Morgunblaðið - 14.05.2000, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 14. MAÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
5 klst. á dag eða meira
23,2”/»
Hue mikiö er tölvan notuó?
29,4% 1 klst. á viku eða minna
11,5% Aldrei
Greint eftir kyni allir þau sem nota tölvu
Karlar 2,8 klst. á dag 3,1 klst. á daq
Konur 2,3 2,8
Greint eftir fjölskyldutekjum,
300 þús. kr. eða meira 3,3 3,5
200 - 299 þús. kr. 2,5 2,8
100-199 þús. kr. 1,9 2,4
Undir 100 þús. kr.
1,8
2,1
Greint eftir búsetu allir þau sem nota tölvu
Höfuðborqarsvæðið 3,0 klst. á daq 3,3 klst. á daq
Landsbyggðin 1,9 2,3
Greint eftir aldri
55 - 75 ára 2,2 2,9
45 - 54 ára 2,2 2,6
35 - 44 ára 2,6 3,1
25-34 ára 3,8 4,0
16-24 ára 1,9 2,1
STEFNAN
Lykilorðin:
Aðgengi, bandbreidd
ogfrekari þróun
nálgast öll umsóknareyðublöð þar til
útprentunar. Ennfremur er verið að
ljúka tengingum lyfjaverslana við
stofnunina, en hún tekur í dag raf-
rænt á móti lyfseðlum frá verslunum
og sendir í sjálfvirkt lyfjaeftirlits-
kerfi,“ segir Hermann.
Annað dæmi um þetta er Ibúða-
lánasjóður. Mikil nýbreytni þótti er
boðið var upp á sk. bráðabirgða-
greiðslumat á heimasíðu forvera
hans, Húsnæðisstofnunar ríkisins, og
geta nú væntanlegir íbúðakaupendur
kannað stöðu sína með giska einfold-
um og skjótvirkum hætti með aðstoð
Netsins. Um leið og kemur að endan-
legu greiðslumati þarf hins vegar að
ganga ýmissa tafsamra erinda, út-
vega afrit af skattskýrslu og fleira í
þeim dúr.
Hallur Magnússon, yfirmaður
gæða- og markaðsmála Ibúðalána-
sjóðs, segir að stjóm sjóðsins hafi
lagt ákveðnar lfnur hvað varðar notk-
un upplýsingatækninnar í nýlegri
samþykkt í stefnumótun. „Það er því
greinilegur vilji hjá stjóm sjóðsins að
nýta sér möguleika upplýsingatækn-
innar og sjá til þess að fyrirtækið sitji
ekki eftir á því sviði. Tilkomu raf-
rænnar stjómsýslu er því tekið með
opnum huga enda hafa vangaveltur
snúist um það hvemig nýta megi
hana sem best,“ segir hann.
Hallur segir að tölvubúnaður
sjóðsins hafi nýlega verið endurnýj-
aður og nýtt uplýsingakerfi verði tek-
ið í gagnið á haustmánuðum. Það sé
ein forsenda þess að unnt sé að nýta
upplýsingatæknina til fullnustu - þar
með rafræna stjómsýslu.
Hann bendir hins vegar á að með-
an rafræn undirskrift er ekki laga-
lega sambærileg hefðbundinni undir-
skrift verði ákveðnir þættir í
starfsemi lánastofnunar eins og
íbúðalánasjóðs að byggjast á gamla
góða pappímum og pennanum.
Heimasíða Ibúðalánasjóðs er nú
fyrst og fremst upplýsingasíða en að
sögn Halls er markmiðið að þróa
hana yfir í öfluga gagnvirka þjón-
ustusíðu. Nú sé verið að vinna að
breytingum á síðunni sem kynntar
verði í byrjun sumars. Þá sé gert ráð
fyrir að unnt verði að sækja ýmis
eyðublöð inn á síðuna og t.d. leita að
útdregnum húsbréfum með aðstoð
lítillar leitarvélar.
Fyrst og fremst
miðlun upplýsinga
Fleiri stofnanir og heimasíður
þeirra mætti nefna. Heimasíða Lána-
sjóðs íslenskra námsmanna, LÍN,
hefur til þessa fyrst og fremst verið
nýtt til að miðla hagnýtum upplýsing-
um til námsmanna, eftir því sem fram
kom í samtali Morgunblaðsins við
Steingrím Ara Arason, fram-
kvæmdastjóra sjóðsins. Hann nefnir
að úthlutunarreglur og upplýsingar
um afborgunarkjör séu t.d. birtar á
heimasíðunni, svo og úrskurðir svo-
kallaðrar málskotsnefndar, sem feli í
sér útskýringar og ákvarðanir í vafa-
tilvikum. Jafnframt segir hann að
lánþegar geti nú nálgast á vefnum öll
algengustu eyðublöð sjóðsins til út-
prentunar, en þau verði síðan að fylla
út og póstleggja til sjóðsins.
