Morgunblaðið - 25.06.2000, Qupperneq 9

+
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 25. JÚNÍ 2000 B 9
Fjölnir Stefánsson Morgunblaðið/Jim Smart
hita og fékk að hafa hann inni hjá mér. Konan
sem átti húsið þar sem ég leigði þá, við Mom-
ington Avenue, var þó ekki róleg yfir þessu,
hún óttaðist að ég kveikti í og bað mig að fara
varlega því húsið væri það eina sem hún ætti. I
sömu götu bjuggu þau Marta Guðjónsdóttir og
Magnús Guðjónsson flugstjóri sem reyndust
mér góðir vinir, en Mörtu þekkti ég að heiman.
Um skeið var þama Guðrún A. Símonar söng-
kona sem var ekki verra, hún var mjög hress
kona.
Eg lærði mikið hjá Seiber og hjá honum fór
ég í sextándu aldar kontrapunkt, Bach og
Haydn sem lykilmann að klassískri tónlist. Ég
kynnti mér líka samtímatónlist og jafnhliða sat
ég við að kompónera, ég skrifaði þama verkið
„Fimm skissur fyrir píanó“ en það verk var val-
ið tii flutnings á norrænum tónlistardögum árið
1960. Sama ár frumflutti Steinunn Briem þetta
sama verk á tónleikum Musica Nova en þá var
ég kominn heim.
Heim til starfa
Ég fór heim 1958 og hafði í farteskinu sálma-
lög úr Grallaranum og lög við Tímann og vatnið
eftir Stein Steinar. Ég hélt áfram að skrifa
sönglög hér heima og nokkur lög eftir mig vom
flutt á norrænum dögum í Kaupmannahöfn ár-
ið 1962 en þau vom frumflutt á svokallaðri
ISCM-tónlistarhátíð í Vín.
I London kynntist ég konunni minni, Amdísi
Guðmundsdóttur, sem var að læra ensku ytra.
Hún starfar nú sem fulltrúi á bæjarskjalasafni
Kópavogs. Við Amdís komum um áramótin
1957-58 til íslands til að gifta okkur, fóram svo
út aftur en komum alkomin heim um sumarið.
Þetta var dýrlegui- tími. Ég var ráðinn kennari
í tónfræði og hljómfræði við Tónlistarskólann í
Reykjavík og starfaði þar í tíu ár. Ég starfaði
þar með gömlu kennurunum mínum, m.a. Jóni
Þórarinssyni. Skólinn var þá í Þrúðvangi og sá
mæti maður Ami Kristjánsson var skólastjóri.
Jón Nordal tók fjótlega við af honum. Síðan
flutti skólinn upp í Skipholt þar sem hann er
enn. Ég á góðar minningar frá Tónlistarskólan-
um í Reykjavík, bæði sem nemandi og kennari.
Margir ungir tónlistarmenn, tónskáld og
hljóðfæraleikarar vora um þetta leyti að koma
heim frá námi og það skapaði grundvöllinn fyr-
ir stofnun Musica Nova. Þar var vettvangur til
þess að flytja nýja tónlist ungra íslenskra höf-
unda og nýja erlenda tónlist. Við voram sjö sem
stóðum að stofnun þessa félagsskapar. Fyrir-
komulag tónleikanna var með öðra sniði en áð-
ur hafði tíðkast, menn fengu sér kaffi og eitt-
hvað með því meðan á tónleikunum stóð, en
Sigurður Markússon kom með þessa hugmynd.
Þessir tónleikar áttu vinsældum að fagna.“
Byggði hús í Kópavogi
„Við hjónin hófum búskap í Skaftahlíð 3 í
húsi sem pabbi byggði en svo fluttu foreldrar
mínir niður á Kjartansgötu 2 og þar fengum við
Amdís kjallarann til íbúðar. Þar voram við þar
til við byrjuðum að byggja 1963 í Kópavogi. Við
fengum úthlutað þar lóð fyrir atbeina góðra
manna. Við fluttum inn í húsið árið 1965 en það
var ekki tilbúið, við voram um tíma með tjöld í
hurðastað, bráðabirgðainnréttingar og máluð
gólf en smám saman kom þetta allt saman. Við
ólum þar upp dætur okkar þrjár, Ingibjörgu,
Þorbera og Brynhildi en nú era þær famar að
heiman og við hjónin búin að flytja okkur um
set upp á tíundu hæð í Lækjasmára 6.
