Morgunblaðið - 24.10.1999, Síða 9

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 24. OKTÓBER 1999 B 9
Gullgrafarar. Þessi teikning Ed-
wards Roper birtist í The lllu-
strated London News árið
1897. Vinstra megin á mynd-
ínni er maður með pönnu að
skola ársand, en fyrir aftan
hann mokar annar sandi upp í
gáttarstíflu. Hægra megin er
gullgrafari með vöggu, en fyrir
miðri mynd liggur Langi-Tom
ónotaður á árbakkanum.
Sú síðarnefnda var reist um 70 kíló-
metra frá búgarðinum, við Americ-
an-ána.
Þegar James Marshall sýndi Sutt-
er gullið sem hann hafði fundið var
gleði Svisslendingsins ekki óblandin.
Hann vissi sem var, að hann gæti
ekki slegið eign sinni á landið þar
sem gullið var að fmna og óttaðist að
góðmálmurinn gæti eyðilagt upp-
byggingu búsins. Hann gafst þó ekki
upp baráttulaust, því hann gerði
sáttmála við höfðingja indíánaætt-
bálkanna, sem byggðu rætur Sierra
Nevada, þar sem skjalfest var að
John Sutter hefði landið allt á leigu
og mætti nýta að vild. Þetta var
svosem ágætis tilraun af Sutters
hálfu, en í huga hvítra Kaliforníubúa
áttu Indíánar ekki svo mikið sem
steinvölu í landinu, svo sáttmálinn
var ekki pappírsins virði. Gullfund-
urinn reyndist Sutter ekki happa-
drjúgur, því vinnumenn hans hurfu
til leitar hver á fætur öðrum og
skildu búið eftir í uppnámi. Sjálfur
virðist Sutter hafa verið einstakur
klaufi við gullleit, því honum tókst
aldrei að finna neitt að ráði, þótt aðr-
ir mokuðu upp auðæfum.
James Marshall var heiðursmað-
ur, sem hafði lofað að ljúka við smíði
sögunarmyllunnar áður en hann færi
að leita að meira gulli og verkamenn
hans fóru að fordæmi hans. Þeir
laumuðust þó niður að ánni á sunnu-
dögum, tíndu upp gullmola og skröp-
uðu gull úr raufum og æðum í berg-
inu. Og gullfundinum var ekki hægt
að leyna, þótt Sutter gjarnan vildi.
Verkamennirnir sögðu félögum og
vinum frá þessu í trúnaði, eða þeir
skelltu pokum með gulli upp á af-
greiðsluborð í verslunum og sögðu
hverjum sem heyra vildi hvar það
væri fengið.
Fljótt flaug fiskisagan. Fréttablað-
ið California Star í smábænum San
Francisco, um 200 kílómetra frá gull-
inu, skýrði frá gullfundinum í mars
jAc . 1 « ( t * i 7 'í. , í ’J-'í't'l /q. fA. <ri. y ,
............ . 2Ó.. C. tfe-raéiifet t •
''" ./r. i P/!i ***ý 'ÍACiít iir./5ví‘./•
<y,ý’y* í • \-.%<.ccá .. v/
4 t/os fy/lú *. 'í/r /(y 4. * ~~ 7/**."■
t, flc f ^ v'V C C y *s&*.*\ «• c. /<X O'' •
; :t. J /*' ~ -: . ( t ./ ,, (j a o. (fb /7,t •* ( .c
1848. Um svipað leyti voru íbúar þar,
og annars staðar í Kalifomíu, að fá
staðfestingu á fréttunum ffá þeim
sem höfðu séð gullið eigin augum.
Það var þó ekki fyrr en í maí sem
San Francisco-búar héldu almennt af
stað í gullleit. Af opinberum plöggum
sést að 12. maí 1848, daginn sem virt-
ur kaupmaður kom til bæjarins og
sýndi hverjum sem sjá vildi smá-
flösku fulla af gulli, voru um 600 karl-
menn búsettir í bænum. Það var auð-
vitað engin tilviljun að kaupmaðurinn
hvatti þá til fararinnar, því hann
hafði þegar reist verslun nærri gull-
svæðinu, til að tryggja að hann gæti
makað krókinn. Þremur dögum eftir
komu hans til San Francisco náðu
karlmenn þar vart tveimur hundruð-
um. Hinir voru allir á leið að Americ-
an-ánni, í leit að auðæfum. Sutter
hélt sjálfur skrá yfir þá sem komu við
hjá honum, en 25. maí hætti hann því.