„I ársbyijun var samið um aukinn
aðgang að innheimtukerfi Reikni-
stofu bankanna fyrir viðskiptavini
LIN. Þar með var innheimtuþjónust-
an almennt aukin og mönnum gert
auðveldara en áður að hagnýta sér
vefþjónustu banka og sparisjóða og
endurgreiða námslán sín með raf-
rænum hætti,“ segir Steingrímur
Ari.
Hann bætir því við að í vaxandi
mæli séu upplýsingar frá námsmönn-
um mótteknar með tölvupósti. Fyrsta
skref til beinnar skráningar upplýs-
inga í gegnum vefinn frá námsmönn-
um hafi verið tekið í byijun þessa árs
með samningi við ríkisskattstjóra.
60% lánþega telja
fram á Netinu
„Allir lánþegar þurfa í byijun árs
að skila til sjóðsins tekjuupplýsingum
vegna undangengins árs. I stað þess
að skila Ijósriti af skattframtali sínu
var lánþegum nú í fyrsta skipti gefinn
kostur á að spara sér þau spor ef þeir
teldu tekjur sínar fram á heimasíðu
ríkisskattstjóra," segir Steingrímur
ennfremur og segir að áætlað sé að
um 60% lánþega hafi nýtt sér þennan
möguleika.
Framkvæmdastjórinn segir að
með hliðsjón af markmiðssetningu og
framtíðarsýn sjóðsins sé ljóst að hann
hafi einungis tekið fyrstu skrefin
hvað varðar rafræna stjómsýslu.
Hann bendir hins vegar á að ekki síst
vegna þessarar markmiðssetningar
gæti ákveðinnar óþolinmæði, bæði
meðal viðskiptavina og starfsmanna
sjóðsins.
Steingrímur leggur áherslu á að
stefnumörkun sjóðsins feli í sér
ákveðið þróunarferli en ekki umbylt-
ingu. Lögð sé áhersla á að hvert skref
skili ávinningi fyrir viðskiptavini og
starfsmenn sjóðsins.
„I upphafi síðasta árs tók sjóðurinn
í notkun nýtt skjalavistunarkerfi
samhliða því sem byrjað var að
skanna flest innkomin skjöl og varð-
veita útsend bréf á tölvutæku formi.
Starfsmenn hafa þurft tíma til að til-
einka sér þessa tækni á sama tíma og
samskipti við lánþega með tölvupósti
hafa margfaldast," segir hann.
Sjálfsagður þáttur
í kynningu
Almennt má segja að flestar opin-
berar stofnanir og sveitarfélög hafi
tekið Netið í sína þágu með einum
eða öðrum hætti. Jafnljóst er þó að
enn sem komið eru vefir þessara aðila
ekki gagnvirkir, heldur felast þeir
fyrst og fremst í að koma ákveðnum
upplýsingum á framfæri.
Norræna ráðherranefndin benti á
þetta sl. vetur, þegar ráðherrar
Norðurlanda á sviði upplýsinga-
tækni, hittust í fyrsta sinn opinber-
lega hér á landi. Fyrir fundinn höfðu
embættismenn ríkjanna fjallað um
upplýsingatækni, lýðræði og rafræn
viðskipti á ráðstefnu í Reykjavík.
Á þeirri ráðstefnu, sem fram fór í
júní í fyrra, bentu þátttakendurnir á
allnokkrar nýjai- vísendingar í þróun
upplýsingatækninnar. Þai- komu
fram efasemdir um að hið opinbera
gæti styrkt lýðræðið fyrir tilstilli
upplýsingatækninnar, en hún bætti
örugglega sem slík möguleika al-
mennings til að afla sér upplýsinga og
rækja að einhverju leyti samskipti
við yfirvöld. Slíkt breytti hins vegar
ekki í sjálfu sér forsendum fyrir
framkvæmd lýðræðis.
Var álit fundarmanna að opinberar
stofnanir á Norðurlöndum litu orðið
almennt á það sem sjálfsagðan hlut
að kynna sig og starfsemi sína á Net-
inu. Hins vegar væru upplýsingamar
enn að takmörkuðu leyti lagaðar að
þörfum almennings og aðeins í óveru-
legum mæli væri hvatt til gagnvirkra
samskipta milli almennings og yfir-
valda.
Hins vegar var á það bent að hinn
mikli og almenni aðgangur almenn-
ings á Norðurlöndum að Netinu gerði
það að verkum að þar væru allar að-
stæður hagstæðar.
Þar stöndum við Islendingar einna
fremstir í flokki; í könnun sem gerð
var í nóvember sl. kom í ljós að um
71% íslendinga á aldrinum 16-75 ára
hefði tölvu á heimili sínu og nálega
70% aðgang að Netinu með einum
eðá öðrum hætti - á heimili, í skóla
eða á vinnustað.