Þegar ég var að koma mér fyrir í upphafi
starfsferilsins kenndi ég tímabundið auk ann-
ars við tónlistarskólana í Mosfellsbæ, Keflavík
og Kópavogi. Það kom sér þá að ég hafði keypt
Skoda árið 1962. Ég þurfti reyndar að selja
málverkið „Silfra“ eftir Asgrím Jónsson, sem
mér þótti mikið til koma, til að eignast bílinn og
sé eftir myndinni enn í dag, en ég sé hana þó
stundum í sjónvarpinu, hún hangir í einhveiju
ráðuneytinu núna. Ragnar í Smára keypti
myndina af mér og gaf hana síðar Alþýðusam-
bandinu. Líklega hefur hann séð að ég sá eftir
myndinni því hann kom með myndir sem hann
gaf mér í kaupbæti - hann var sérstakur mað-
ur.“
Skólastjóri Tónlistarskólans í Kópavogi
„Tónlistarskólinn í Kópavogi tók til starfa 1.
nóvember 1963. Bæjaryfirvöld fóra fram á það
við fræðsluskrifstofuna í Kópavogi að stofnað
yrði tónlistarfélag sem hefði það að aðalmark-
miði að reka tónlistarskóla - stjóm félagsins
var formlega mynduð 1964. Guðmundur Arna-
son kennari var fyrsti formaðurinn en Runólfur
Þórðarson verkfræðingur varð formaður 1970
og það er hann enn. Tveir skólastjórar höfðu
starfað við skólann árið 1968, þeir Jón S. Jóns-
son og Frank Herlufsen, en umrætt ár var
skólastjórastaðan auglýst laus, ég sótti um og
fékk stöðuna. Þetta var starf sem ég hafði ákaf-
lega mikinn áhuga á - ég hafði miklar skoðanir
á þvi hvemig ætti að reka tónlistarskóla, hafði
varla hugsað um annað en tónlist og kennt í tíu
ár. Skólinn hér var að mörgu leyti á byrjunar-
reit enn þegar ég kom að honum. Ég gerði
breytingar sem orsökuðu það að nemendum
fjölgaði úr 80 í 180 strax á fyrsta ári. Ég stofn-
aði undirbúningsdeild sem síðar varð forskóli
fyrir 6 til 8 ára böm. Það varð að finna aðferð til
þess að kynna tónlist fyrir bömum og sjá hvort
það vekti ekki áhuga þeirra á að læra meira.
Eitthvað af þeim nemendum sem þarna byij-
uðu héldu svo áfram og einnig bætti ég við nýj-
um námsgreinum og jók við þær sem fyrir
vora. Bóklegar greinar vora líka teknar fastari
tökum. Ég var svo heppinn að vinur minn
Kristinn Gestsson var tilbúinn til að koma í
slaginn með mér og í byijun árs 1969 fastréð
hann sig sem kennara við skólann sem var mér
mikill styrkur. Hann var búinn að starfa lengi
við Tónlistarskólann á Akureyri.
Fjárhagslegt óöryggi einkenndi starfið í
iyrstu en launagreiðslur komust á fastari
grann árið 1975. Það hlóðst smám saman á mig
mikið starf; auk skólastjómar kenndi ég, hafði
með höndum innheimtu skólagjalda og greiðslu
launa og sá um bókhaldið að auki þótt ekki væri
ég neinn bókhaldsþjarkur. Þar kom að ég var
öll kvöld og helgar í þessu streði. Árið 1974
fékk til aðstoðar á skrifstofunni Hildi Halldórs-
dóttur sem hefur unnið með mér alla tíð síðan
og verið mér ómetanleg stoð og stytta í dagleg-
um rekstri skólans."
Kenndi í gúmmístígvélum
„Með fjölgun nemenda jukust öll umsvif en
gallinn var sá að skólinn var til húsa í félags-
heimilinu, í húsnæði sem tónlistarfélagið leigði.