Honum hefur sjálfsagt ekki þótt taka
því að skrá niður allan fjöldann. Talið
er að í júní hafi um tvö þúsund
manns verið við gulleit og mánuði
síðar hafði sá fjöldi tvöfaldast.
Skjótfenginn gróði
Það var engin furða þótt menn
streymdu að American-ánni. A þess-
um árum voru laun verkamanna að
jafnaði einn dalur á dag. Hermenn
voru enn verr settir, því þeir fengu
einungis greidda 7 dali á mánuði, en
þingmennimir í Washington fengu 8
dali á dag. Einn verkamannanna við
sögunarmyllu Sutters skráði hins
vegar hjá sér að hann hefði fundið
gull sem jafngilti 11 dölum einn dag-
inn, 22 þann næsta, þá 11 aftur, svo
30 dölum, 25. A góðum degi náði
hann því mánaðarlaunum verka-
manns.
Öðrum gekk enn betur. Tveir
menn skýrðu frá því að þeir hefðu
samtals náð 17 þúsund dala virði af
gulli á tæpri viku og hópur manna
náði 75 þúsund dölum á þremur
mánuðum. Sums staðar var jarðveg-
urinn svo auðugur, að úr einni mat-
skeið af sandi var síað gull íyrir 8
dali.
Á þessum ámm bárast fréttir ekki
landshluta í milli á einum degi. En
eintök af California Star höfðu verið
send í austur og kaupmenn á vestur-
ströndinni rituðu bréf til birgja sinna
í austri þai- sem þeir sáu fram á
mikla aukningu í verslun og viðskipt-
um með nýfengnum auðæfum
heimamanna. I San Francisco vora
vart neinir lesendur fréttablaða eftir,
svo þau lögðu upp laupana. Blaðið
Californian kom síðast út 29. maí ►
Algengt var að
nokkrir menn mynd-
uðu með sér félags-
skap um förina vest-
ur til Kaliforniu. Þeir
bjuggu sig sem best
þelr gátu og mörg
gullgrafarafélög af
þessu tagi komu sér
upp eigin einkennis-
búningi. Þessi mynd
var teiknuð af einu
slíku félagi, sem
lagði upp frá York í
Pennsylvaníu árið
1849 og tekið er
fram í skýringartexta
myndarinnar að allir
hafi þeir komist heil-
ir á áfangastað.
►KONUR voru fámennar í Kalifomíu í upp-
hafi gullæðisins og flestir sem héldu þangað í
gullleit voru ungir karlmenn. í San Francisco
bjuggu 138 konur árið 1847 og 321 karl.
Körlunum fjölgaði svo mjög hratt, en konum-
ar sem bættust í hópinn voru bæði fámennar
og þóttu ekki allar af fínustu sort. Þær vora
„flekkaðar dúfur“ eins og það hét á þessum
tíma.
Konum fór ekki að fjölga að ráði í Kaliforn-
íu fyrr en á leið, þegar gullgrafarar sendu
eftir eiginkonum sínum og dætrum, systrum
og mæðrum. Þó voru allnokkur dæmi um að
konur fylgdu körlum, ekki aðeins til Kaliforn-
íu heldur alla leið í námurnar, þar sem þær
unnu baki brotnu daginn langan við gullleit.
Gullæðið sem greip karlpeninginn hafði
þann fylgikvilla austan Sierra Nevada-fjall-
anna, að heilu bæirnir voru nánast eingöngu
byggðir konum, börnum og gamalmennum.
► INDÍÁNARNIR sem byggðu vesturhlíðar
Sierra Nevada voru friðsöm þjóð. Heimui'
þeirra umturnaðist við gullleitina, þegar
hesta- og uxakerrur gullgi’afara æddu um
veiðilendur þeirra, skógarnir voru felldir og
laxinn hrakinn úr ánum. Margir indíánanna
reyndu að taka upp nýja siði og réðu sig til
hvítra manna í gullleit. Þar kynntust þeir
viskíi, eldvatni hvíta mannsins. Annað hafði
þó ekki síður slæm áhrif á þjóð þeirra, en það
voru sjúkdómarnir sem hvítu mennirnir báru
með sér, kólera, mislingar, berklar og kyn-
sjúkdómar.