FORSENDA þess
,að unnt sé að
veita opinbera
þjónustu í aukn-
um mæli með
rafrænum hætti
er ekki aðeins sú
að aðgengi að
tölvum og Net-
inu sé almennt; heldur einnig að
þjónustuna megi nýta án umtals-
verðs kostnaðar.
Fjallað var um ódýran og auð-
veldan aðgang að upplýsingasamfé-
laginu í nefndaráliti faghóps fjár-
málaráðuneytisins um upplýsinga-
tækni, sem birtist í júní í fyrra.
Þar kom m.a. fram að ódýr og
auðveldur aðgangur, þ.e. sími og
Net, ætti að vera kjörorð. Opinberir
aðilar eigi að hafa forystu um að
upplýsingasamfélagið verði að-
gengilegt fyrir alla með því að veita
fræðslu og fjárhagslega aðstoð.
Einnig þurfi að hafa í huga aðgengi
fatlaðra að upplýsingum og gæta
þess að tölvubúnaðurinn henti öll-
um, að allir geti tengst honum og að
hann bjóði upp á sérhæfðar lausnir
ef nauðsynlegt reynist.
I nefndarálitinu sagði ennfremur
að markviss upplýsingaöflun þurfi
að vera forgangsverkefni í starfsemi
opinberra stofnana og á ábyrgð til-
tekins starfsmanns eða deildar.
Tryggja þurfi að þeir starfsmenn
og/eða verktakar sem að upplýs-
ingamálum starfi, kunni skil á viður-
kenndri aðferðafræði varðandi upp-
byggingu þjónustunnar með tilliti til
nytsemi, bæði fyrir hið opinbera og
ekki síður almenning í landinu.
Flutningsgetan forsenda
frarnfara
í úttekt sem gerð var á flutnings-
getu fjarskiptakerfisins hér á landi
og kynnt var í ársbyrjun kemur
fram að ekki er gert ráð fyrir að not-
endum Netsins muni fjölga jafn
mikið á næstu árum og þeir hafa
gert til þessa, en hins vegar muni
þörf hvers og eins fyrir bandbreidd
aukast. Er þess vegna gert ráð fyrir
aukningu á framboði bandbreiddar
að minnsta kosti í takt við spár um
þörf fyrir hana á næstu árum.
Halldór Kristjánsson, verkfræð-
ingur, vann skýrsluna að tilstuðlan
verkefnisstjórnar um upplýsinga-
samfélagið í félagi við samgöngu-
ráðuneytið og RUT-nefndina. í nið-
urstöðum hans kom fram að miðað
við umsagnir innlendra og erlendra
aðila er gert ráð fyrir að þörf og
notkun bandbreiddar muni tvöfald-
ast á ári næstu tvö til þrjú árin hér á
landi. Hið sama á við um tenginguna
við umheiminn. Reynist þær spár of
litlar má því búast við að innan fárra
ára muni Cantat-3-sæstrengurinn
ekki anna þörf íslendinga fyrir
bandbreidd til útlanda.
I úttektinni kemur fram að nokkr-
um áhyggjum valdi að Cantat-3 sé
eina tenging landsins við umheim-
inn, mikilvægi hans hafi vaxið hratt
á umliðnum árum og sífellt fleiri séu
háðir netsambandi til útlanda. Bent
er á að strengurinn byggi á eldri
tækni og fyrirséð sé að hann muni
ekki duga lengi enn miðað við spár
um aukningu bandbreiddar, auk
þess sem rekstrarkostnaður hans
standist ekki samanburð við nýrri
sæstrengi. Aðeins ein varaleið sé til
- um gervihnött - en á stundum geti
tekið tíma að koma því á og sam-
band um hann sé aukinheldur mun
meiri en um sæstreng.
Því er talið mikilvægt að huga að
lagningu sæstrengs til Evrópu,
hvort sem það yrði gert af íslend-
ingum eða erlendum aðilum. Vinna
þurfi að því að um ókomna framtíð
verði hið minnsta þrjár óháðar leiðir
til útlanda, vegna öryggis, þar af ein
um gervihnött.
ísland verði áfram
í fremstu röð
I vinnuáætlun verkefnisstjórnar
um upplýsingasamfélagið frá 31.
mars sl. er lagt til að farið verði út í
margskonar aðgerðir til að ýta undir
rafræna stjórnsýslu. Segir þar að
allar forsendur séu fyrir því að Is-
lendingar verði áfram í hópi fremstu
þjóða heims í rafrænni stjómsýslu
ef markvisst verði unnið að málum.
