Morgunblaðið - 24.10.1999, Page 6

6 B SUNNUDAGUR 24. OKTÓBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Tvö af verkum Blöku.
Verk eftir Blöku.
sagðist ekki eiga heimangengt
vegna veikinda mömmu en hann
vildi þá annast alla framkvæmd við
sýninguna, ég kom bara þegar sýn-
ingin var opnuð. Mér fannst þetta
mikill og gleðilegur viðburður.
Frændi minn einn frá Kanada, sem
var málari og kennari við háskól-
ann í Winnipeg, hvatti mig nokkru
síðar til þess að koma til Kanada
þegar stríði móður minnar lyki.
Mamma dó 16. ágúst 1972 og þegar
jarðarförin og annað sem að kallaði
í því sambandi var yfirstaðið fór ég
til Kanada. Myndir eftir mig voru
sýndar þar. Ég og myndimar feng-
um svo góðar viðtökur að mér þótti
það með ólíkindum.
Myndir Blöku á
sýningum í París
Þegar heim kom hélt ég áfram
að vinna hjá utanríkisþjónustunni
og var send til Parísar árið 1973.
Þar voru verk eftir mig sýnd í Sa-
lon de Conte de Beck á Avenue
Foch sem Anna Auge rak. Eitt
kvöldið hitti ég svo frú Nikolitch-
Noly sem sögð var afkomandi
heilags Loðvíks Frakkakonungs.
Þessi kona hóf að efna til lista-
kvölda í höll sinni rétt utan við
París, en seldi hana svo og keypti
sýningarsali inni í borginni. Haust-
ið 1974 fór hún að sýna verk eftir
mig og í mörg ár var hún með
myndir eftir mig til sölu og stund-
um á sýningum." Blaka tók þátt í
tólf sýningum meðan hún bjó í
París, m.a. þremur í Grand Palais.
„Þegar mynd eftir mig fékk inni á
Haustsýningunni þai- sagði mér
ráðamaður að tvö þúsund myndum
hefði verið hafnað,“ segir Blaka.
Hún fór frá París 1977 og lauk
ferli sínum í utanríkisþjónustunni í
Bonn þar sem hún starfaði til 1980.
Eftir það fór hún heim og hefur
málaralistin síðan átt hug hennar
allan. Hún spilar líka stundum á
píanó en horfir nánast aldrei á
sjónvarp né hlustar á útvarp. „Það
er svo margt fólk með ljótar raddir
og sumt talar slæma íslensku,"
segir hún blíðlega. Málverkin eru
flest geymd á efstu hæð. Blaka
lánar mér lykil að íbúðinni uppi á
lofti þar sem Björn bróðir hennar
bjó áður, þar hanga uppi fjölmörg
verk eftir hana. Hún málar ein-
göngu vatnslitamyndir sem oft
virðast efnislega vera á mörkum
draums og veruleika. Ég skoða í
þögrt íbúðarinnar allar þessar
myndir. Ég er ein af því að Blaka
er léleg í fótunum og kemst ekki
upp stigann til þess að sýna mér
verk sín. Hún hefur eins og fyrr
sagði ítrekað fengið mænuveiki-
köst síðari ár. „Fyrsta þannig
kastið kom fyrir nokkrum árum,
ég var frammi í eldhúsi að fá mér
appelsín. Allt í einu missti ég mátt-
inn í fótunum og datt á gólfið. Þar
lá ég illa haldin,“ segir Blaka. „Þá
vildi það mér til happs að ég á
frænku sem Ágústa heitir Björns-
son, kölluð Didda. Hún er ótrúlega
næm á líðan mína. Hún fann á sér
að eitthvað væri að hjá mér og
kom til mín og hjálpaði mér, eftir
þetta hefur mig ekki langað sér-
staklega í appelsín. Þetta er ekki í
eina skiptið sem Didda hefur kom-
ið til mín sem frelsandi engill. Eitt
sinn fékk ég um miðja nótt blóð-
uppgang. Ég var svo veik að ég
gat enga björg mér veitt. Þá fann
Didda á sér að eitthvað væri að og
kom og sótti lækni. Hann sendi
mig umsvifalaust á spítala og þar
fór ég strax í aðgerð. Á eftir sagði
læknir að hefði ég komið fáum
mínútum seinna hefði ekki verið
hægt að bjarga lífi mínu.“ Eftir að
hafa þegið viðurgerning í anda
hins myndarlega heimilishalds
Helgu Maríu, móður Blöku, kveð
ég þetta heimili þar sem allt andar
frá sér endurminningum og sögu.