Þrátt fyrir að indíánarnir reyndu að lifa lífí
hvíta mannsins nutu þeir engrar virðingar.
Sumir tóku þann kostinn að hokra hátt uppi í
fjöllunum, þar sem var í raun óbyggilegt.
Aðrir bjuggu á afmörkuðum friðlöndum, þar
sem menning þeirra átti mjög undir högg að
sækja.
Eftir því sem byggð gullgrafara stækkaði
fækkaði indíánunum og loks hurfu þeir alveg.
►KÍNVERJAR voru nokkur hundruð talsins
í Kaliforníu fyrir daga gullæðisins, þegar þeir
fluttu þangað svo þúsundum skipti. Þeir áttu
alltaf mjög undir högg að sækja. Mai'gir
þeirra höfðu keypt sér far yfír hafið gegn því
að vinna fyrir kínversk námafélög. Launin
voru smánarleg, einn dalur á dag, á meðan
aðrir verkamenn í námunum fengu 5 dali.
Þetta gerði kínversku félögunum hins vegar
kleift að hagnast þar sem aðrir töpuðu og það
ýtti undir óvild í þeirra garð.
Kínverjarnir héldu sig við þau námasvæði,
sem aðrir höfðu gefíst upp á. Það dró þó ekki
úr óvinsældum þeirra. Þegar þeir birtust á
námasvæði var almennt litið á það sem fyrir-
boða þess að nú hyrfi gullið, þegar raunin var
sú að þeir komu af því að aðrir voru að gefast
upp. Þrautseigja þeirra var með eindæmum.
Árið 1855 voru gullgrafarar 120 þúsund, þar
af 20 þúsund Kínverjar. Árið 1873 voru enn
30 þúsund manns við gullleit, þrír fimmtu
þeirra Kínverjar.
Nokkram Kínverjanna tókst að safna
nægu fé til að senda eftir fjölskyldunum til
Kína. Árið 1880 var það bannað með lögum.
Kínverjar héldu þó sínu striki og 150 árum
eftir gullæðið er Kínahverfíð í San Francisco
fjölmennasta byggð Kínverja utan heima-
landsins.
►SVARTIR Bandaríkjamenn komu til Kali-
forníu í gullæðinu. Sumir þeirra voru frjálsir
menn, en aðrir þrælar, sem eigendurnir
ákváðu að láta vinna í námunum. Margir
þeh-ra gátu keypt sér frelsi með góðum ár-
angri við gullleitina.
Svartir þurftu að kljást við margs konar
fordóma og fengu ekki notið sömu réttinda
og aðrir íbúar gullríkisins. Þeir voru iðulega
hraktir burt af leitarsvæðum sínum, þótt
stundum hafi sú framkoma ekki nægt til að
koma í veg fyrir góðan árangur. Til er saga
af svörtum manni, sem var hrakinn til gull-
leitar hátt uppi í fjalli, þar sem aðrir töldu að
lítils gulls væri von. Sá sneri aftur með 80
þúsund dali. Annar fór til gullleitar og kom
hundrað þúsund dölum ríkari til San
Francisco, en tapaði þeim að vísu öllum í fjár-
hættuspili, eins og margir gullgrafarar af öll-
um kynþáttum fyrr og síðar.
Fréttir af góðu gengi svartra í Kaliforníu
spurðust út og hópurinn stækkaði sífellt.
Fyrsta stjórnarskrá Kaliforníu lagði blátt
bann við þrælahaldi, en yfírvöld litu samt al-
gjörlega framhjá því að margir héldu þræla.
Svörtum Bandaríkjamönnum var meinað að
bera vitni í dómsmálum, jafnvel þótt brotið
væri gegn þeim. í raun þýddi þetta að hvítir
gátu framið hvaða glæp sem var, ef einu vitn-
in voru svört. Margir gáfust upp og fluttu frá
Kaliforníu, en aðrir voru um kyrrt. Barátta
þeirra gegn misréttinu var þó rétt að byrja.