Morgunblaðið - 21.01.2000, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
FÖSTUDAGUR 21. JANÚAR 2000 29
Átök rússneska hersins og Tsjetsjena
Leit að „not-
hæfu smástríði“
Rússar þurftu á einhverju að halda sem
gæti sameinað þá, segir blaðamaðurinn
Alexander Malkovítsj, sem hér fjallar um
viðhorf hins almenna Rússa til Tsjetsjníu-
stríðsins. Hann segir að stríð gegn
Tsjetsjenum hafí verið vinsælt að þessu
sinni, ólíkt því sem var 1994.
STRÍÐIÐ í Tsjetsjníu er nú eitt af
því sem helst er notað á Vesturlönd-
um til að ala á ótta við „vonda Rússa“
og refsa þeim með orðum. En það
sem einkum ruglar svonefnda sið-
menntaða Evrópumenn og Banda-
ríkjamenn í ríminu er að meirihluti
rússnesku þjóðarinnar styður þessa
blóðugu baráttu gegn Tsjetsjenum
og landi þeirra.
Athyglisvert er að í fyrra stríðinu
gegn Tsjetsjenum 1994-1996 kom
fram í mörgum skoðanakönnunum
að almenningur var á móti stríðinu.
Ymsir fjölmiðlar kölluðu þá hermenn
þjóðarinnar árásaraðila og þegar
friður var saminn fagnaði allt samfé-
lagið. Friðarsamningurinn, sem
gerður var á tímanum milli fyrri og
seinni umferðar forsetakosning-
anna, hjálpaði Jeltsín forseta í reynd
við að ná endurkjöri.
En nú eru aðrir tímar. í fyrsta lagi
hafa vopnaðir skæruliðar í Tsjet-
sjníu nú haft nægan tíma til að hvíla
sig, safna peningum, liði og byssum.
Og þeir biðu ekki rólegir átekta,
mannrán urðu helsta atvinnugrein
þeirra síðustu árin, hundruð ef ekki
þúsundir manna, aðallega frá grann-
héruðum Tsjetsjníu, urðu fórnar-
lömb þeirra. Sumir dóu í fangelsun-
um, eða öllu heldur í svonefndum
fangelsum sem voru aðeins holur í
jörðina. Sumir voru myrtir, yfirleitt
með ruddalegum hætti, ættingjar,
fyrirtæki og stofnanir keyptu sum-
um frelsi - og enn aðrir hjara enn í
hlekkjum í gripahúsum Tsjetsjníu,
innan um húsdýrin og reyna að lifa af
skelfilegar barsmíðarnar.
Andúðín „hinum svörtu“
I öðru lagi hefur haldið áfram að
vaxa andúðin í rússnesku samfélagi á
„hinum svörtu“ eins og fólk af lægri
millistétt og þeir efnaminni kalla alla
frá Kákasuslöndunum. Flestir Ká-
kasusmannanna vinna við að selja
ýmsar vörur á mörkuðum stórborg-
anna í Rússlandi. Efnahagurinn er
slæmur og verðið þykir því hátt, fólk
vill þegar í stað finna sökudólga. Það
bendir á Kákasusfólkið sem, eins og
Rússar segja oft, „stal peningunum
okkar“.
Þar að auki eiga sumir Kákasus-
mannanna í reynd heilmikið af pen-
ingum og eyða þeim gjarnan á veit-
ingahúsum, halda mikil teiti. Það er
ekki auðvelt fyrir venjulegan Rússa
að horfa upp á þá á götunum,
drukkna í rándýrum bílum, með
rússneskum stúlkum. Og ég vil bæta
því við að þessir menn haga sér oft
illa, þeir njóta þess að misbjóða fólki
með orðum sínum og gerðum.
„Þeir eru í landinu okkar,“ hrópa
Rússar. „Hvers vegna koma þeir
svona fram og hvað eru þeir að gera
hér? Drengirnir okkar dóu í Tsjet-
sjníu í stríðinu - hver var tilgangur-
inn? Að leyfa þessum mönnum að
búa hér og njóta lífsins?" I sannleika
sagt spyrja ýmsir þessara spurninga
og margir Rússar hata í raun Kákas-
usmenn, sérstaklega Tsjetsjena.