Brátt urðu þrengslin slík að lá við algjöram
vandræðum og um þverbak keyrði veturinn
1969.til 1970. Það hélt áfram að fjölga í skólan-
um, meira að segja var settur á laggimar
bamakór í öllu kraðakinu og loks varð beinlínis
óvinnandi vegna þrengsla. Mér fannst kasta
tólfunum þegar ég þurfti að búa til skrifstofu til
að taka á móti fólki í fatahenginu því skrifstof-
an var orðin kennsluherbergi. Það kom að því
að þetta gat ekki gengið lengur og þá fengum
við inni í félagsheimili skáta sem var við Borg-
arholtsbraut. Það húsnæði var snöggtum betra
en hið fyrra en eigi að síður voru á því ann-
markar. Tónfræðitímar og fleira fór fram í bíl-
skúr við húsið en hallinn var slíkur á lóðinni að
þegar mikið rigndi eða hlánaði að vetri flæddi
inn í skúrinn og þá varð maður að vera í
gúmmístígvélum við kennsluna og gólfteppið
lyftist upp undan vatninu.“
Nýtt og betra húsnæði
- óperur og aukið starf
„Sjálf kennslan gekk þó vel og einkum var ég
ánægður með hvað undirbúningsdeildin gekk
vel en hún var að mínu mati homsteinn skól-
ans. Elísabet Erlingsdóttir kenndi undirbún-
ingsdeildinni ásamt með söngkennslunni. Allt
gekk þetta sérstaklega vel hjá henni og fyrsti
nemandinn sem útskrifaðist úr söngdeildinni
hjá okkur var Ólöf Kolbrún Harðardóttir. Við
voram í húsnæði skátanna í eitt ár en þá bauð
Þinghóll skólanum húsnæði í Hamraborg 11.
Við fengum 380 fermetra á þriðju hæð sem var
óinnréttað rými. Það var mjög gott þvf þá var
hægt að hljóðeinangra vel svo að hljómaði ekki
á milli. Þorkell Guðmundsson arkitekt, mágur
minn, teiknaði innréttingamar og allt tókst
þetta vel. Auk kennslurýmis voram við með að-
stöðu í sal og aðgang að eldhúsi. Árið 1978
fengum við svo tækifæri til að kaupa hluta af
annarri hæðinni og það gerðum við með aðstoð
bæjarins. Árið 1992 fengum við hluta af jarð-
hæðinni sem nýttist okkur vel sem tónleikasal-
ur.
Alltaf stækkaði skólinn en við urðum þó að
gæta þess að fara ekki yfir þann kvóta sem
okkur var ætlaður, okkur var sniðinn ákveðinn
fjárhagsrammi. Síðar tókum við upp forskóla-
kennslu í Snælandsskóla, Smáraskóli kom á
eftir og Hjallaskóli. Mikið fjör var í starfsemi
skólans, t.d. frumsýndum við árið 1993 fyi’stu
óperana sem sett var á svið í Kópavogi, það var
„Hans og Gréta“ eftir Humperdinck og það var
þrekvirki hjá Önnu Júlíönu Sveinsdóttur að
koma þeirri sýningu á svið en hún annast söng-
kennslu við skólann af miklum myndarskap.
Alls hefur skólinn undir leiðsögn Önnu Júlíönu
framsýnt fimm óperur.
Þegar skólinn varð 20 ára 1983 fékk hann í
afmælisgjöf frá bæjaryfirvöldum samþykkt
þess efnis að framtíðarhúsnæði hans yrði á
vesturhluta Gjárinnar. Yfir þessu gladdist ég
mikið - þá sá maður fram á að byggt yrði yfir
skólann. Svo var hafist handa um það tíu áram
síðar að hanna þetta hús. Tónlistarhúsið í
Kópavogi hýsir bæði Salinn og tónlistarskól-
ann. Jónas Ingimundarson tónlistarráðgjafi
Kópavogs kom fram með þá frábæra hugmynd
að byggja 300 manna sérhannaðan tónleikasal
sem jafnframt yrði salur skólans. Þetta hefur
nú verið gert sem kunnugt er. Bæjaryfirvöld
sýndu þama mikið framtak en eignir Tónlistar-
skólans í Kópavogi vora seldar og andvirðið
lagt sem hlutur skólans í hið nýja tónlistarhús."
