Morgunblaðið - 19.12.1999, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ
BÆNDUM í FINNLANDI HEFUR GENGIÐ ILLA
AÐ AÐLAGAST BREYTTU UMHVERfT"|^^^^^^B|
í KJÖLFAR AÐILDAR FINNA AÐ EVRÓPUSAMBANDINU
Fimm þúsund
leggj a niður
búskap árlega
Finnskur landbúnaður hefur staðið höllum
fæti undanfarin ár, eða allt frá því að
þjóðin gerðist aðili að Evrópusambandinu
árið 1995. Elmar Gíslason ræddi við Esa
Hármálá, formann samtaka fínnskra
bænda og skógareigenda, um erfíðleika í
greininni og mikið brottfall meðal bænda.
LÍKT og í mörgum öðrum
aðildarlöndum, þá er
landbúnaður sá atvinnu-
vegur sem orðið hefur
hvað harðast úti eftir inngöngu
Pinna í Evrópusambandið. Greinin
hefur átt í miklum erfiðleikum
undanfarin ár með þeim aíleiðing-
um að fjölmargir bændur hafa
hætt búskap og snúið sér að öðru.
í dag eru um 80 þúsund bú í
landinu. Þrátt fyrir að mikill meiri-
hluti bænda, eða um 90%, séu
meðlimir í sambandi finnskra
bænda og skógareigenda, þá ríkir
mikil sundrung í greininni sem á
eflaust sinn þátt í að skýra þá erf-
iðleika sem blasa við bændum í
landinu.
Verðhrun á
landbúnaðarafurðum
Að sögn Esa Harmálá, for-
manns finnsku samtakanna, liggja
rætur vandans í því að eftir inn-
göngu í Evrópusambandið, þá varð
verðhrun á innlendum landbúnað-
arafurðum sem nam um 40-50%,
samhliða harðnandi samkeppni frá
erlendum framleiðendum sem
höfðu frá þeim tíma frjálsan að-
gang að finnskum markaði.
„Nú fenguð þið jafn frjálsan að-
gang að þeirra mörkuðum, fól það
ekki í sér gagnkvæm sóknarfæri
fyrir ykkur?
„Vissulega er það rétt að síðast-
liðin fjögur ár hafa finnskir aðilar í
framleiðslu landbúnaðarafurða átt
greiða leið að evrópskum mörkuð-
um. Því miður er það hins vegar
þannig að atvinnugrein sem hefur
um langt skeið búið í lokuðu og
vernduðu umhverfi, lendir í erfið-
leikum þegar hún mætir frjálsri
samkeppni nánast fyrirvaralaust,
líkt og gerðist í okkar tilfelli."
Esa segir enga launung að frá
því að landið varð aðili að ESB hafi
greinin átt undir högg að sækja og
enn sé mikið verk óunnið ef menn
ætla að tryggja tilvist finnsks
landbúnaðar í framtíðinni. „Stað-
reyndin er sú að þrátt fyrir fjár-
hagsstyrki frá Brussel til handa
bændum, þá vegur sú búbót af-
skaplega lítið ef miðað er við það
mikla verðhrun sem átti sér stað á
innlendum landbúnaðarafurðum
þegar markaðurinn opnaðist. Það
bætti heldur ekki úr skák að grein-
in var sundruð fyiir og afskaplega
illa undir það búin að takast á við
nýtt umhverfi og aukna sam-
keppni.“
Lítil endurnýjun
Stærsti vandi finnsks landbún-
aðar í dag er hversu lítil endurnýj-
un á sér stað í greininni. Esa
bendir á að þegar árið 1994 hafi
margir bændur séð þann kostinn
vænstan að hætta búskap áður en
markaðurinn opnaðist. Síðan þá
hefur þróunin verið sú að á hverju
ári leggja 4-5.000 bændur niður
búskap á sama tíma og tæplega
eitt þúsund einstaklingar eru að
koma nýir inn. Hann telur að
þetta megi að stórum hluta rekja
til þess hversu lítillar arðsemi er
að vænta í greininni og hversu lít-
illar samheldni gætir meðal
finnskra bænda.
„Aður en við gengum inn árið
1995, þá ríkti mikil óeining á inn-
SUNNUDAGUR 19. DESEMBER 1999 E 15 .
■■■■ IIH.I.W .■■■ i i ......... .........