í þriðja lagi eru Rússar í sárri þörf
fyrir að eitthvað sem geti sameinað
þjóðina. Það er hræðilegt tilhugsun-
ar en í fyrra duttu stjómvöld niður á
slíka lausn: „Stríð í Tsjetsjníu gegn
glæpamönnum og hryðjuverka-
mönnum" en sagt var að þeir hefðu
átt sök á fjölmörgum sprengjutil-
ræðum í rússneskum borgum í ágúst
og september í fyrra.
Að bjóða NATO birginn
I fjórða lagi eru samskiptin við
Atlantshafsbandalagið, NATO, mjög
mikilvægt mál sem hjálpar ríkis-
stjórninni að tryggja stuðning meðal
meirihluta almennings við stríðið.
Vandamálið er stríð NATO-ríkjanna
við Júgoslavíu. Mikið er rætt um að
t.d. Tyrkir fái að skjóta eða jafnvel
ráðast með sprengjum á fólk í
Kúrdahéruðunum
en það megi hermenn Júgóslava
eða, eins og nú, Rússa ekki gera í sín-
um löndum.
Rússneskum almenningi var heitt
í hamsi yfir þessu og einnig því að
Rússar væru hundsaðir í málinu.
Hér verður að hafa huga, til að skilja
hugsunarháttinn, að Rússar líta á
land sitt sem heimsveldi, þeir vönd-
ust því um áratuga skeið að ríki
þeirra væri máttugt - og NATO
sýndi þeim hver raunveruleikinn
væri.
Því má segja að nær öll þjóðin hafi
þurft á „nothæfu smástríði" að
halda.
Það þurfti að refsa „hinum ljótu og
svörtu" og eyða bækistöðvum
„hryðjuverkamannanna". Einnig
þurfti að sýna umheiminum og þjóð-
inni sjálfri að her landsins réði enn
yfir öflugum liðsmönnum. Sumir
fréttaskýrendur sögðu jafnvel að ef
haldið hefði verið aftur af hemum sl.
haust hefði getað komi þar upp
klofningur; nýja stríðið í Tsjetsjníu
hafi verið síðasta tækifærið fyrir
rússneska hermenn til að sýna að
þeir væru einhvers megnugir eftir
ósigurinn sem þeir biðu í fyrra stríð-
inu við Tsjetsjena.
Rússar þurftu á afreki að halda,
einhvers konar afreki. Rúblan er enn
að falla, efnahagurinn lélegur,
stjómmálin og pólitíkusamir hvort-
tveggja leiðinleg og ótrúverðug og
hvergi vonarglætu að sjá í framtíð-
inni. Þá hófst stríðið og gekk strax
vel, rússneskir hermenn tóku nokkr-
ar stórar borgir án vemlegs mann-
falls, áætlunin gekk vel. Fólk gat
verið hreykið af hemum og var það.
Auk þess var stórkostlegt að geta
boðið NATO birginn og málið varð
enn mikilvægara þegar embættis-
menn frá NATO og Bandaríkjunum
fóra að leggja orð í belg um stefnu
Rússa.
Markmið stríðsins náðust því en
hvað nú? „Það er þessi spurning,“
sagði Hamlet og þúsundir Rússa
spyrja líka. Þeir geta ekki séð fyrir
sér hvað muni gerast eftir sigurinn -
ef hann birtist þá. Ef ekki... en eng-
inn vill hugsa þá hugsun. Fólk gæti
aldrei fyrirgefið nokkram stjóm-
málaleiðtoga annan ósigur. Ekki
einu sinni Vladímír Pútín, starfandi
forseta, sem hóf stríðið, eina rúss-
neska stjórnmálamanninum sem
stendur við það sem hann segir eða
reynir það að minnsta kosti.
Höfundur er ritstjóri tímarits í
Sankti Pótursborg. Hann var stadd-
ur hér á landi fyrr í mánuðinum til
að kynna ser starfscmi fjölmiðla á
íslandi.
Verðsprengint!-

I NANOQ
GRÍMSVÖTN
Gufu- og ðskusprengingar i Grims
vötnum. Gos hófst fyrir nordan
Grimsvötn pann 30. september
1996 og hafði i för með sér hlaup
i Skeíðará.
Útsalan stendur sem hæst
30-60% afsláttur
NAHOQ>
Kringlurwi 4-12 ■ www.nanoq.is