Heiðurslistamaður Kópavogs
„Ég var gerður að heiðurslistamanni Kópa-
vogs 1994 og jafnframt var mér falið 1997 að
taka fyrstu skóflustunguna að hinu nýja tón-
listarhúsi. Salurinn var opnaður í janúar 1999
og mér þótti það einnig mikill heiður að vera
falið að semja tónverk til að framflytja við opn-
un Salarins. Ég samdi af þessu tilefni verkið
„Tónleik fyrir sex hljóðfæri" sem flutt var við
þetta tækifæri.
Skólinn flutti í nýja tónlistarhúsið haustið
1999 og við hann kenndu síðasta vetur 37 kenn-
arar en nemendur vora 480. Allt hefur gengið
eftir sem ég lét mig dreyma um þegar ég tók
við stjórn skólans 1968. Húsnæðið nýja er frá-
bært og rúmgott. 1995 var stofnað tónver Tón-
listarskóla Kópavogs þar sem við kennum
tölvutónlist. Það var mikið atriði að koma því á
fót, þetta er krafan í dag og það verður að
fylgja tímanum. Ég hafði menn til að kenna
þessi fræði, Ríkharð Friðriksson og Hilmar
Þórðarson. Nemendur tónversins héldu stór-
skemmtilega tónleika í vor og tónverið okkar er
eitt hið fullkomnasta á landinu. Meðal annars
er hægt að taka upp tónleika sem fara fram í
Salnum en húsnæði skólans er aðallega á ann-
arri og þriðju hæð og einnig er hægt að taka
tónleika skólans upp á myndband og þannig
mætti áfram telja. Með þessu móti getur skól-
inn eignast eigulegt safn af upptökum. Ég vildi
óska að þetta hefði verið hægt fyrr á árum því
oft vora eftirminnilegir tónleikar í skólanum."
Tónlistarkennsla í grunnskólum?
Hin síðari ár hafa heyrst raddir um að færa
beri tónlistarkennslu inn í grannskóla, hvað
segir Fjölnir Stefánsson um þær hugmyndir?
„Mér finnst það allt í lagi og það yrði ekki í
þeim mæli að það skaðaði tónlistarskólana - í
þeim ríkir andrúmsloft til tónlistarkennslu sem
ekki fæst annars staðar. Tónlistarskólarnir
byrjuðu með forskóla og nú er spuming hvort
grannskólamir taki yfir þá kennslu en það á
eftir að sjást hvemig þróunin verður. Einnig
kæmi til greina að tónlistarskólinn yrði með
útibú t.d. í Lindunum þar sem mesti fjöldinn er
núna. Aftur á móti sé ég ekki í fljótu bragði
hvemig þetta á að vera hægt, þótt ekki væri
nema vegna kennaraskorts. Ég held að raun-
hæfast væri að hafa útibú á einum stað þar sem
aðallega hljóðfærakennsla færi fram. Éf nem-
endur stæðu sig vel og sýndu áhuga væri hægt
að koma þeim áfram upp í tónlistarskóla þar
sem allar bóklegu greinamar eru kenndar,
samleikur og annað sem nauðsynlegt er. Það
má ekki missa sjónar á því að tónlistarskólinn
er miklu meira en bara það að kenna á hljóð-
færi - bóklegu greinamar era mikilvægar."
Tónsmíðar og tónleikar
samtímans
Hvernig skyldi Fjölni litast á framtíð tón-
smíða á íslandi? „Mér finnst hún mjög björt til
að sjá. Það er mikill fjöldi núna af ungu fólki
sem er að semja tónlist og fer sviðið breikkandi
með tímanum. Mér finnst þó enn vera talsverð
gjá á milli sígildrar tónlistar og popptónlistai- á
Islandi. Tónskáld hafa farið eigin leiðir og þá
kannski farið langt fram úr því sem hægt er að
ætlast til að hinn almenni hlustandi fylgi eftir.
Tónleikarnir era orðnir svo margir og margvís-
legir að þótt maður gerði ekkert annað en að
fara á tónleika kæmist maður ekki yfir að
heyra allt það sem í boði er. Það er athyglisvert
hversu mikið af ungu fólki sækir þessa tónleika
og við eigum geysilega mikið af frábæra tón-
listarfólki, bæði tónskáldum og flytjendum.