„I stað þess að vinna saman að því að styrkja stöðu og tryggja til-
vist finnsks landbúnaðar, vilja innlendir aðilar fara sínar eigin leið-
ir í þessum efnum sem skilar litlu,“ segir Esa Hármálá, formaður
samtaka finnkra bænda og skógareigenda, um erfiðleika greinar-
innar eftir inngöngu landsins í ESB.
lendum markaði. Prá þeim tíma
hefur ástandið lítið breyst og það
líðum við fyrir. í stað þess að
vinna saman að því að styrkja
stöðu og tryggja tilvist finnsks
landbúnaðar, þá vilja innlendir að-
ilar fara sínar eigin leiðir í þessum
efnum sem skilar Iitlu.“ Hann
heldur áfram og segir það hafa
orðið til að opinbera enn frekar þá
veikleika sem finnskur landbúnað-
ur stendur frammi fyrir, þegar
efnahagshrunið í Rússlandi átti
sér stað. Fram að þeim tíma höfðu
Finnar flutt út mikið af landbún-
aðarvörum til nágranna síns í
austri en stóðu skyndilega frammi
fyrir því að hafa misst stóran
markað fyrir vörur sínar, án nokk-
urra möguleika á að flytja afurðir
sínar annað.
„En hvaða leiðir sjá menn færar
til að snúa þessari þróun til betri
vegar?
„í fyrsta lagi verðum við að
tryggja það að innlendir framleið-
endur landbúnaðarafurða haldi
áfram markaðshlutdeild sinni í
Finnlandi. Jafnframt verðum við
að vinna að því að auka hag-
kvæmni í greininni og efla gæða-
mál. Allt miðar þetta að því að
gera landbúnaðinn betur í stakk
búinn til að mæta þörfum neyt-
enda og eftirspurn markaðarins.
Mestu erfiðleikarnir
í landbúnaði
Á það ber að líta að hér er fjall-
að um þá atvinnugrein í Finnlandi
sem átt hefur hvað erfiðast með að
aðlagast þeim breytingum sem
voru samfara aðildinni að ESB. ..
Esa segir engan vafa leika á um
að Evrópusamstarfið hafi komið
þjóðinni til góða, bæði í efnahags-
legum og pólitískum skilningi og
viðhorf Finna til Evrópusam-
bandsins sé yfirleitt jákvætt. „Sá
hagsmunahópur sem við erum í
forsvari fyrir stendur frammi fyrir
þeim vanda að ná að aðlagast
miklum breytingum sem orðið
hafa á starfsumhverfi hans á
skömmum tíma. Okkar markmið
er að vinna að umbótum í þessum
efnum og tryggja tilvist greinar-
innar. Gangi það eftir geta menn
farið að huga að næsta skrefi, sem
væri að auka markaðshlutdeild
finnskra landbúnaðarafurða er-
lendis," segir Esa Harmálá.
Á götum eru víða gamlir menn í vinnu,
gamlir lögregluþjónar og verðir við margs
konar byggingar. Hér tíðkast ekki að fara á
eftirlaun á unga aldri, ekki aðeins af því vel-
ferðarkerfið sé ekki eins þéttriðið og á Norð-
urlöndum, heldur einnig af því að það þykir
eftirsóknarvert að vinna.
Atvinnuleysi í Japan í haust var um 4,7 pró-
sent. í Danmörku var hætt að tala um atvinnu-
leysi sem vandamál þegar það var komið í
kringum sjö prósent. Á evrópskan mælikvarða
er atvinnuleysi undir fimm prósentum fjarlæg-
ur draumur, en líkt og á íslandi þykir Japönum
þetta mikið og áhyggjusamlegt atvinnuleysi.
Japönsk vinnusemi þykir með afbrigðum
mikil og hún blasir strax við. En hér er líka
greinilegt áð vestræn hagræðingarbylgja hefur
ekki gengið yfir, því svo víða má sjá fólk við
störf, sem ekki er lengur sinnt á Vesturlönd-
um. Gamall lögregluþjónn stjómar umferðinni,
þó hann standi við umferðarljós, sem virka. Þar
sem verið er að byggja standa menn úti á götu,
sem ekki hafa annað hlutverk en að beina um-
ferðinni framhjá, þó þess sé í raun ekki þörf.
Þessi ofgnótt fólks minnir í fyrstu á Austan-
tjaldslöndin, meðan sósíalisminn var þar við
lýði og allir í vinnu hjá ríkinu. En munur á
Japan og þeim löndum er að Japanir stunda
vinnu sína af festu og alvöru. Lestarvörðurinn,
sem ekki gerir annað en að flauta og vinka
lestunum, sem þegar er stjómað af alls kyns
tækni, er ábúðarmikill við vinnu sína líkt og
hann stjórnaði öllu lestarkerfinu. Allir virðast
rækja vinnu sína af einstakri festu og alvöru,
meðvitaðir um mikilvægi sitt fyrir heildina.
