness. Þróunar-
svið Byggðastofnunar
var flutt frá Reykjavík til Sauðár-
króks. Þá hefur Islensk miðlun ehf.
unnið stórvirki á þessu sviði að und-
anfömu og stjórnvöld hafa stutt þá
viðleitni eftir megni. Allt eru þetta
eftirsótt störf og engum vandkvæð-
um hefur verið bundið að fá fólk til
starfa, t.d. sóttu liðlega 20 manns
um störfin á Sauðárkróki, flestir
háskólamenntaðir og settu ekki fyr-
ir sig staðsetninguna.
Afturhald
Morgunblaðsins
En þetta hefm- ekki allt gengið
þrautalaust. Mikil andstaða birtist
við flutning opinberu starfanna.
Þar var Morgunblaðið framarlega í
flokki. Ritstjórar blaðsins hömuð-
ust gegn flutningnum af öllu sínu
afli og töluðu af fyrirlitningu um
þau rök að um byggðamál væri að
ræða. I leiðaranum gægist fram
óvart sama afturhald Morgunblaðs-
ins gagnvart fólki á landsbyggðinni.
Bent er á að KEA gæti starfrækt
verslun á höfuðborgarsvæðinu
gegnum Netið og „raunar má
spyrja hvort það hefði ekki verið
skynsamlegri ákvörðun hjá KEA
Kristinn H.
Gunnarsson
heldur en að hefja samkeppni með
hefðbundnum hætti“. Stórfyrirtæki
á höfuðborgarsvæðinu hafa opnað
verslanir í nokkrum kaupstöðum á
landsbyggðinni og hafið samkeppni
við verslanir á staðnum. Það hefur
ekki borið á því að Morgunblaðið
hafi gagnrýnt það, heldur hefur
þvert á móti verið á það bent að
samkeppnin hafi lækkað vöruverð-
ið. Spyrja má af hverju Morgun-
blaðið vill verja Bónus og Hagkaup
fyrir samkeppni á höfuðborgar-
svæðinu?
Enn á móti
Anægja ritstjóra Mbl. yfir hinni
nýju byggðastefnu, sem felst í því
að netbanki er á Seyðisfirði í stað
þess að vera í Reykjavík, vekur
vissulega vonir. Þó verð ég að segja
að mér sýnist að þessi nýi tónn sé
einungis sleginn til -þess að Mbl.
geti af enn meiri hörku beitt sér
gegn álveri á Austurlandi. Störf í
stóriðju eru eftirsótt og vellaunuð.
Það sýnir sig bæði í Straumsvík og
Hvalfirði. Af einhverjum ástæðum
telja ritstjórar Mbl. að fólki á lands-
byggðinni eigi ekki að standa þau til
boða þar. I leiðaranum er rök-
semdafærslan á þann veg að dæmið
um netbankann sanni að álver sé
ekki eina leiðin til þess að auka fjöl-
breytni atvinnulífs á Austurlandi og
því er blaðið á móti álveri. Þetta er
ekki frambærileg röksemd heldur
miklu fremur gróf móðgun við
landsbyggðarmenn. Uppbygging
álvera í Straumsvík og Hvalfirði er
ekki eina leiðin til þess að auka fjöl-
breytni atvinnulífs við Faxaflóa,
samt styður Morgunblaðið þá upp-
byggingu. Af hverju? Ef net-
bankinn verður fluttur til Reykja-
víkur ætlar Morgunblaðið þá að
snúast á móti stækkun álveranna í
Straumsvík og Hvalfirði? Og af
hverju leggur blaðið að jöfnu áhrif-
in af álveri og netbanka á atvinnulíf
á Austurlandi? Það er mál að linni
þessum fíflagangi á Morgunblaðinu
og að ritstjórarnir snúi sér að því að
gera blaðið að blaði allra lands-
manna og láti af þessum þröngsýnu
hreppasjónaimiðum sem þar ríða
röftum.
Höfundur er formaður þingflokks
Framsóknarflokksins.
Ómagar og
hænsnabú
MÉR finnst frétt
Mbl. 22. september sl.
um að persónuafslátt-
ur skuli verða að fullu
millifæranlegur milli
hjóna hafa vakið furðu
litla athygli. Margir
fj ármálaráðherr ar
hafa misst af tækifær-
inu til þess að hrinda
þessu í framkvæmd
þótt það stuðli bæði að
jafnrétti og samheldni
fjölskyldna.
Makinn ekki
lengur ómagi
Hvort er ómaginn á
heimilinu, karlinn eða
konan? Þessa var spurt á fundi fyr-
Skattkerfið
Fjármálaráðherra er
því á réttri leið, segir
Guðmundur Magnús-
son. Hann er að gera
skattkerfið hlutlaust
gagnvart verkaskipt-
ingu hjóna.
ir tuttugu og fimm árum þegar rætt
var um sköttun hjóna? Nú verður
ómaginn leystur úr vistarbandinu
og hjón verða fullgild
á við tvo einstaklinga.
Rök þeirra sem bar-
ist hafa fyrir því að
skerða millifærslu
persónuafsláttar
hjóna hafa aðallega
verið þrenns konar; að
það sé ódýrara að ann-
ar makinn sé heima í
eldhúsinu en að borð-
að sé úti; að tveir ein-
staklingar með sam-
anlagðar tekjur sem
eru jafnar tekjum
annars hvors makans
séu láglaunamenn
miðað við hjónin; að
ríkissjóður hafi ekki
efni á fullri millifærslu afláttarins.
Jafnrétti
Með skerðingu mOlfærslunnar er
hins vegar jafnræðisregla milli
tveggja einstaklinga og hjóna brot-
in. Ríkið er með skattkerfinu að
’ skipta sér af verkaskiptingu hjóna,
hvort þau eiga bæði að vinna utan
heimilis eða annað sé heima og hitt
útb
Ég vil benda á að í Þýskalandi
gildir fullt jafnræði að þessu leyti í
skattkerfinu samkvæmt hæstarétt-
ardómi þar í landi. Þetta hefur líka
gilt lengi í Bandaríkjunum.
Styrking fjölskyldunnar
Ég heyrði í frétt í svæðisútvarpi
fyrir nokkru að skattkerfið væri
búið að breyta landsfjórðungnum í
Guðmundur
Magnússon
hænsnabú. Það kemur í sumum til-
vikum betur út að vera einstætt
foreldri og fá barnabætur og vaxta-
bætur en að vera í hjónabandi. Það
borgar sig heldur ekki að annar
makinn sé heima og sinni bömum
og buru. Millifærsla að fullu hvetur
til þess að börnum sé sinnt heima.
Það er miklu einfaldara að fara
þessa léið en að fara að borga for-
eldri í beinhörðum peningum iyrir
að vera heima.
Geir H. Haarde á réttri leið
Fjármálaráðherra er því á réttri
leið. Hann er að gera skattkerfið
hlutlaust gagnvai’t verkaskiptingu
hjóna. Ég vona að hann haldi áfram
á þessari braut og að mönnum verði
ekki lengur mismunað eftir því
hvort þeir vinna á sjó eða landi,
kaupi bíl eða flugvél, smíði ál eða
mál, eða þá veiði þorsk eða lax. Þá
fæ ég líka tækifæri til þess að skrifa
fleiri greinar í Mbl.
Höfundur er prófessor.
-/elina
Fegurðin kemur innan frá
Laugavegi 4, sími 551 4473