Það er heimsklassi sem boðið er upp á hér.
Þetta er sannariega allt annar heimur en var
ríkjandi þegar ég var að byrja í tónlist. Ég er
sannfærður um að sú mikla gróska sem hefur
orðið í starfi tónlistarskólanna skilar sér svona.
Þai- fær fólk undirstöðuþekkinguna og úr þeim
jarðvegi sprettur þetta tónlistarfólk. Þeim
nemendum sem hafa lokið burtfararprófi frá
Tónlistarskólanum í Kópavogi hefur vegnað
vel, hvort sem þeir hafa farið til útlanda i fram-
haldsnám eða stundað það hér heima. Mér
finnst líka ánægjulegt að við skólann kenna
núna kennarar sem hófu sinn tónlistarferil í
skólanum hjá okkur.“
Tölvutæknin mun breyta
tónlistarkennslu mikið
Hver skyldi vera ósk Fjölnis Stefánssonar til
handa Tónlistarskólanum í Kópavogi - nú er
hann kveður hann að loknu löngu og vel heppn-
uðu starfi?
„Ég myndi óska þess að framhald yrði á því
mikla starfi sem þar hefur verið unnið og einnig
að skólinn yrði áfram opinn fyrir nýjungum.
Þetta nýja húsnæði býður upp á slíkt og skólinn
er í góðum höndum undir stjóm hins nýja
skólastjóra Árna Harðarsonar sem tekur við í
haust. Tölvutæknin á vafalaust eftir að breyta
tónlistarkennslu mikið og tækniþróunin er svo
ör að við sjáum ekki fyrir endann á því. Svo
mikið veit ég að kennarar skólans hafa burði til
þess að takast á við ný verkefni. Það rann
margt í gegnum hugann þegar ég sleit skólan-
um i síðasta sinn í vor. Ég minntist þess m.a. er
ég sleit skólanum í fyrsta sinn; þá sagði ég að
ég teldi það skyldu mína að vinna Tónlistar-
skólanum í Kópavogi allt það sem ég gæti og
gera veg hans sem mestan og bestan. Það er
viðhorfið sem öllu skiptir, tónlistarskóli er fyrst
og fremst fólkið sem starfar við hann - hvað
sem öllu húsnæði líður. Ég sá það aldrei betur
en á áranum í Þrúðvangi, þai' var húsnæðið
ekki heppilegt en andrúmsloftið og kennararn-
ir lyftu skólanum í hæðir. Tónlistarfélagið og
bæjaryfirvöld hér hafa jafnan sýnt starfsemi
skólans skilning og veitt honum stuðning hve-
nær sem þörf hefur verið á og það er gæfa
Tónlistarskóla Kópavogs að svo hefur verið.“
Viknaði við síðustu
skólaslitin
„Ég hef stjórnað Tónlistarskóla Kópavogs í
32 ár og það er eðlilega talsvert átak að hætta
þar störfum. Mér fannst einkennilegt að út-
skrifa í síðasta sinn nemendur og þannig gæti
ég talið áfram. Við skólaslit vai’ ég búinn að
herða mig upp í að ljúka þessu án sjáanlegra
tilfinningahræringa. Salurinn var troðfullur,
fólki var boðið að skoða húsnæðið og fá kaffi og
meðlæti og yfir öllu ríkti hátíðarstemmning. Þá
kom fulltrúi kennaranna til mín með blóm og
svo geysilega fallegar og persónulegar kveðjur
að það varð mér næstum ofviða. Ég dreif mig
þó í að segja skólanum slitið en þá stóðu allir
viðstaddir upp úr sætum og hylltu mig og þá
viknaði ég - það er mér mikils virði að fara inn í
eftirlaunaárin með þessa minningu. Kannski
skilar hún sér í tónsmíðum sem ég hef hingað
til átt bágt með að sinna sem skyldi en fæ nú
tækifæri til að vinna að með óskiptum huga,
sofna frá því og vakna til þess - slíkt er óneitan-
lega tilhlökkunarefni.“