Blaka slekkur í örmjórri sígarettu
og fylgh- mér fram að dyrum. Hún
kveður mig létt í bragði og leysir
mig út með gjöfum - þegar ég
geng út í haustfölvann hef ég undir
hendinni málverkið Haustlitir á Is-
landi, málverk eftir Blöku - heims-
konuna og listamanneskjuna sem í
nær níu áratugi hefur auðgað ís-
lenskt og erlent mannlíf með nær-
veru sinni.
Vesturlandabúar sofa
minna en áður
Gæti haft al-
varlegar af-
leiðingar
The Daily Telegraph.
MIKIÐ vinnuálag og freistingar
skemmtanalífsins hafa orðið til þess
að svefntími Vesturlandabúa hefur
styst um eina og hálfa klukkustund
á sólarhring að meðaltali á þessari
öld. Vísindamenn telja að þessi þró-
un gæti haft alvarlegar afleiðingar
fyrir heilsu manna.
Lengi hefur verið vitað að nægur
svefn væri nauðsynlegur til að við-
halda heilbrigði heilans og tauga-
kerfisins, en nú hafa rannsóknir
leitt í ljós að of lítill svefn getur
einnig leitt til breytinga sem svipar
til öldrunar og einkenna sykursýki.
Vísindamenn hafa í ljósi þessa lýst
yfir áhyggjum af því að svefntími
hafi styst, en árið 1910 var hann að
meðaltali 9 klukkustundir á sólar-
hring í iðnvæddum löndum. Nú sofa
Vesturlandabúar að jafnaði aðeins í
7V4 klukkustund á sólarhring.
Heilsan betri ef sofið er
í meira en átta tíma
Eve Van Cauter, prófessor í lækn-
isfræði við Chicago-háskóla, greinir
ásamt samstarfsmönnum sínum frá
niðurstöðum rannsókna þeirra í
læknisfræðitímaritinu The Lancet.
Þar kemur fram að það sé betra fyr-
ir líkamann að sofa í meira en átta
klukkustundir á sólarhring. Jafnvel
hafi komið í ljós að of lítill svefn hafi
haft áhrif á hormónastarfsemi ungra
og hraustra manna í góðu formi, og
minnkað getu þeirra til að vinna úr
og geyma kolvetni.
„Við komumst að því að þær efna-
skipta- og innkirtlahormónabreyt-
ingar, sem leiða af of litlum svefni,
líkjast að mörgu leyti einkennum
öldrunar," sagði Van Cauter í sam-
tali við The Daily Telegraph. „Okk-
ur grunar að fái fólk allt of lítinn
svefn í langan tíma geti það ekki að-
eins hraðað öldrun, heldur einnig
valdið því að ýmsir aldurstengdir
sjúkdómai-, eins og sykursýki, hár
blóðþrýstingur, offita og minnistap,
leggist þyngra á sjúklingana.“
ERU ÞEIR AÐ FÁ’ANN?
Paradís sjóbleikju
og stórir smálaxar
ÞAÐ hefur ekki farið fram hjá
neinum sem áhuga hefur á stanga-
veiði hér á landi hvílík gósenlönd
Víðidalsá og Vatnsdalsá eru þegar
sjóbleikja er annars vegar. Það
sama má raunar segja um Fljótaá
og Flókadalsá í Fljótum. Það sem
þessar ár eiga allar sameiginlegt
er að þær falla út í lón eða stöðu-
vatn nálægt sjó.