Hin hliðin á festunni og alvöranni birtist
eitt kvöldið á járnbrautarstöð einni í Osaka.
Miðaldra hjón vora að koma heim, greinilega
af mannfógnuði, því þau voru klædd í sitt fín-
asta púss. Maðurinn var í óaðfínnanlegum
jakkafötum og leit út eins og einn af þeim
milljónum karla, sem sitja á japönskum skrif-
stofum um allar eyjarnar. Konan var í svörtu,
síðu pilsi, einfóldum flauelsjakka með hóflega
skartgripi.
Maðurinn sat á bekk og steypti stömpum,
stóð svo upp og hallaði sér upp að hárri girð-
ingu. Hann gat varla staðið og alls ekki haldið
höfði. Það tók nokkurn tíma fyrir aðkomu-
mann að átta sig á að þessi prúðlegi maður
var ofurölvi. Konan var hins vegar greinilega
ekki í vafa, því hún virti hann ekki viðlits, en
fylgdist með að hann færi sér ekki að voða.
Það fór ekki orð á milli þeirra og er lestin kom
sofnaði hann eins og skot.
Drakkið fólk, einmitt svona prúðbúnir mið-
stéttarborgarar era ekkert einsdæmi og það
er einnig töluvert um að karlar stingi af frá
fjölskyldu og skrifstofulífinu og sláist í hóp
heimilislausra. Þegar nánar er rýnt í raun-
veruleikann hefur hin japanska festa og alvara
aðrar bh-tingarmyndir en þá geðfelldu, sem
blasii- við gestinum.
Grænt te í fingurbjörgum
Á veitingahúsum blasir við sama smæðin.
Skammtai- af mat era litlir, allt niður í agn-
arsmáa, þar sem hver munnbitaskammturinn
getur rekið annan. Tekönnurnai- era litlar, te-
bollarnir era allt niður í fingurbjargarstórir,
þegar boðið er upp á bestu tegundir af grænu
tei. Tilhugsunin um að bera til dæmis fram
stóra potta með pasta eða kjötsúpu er næstum
dónaleg i allri þessari smæð og hófsemi, hvað
þá heilu kjötlærin og kartöflumar.
Ekki einu sinni hjá slátraranum er að sjá
kjötlæri eða önnur risastykki. Kjötið liggur í
fagurlegum röðum, skorið í þunnar sneiðar eða
í litla bita. Það má heimsækja marga slátrara
áður en komið er auga á kjötklumpa.
Hjá grænmetissalanum eru epli á stærð við
litlar melónur, hvert um sig pakkað í frauðnet.
Epli eru munaðarvara hér í þrengslunum.
Kartöflur era ekki seldar í tveggja eða fimm
kílóa pokum, heldur þetta 3-5 kartöflur í litlum
plastpokum. í fiskborðum kjörbúðanna blasir
við endalaust úrval af sjávarfangi, bæði dýr og
þang, bæði í tilreiddu formi og ótilreiddu, allt í
litlum skömmtum.
Nútíma draumsýn
Fyrstu dagana í allri þessari hófsömu smæð
er nánast eins og að vera í of litlum fötum. Það
er eitthvað, sem þrengir að og veldur nánast
andarteppu. Ekki mannmergðin, því þrátt fyrir
mannhafið á götum stórborga eins og Tókýó og
Osaka þá er alls staðar svo stutt í litlar, notaleg-
ar götur með fáum vegfarendum. Frekar þetta
hvað allt er alls staðar lítið og nett og hófsamt.
En jafnvel í mannmergðinni er andinn eins
og í litlu þorpi. Um leið og ég nem staðar til að
átta mig á á kortinu hvar ég sé stödd og finna
leiðina er strax kominn brosandi innfæddur og
býðst til að segja mér til vegar. Það er heldur
engin ástæða til að óttast rán eða aðra hvim-
leiða fylgifiska stórborga. Borg eins og Tókýó
er eins og nútíma draumsýn: Hraði, mann-
mergð og tækni, en hvorki andlaus né sálarlaus.
Þessi andi smæðarinnar í mannmergðinni er
makalaus reynsla.
Það tekur ekki nema nokkra daga að venjast
smæðinni og því sem henni fylgir. Eftir tvær
vikur er næstum sársaukafullt að skiþast við
þetta fallega land og hlýlegt fólkið, jafnvel þótt
gesturinn viti að hér hrærist fleira en sést við
fyrstu sýn.