Þar er m.a. lagt til að góð þróun-
ar- og tilraunaverkefni á sviði raf-
rænnar stjórnsýslu og/eða rafrænna
viðskipta verði sett í forgang í fjár-
lögum 2001 og 2002. Tryggja þurfi
að unnið verði markvisst að því að
gera gagnvirka þjónustu við al-
menning örugga og aðgengilega á
Netinu, að opinberar stofnanir
stundi markvisst þróunarstarf og
starfsmenn hafi svigrúm til að sinna
verkefnum sem þjóna stórum hóp-
um í samfélaginu. Einnig þurfi að
tryggja að hið opinbera gangi á und-
an með góðu fordæmi, komi inn-
kaupum sínum á rafrænt form og
geri ýmsar framsæknar tilraunir.
„Mikilvægt er að þróa hér smátt
og smátt rafræna stjórnsýslu við
hlið hinnar hefðbundnu og gera
landsmönnum kleift að sækja upp-
lýsingar og þjónustu um Netið á
greiðan hátt, hvar sem þeir eru á
landinu, á öllum tímum sólarhrings-
ins,“ segir í álitinu.
Þar kemur jafnframt fram, að
stjórnaiTáðsvefurinn sé rafræn gátt
almennings að upplýsingum og
þjónustu ráðuneyta og ríkisstofn-
ana.
Tryggja áframhaldandi
þróun og uppbyggingu
Sú ímynd sem almenningur fær af
rafrænni stjórnsýslu tengist upplif-
un hans af stjórnarráðsvefnum og
því hversu auðvelt er að reka þar er-
indi og fá afgreiðslu á rafrænan
hátt. Þetta er skoðun þeirra sem í
verkefnisstjórninni sitja og þeir
telja því brýnt að tryggð verði
áframhaldandi þróun og uppbygg-
ing vefjarins, sem nú þegar sé orð-
inn mikilvæg upplýsingaveita sem
opni aðgang að margbreytilegum
opinberum upplýsingum og þjón-
ustu.
Verkefnisstjórnin segir að næsta
skref felist í að auka verulega gagn-
virka þjónustu og sjálfsafgreiðslu
almennings. Því er lagt til að ráðinn
verði vefstjóri fyrir stjómarráðið.
Hann vinni með ritstjórn og nefnd
um stjórnarráðsvefinn við að endur-
skoða viðmót og samræma upp-
byggingu hans.
Þá er lagt til að gerð verði sérstök
áætlun um mótun upplýsingaveitu
fyrir almenning og henni hrundið af
stað á þessu ári. Þessi vinna krefst
samvinnu við fjölmarga aðila innan
stjórnsýslu, við ríkisstofnanir og
sveitarfélög. I fjárlögum árið 2000
hefur verið veitt 5 milljónum kr. til
þessa verkefnis.
Komið verði upp öflugum fjar-
fundabúnaði sem ráðuneyti hafi
greiðan aðgang að. Búnaðurinn
verði nýttur í fundahaldi með fólki í
dreifbýli, erlendum sendiráðum og
samstarfsaðilum stjórnsýslunnar al-
mennt.
Átak í aðgengi að útstöðvum
Meðal fleiri atriða, sem verkefnis-
stjórnin leggur til í áliti sínu, að
verði sett í forgang, eru tilraunir um
rafrænar kosningar á vegum dóms-
málaráðuneytis, gert verði átak í að-
gengi almennings að útstöðvum
(einföldum snertiskjám og/eða
venjulegum tölvum) í opinberum
stofnunum.
Gerðar verði áætlanir um bætt
aðgengi nemenda og kennara að
Netinu. í því samhengi verði einnig
skoðaðir möguleikar á að bæta
tölvukost nemenda.
Þá segir í álitinu að kostnaður al-
mennings og fyrirtækja við að nota
Netið sé ein stærsta hindrunin sem
gæti orðið í framvindu rafrænna við-
skipta og rafrænnar stjórnsýslu. Því
sé lágur fjarskiptakostnaður for-
senda þess að opinberir aðilar geti
fært þungann af margs konar þjón-
ustu alfarið á Netið og þar af leið-
andi brýnt að leita leiða til að halda
öllum kostnaði sem tengist rafræn-
um viðskiptum í lágmarki, ekki síst
fjarskiptakostnaði.
Ennfremur er lagt til að gefið
verði út rafrænt hnitmiðað upplýs-
ingarit fyrir ríkisstofnanir, ráðu-
neyti og fyrirtæki í landinu þar sem
útskýrðar eru lagalegar hliðar raf-
rænna gagna, tölvupósts og höf-
undaréttar. Þar mætti einnig fjalla
um vernd persónuupplýsinga og
önnur mál sem varða síaukna notk-
un starfsmanna á tölvum og Netinu.
Fram hefur komið að notkun
tölvupósts er líklega sá þáttur net-
samskipta sem hvað lengst er kom-
inn, bæði hér á landi og erlendis.