Víðidalsá er trúlega besta
bleikjuáin og þar er bleikjan auk
þess stærst að jafnaði. Vatnsdalsá
er þó ekki langt að baki og í
toppári á Fljótaá það til að skjótast
fram úr báðum. Én það eru vötnin
sem gera gæfumuninn, að sögn
Guðna Guðbergssonar fiskifræð-
ings. „Þetta eru svona blöndur af
fersk- og saltvatnslónum og til
þeirra leita bleikjuseiðin ársgömul,
of smá til að geta þolað fullsalt
vatn. Þama geta þau valið sér úr
auknu fæðuframboði og vanist
breytilegri seltu. Þau spara sér
með þessu 1-2 ár í uppvexti í ánni
sjálfri og það eykur seiðafram-
leiðslu þessara svæða gífurlega.
Þar að auki virðist bleikjunni líða
afskaplega vel í þessum ám þar
sem hún getur dormað yfir vetur-
inn án mikilla áfalla," sagði Guðni.
Hann sagði ennfremur að það sem
virst gæti stóraukin sjóbleikjuveiði
síðustu árin væri ekki endilega
svo, áhugi á sjóbleikjuveiði hefði
aukist gífurlega og skráning á afla
þar með. I því gæti legið verulegur
hluti af „veiðiaukningunni", sem
sagt, meiri ástundun, betri skrán-
ing.
Stórir smálaxar
Menn hafa deilt um ágæti
gönguseiðanna sem sleppt er í
Rangámar, deilt um réttmæti og
deilt um hvort þetta séu æskilegir
gestir úti í náttúmnni. Eitt er víst,
að einmitt vegna þess að seiðin era
alin í vemduðu umhverfi era þau í
mörgum tilvikum stærri heldur en
gönguseiði af villtum upprana. Það
skilar sér gjaman þegar þessi seiði
koma síðan í ána aftur eftir haf-
beitina. Dæmi um það er örmerkt-
ur lax sem veiddist í Ytri-Rangá í
sumar sem leið. Þetta var lax sem
sleppt var sem gönguseiði sumarið
1998 og var því eins árs lax úr sjó,
svokallaður smálax. Nema, að
mmmm
X" -

hann vó rétt tæp 11 pund, eða 5,4
kg! Að sögn leigutakans Þrastar
Elliðasonar era eins árs hængarnir
í ánni mjög oft á bilinu 7 til 9 pund,
en þessi væri sá stærsti.
Laxinn leitar fyrir sér
Vitað er að laxinn þarf að „þefa“
sig áfram er hann kemur upp að
ströndinni og hann finnur ekki
heimaána sína strax í öllum tilfell-
um. Dæmi era um að laxinn gangi í
ár, sjái síðan að sér og gangi aftur
til sjávar, finni síðan sína á. I fyrra
veiddust þrír laxar í Þverá í Borg-
arfirði sem veiddir höfðu verið,
merktir og sleppt aftur í Grímsá.
Einn þeirra hafði á örfáum dögum
gengið frá Oddsstaðafljóti í
Grímsá, sem er efst í Lundar-
reykjadal og fram undir Ornólfsdal
sem er neðarlega í Kjarrá, sem er
efsta veiðisvæði Þverár.
í sumar veiddist einn slíkur lax
til viðbótar, að sögn Eggerts
Ólafssonar veiðivarðar við Þverá
og Kjarrá, sem að auki taldi sig
sjá annan merktan lax í ánni sem
ekki veiddist. Laxinn sem Eggert
náði merki af veiddist í Klappar-
fljóti í Þverá, hálfum öðrum mán-
uði eftir að hann veiddist í Lax-
fossi í Grímsá. Þá herma fregnir
að merktur lax úr Grímsá hafi
einnig veiðst í Flóku í sumar.
Samkvæmt þessu virðist sem tals-
vert magn af Þverárlaxi flækist
fyrst upp í Grímsá, en Eggert
taldi þetta standa í einhverjum
tengslum við gönguleið Þverárlax-
ins. „Það er merkilegt að eins og
þetta er algengt milli Grímsár og
Þverár, þá hefur enginn af þess-
MorgunbiaðWGuðiaugur um merktu löxum skilað sér úr
Bandarísku ungmennin Scott Hannan og Liz Milbank veiddu sína Norðurá svo ég viti,“ sagði Egg-
fyrstu laxa í Hítará í sumar. ert.