Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1900, Side 28

28
Fornleifar í Hörgsholti.
Þá er eg hafði af tilviljun heyrt þess getið, að í Hörgsholti i
Hrunamannahreppi hefðu fyrir stuttu fundist fornleifar nokkurar, er þar
var grafið fyrir hlöðu, bað eg bóndann þar, Guðmund Jónsson, að gefa
mér lýsingu af þessum leifum. Varð hann vel við þeim tilmælum. Lýs-
ing hans er á þessa leið:
»Surnarið 1888 var grafinn upp gamall öskuhaugur hér vestan undir
bænum til þess að bera hann í jarðeplagarð. Fanst þar undir tóft eða
grjótrétt 8x/2 al. á lengd, 2J/2 al. á vidd og veggir 2—3 al. á hæð; þeir
voru einhlaðnir úr grjóti, og leit út fyrir að þeir hefðu verið grafnir í
jörð. Dyr, 2 fet á vídd, lágu austur úr miðjum austurvegg tóftarinnar;
en eftir þeim gátum við ekki grafið nema 2 fet, því þá tók við vestur-
veggur bæjar míns. Var gólf tóftarinnar 2^/2 al. lægra en undirstaða
hans. Tóftin var full af ösku og ekkert í henni annað, nema í norður-
endanum var aflangur bálkur, ekki þó beint hlaðinn, og var hellusteina-
röð ofan á honum. Þar var nokkuð af viðarkolum. Dálítið af fúnu beina-
rusli var í öskunni, og 2 smá brýni fundum við þar, en ekkert annað. —
Grjótið úr þessari tóft, það sem nýtilegt var, notaði. eg til húsagjörðar.
Sumarið 1894 var hér grafið fyrir kjallara og heyhlöðu austan undir bæn-
um. Urðu þar fyrir tóftir, jafn-neðarlega og hinar eða neðar. Þær voru
2, næstum jafnlangar: um 8 al., og jafnvíðar: 2'/2 ai. Dyr voru á fram-
enda eystri tóftarinnar. Hún held eg hafi verið smiðjutóft, því þar var
járnarusl og ofurlítið af koparrusli; þai var og mikið af smiðjuösku og
viðarkolum. Tunna var inst við vegginn með viðarkolum í, ásamt mold.
Hún var svo fúin, að stafirnir úr henni náðust ekki nema í smámolum.
Vestari tóftin náði tæplega eins langt íram, og dyrnar á henni voru vest-
ur úr; hefir það líklega verið innanbæjarhús. Þök þessara húsa hafa fallið of aní
tóftirnar: í þeim báðum var mikið af hellubrotum og fín mold innan um.
Gólfskán var i þessari (vestri) tóft, meir en 1 þuml. á þykt. Þar undir
var mjúkt móberg, og er það nú gólfið í heyhlöðu minni.
Fullkomnari lýsingu get eg ekki gefið, því miður. Eg mældi tóft-
irnar, er þær voru grafnar upp, skrifaði mál þeirra hjá mér og studdist
nú við það; en að öðru leyti er lýsingin gefin eftir minni mínu. Það
ætla eg, að þessar tóftir hafi verið mjög gamlar. Lítur út fyrir að bærinn
hafi lagst í eyði um tíma, en verið svo bygður aftur ofan á rúst eldri
bæjarins, og hafður minni ummáls. Því þó þessar tóftir, sem eg lýsti
nú, hafi verið hinar'austustu og vestustu í gamla bænum, þá hefir hann
samt verið meiri um sig en nú er. Svo er að sjá, sem þessi hús hafi
snúið norður og suður, eins og bærinn snýr enn«.
Lýsing þessi er svo greinileg, sem hægt er að gera ráð fyrir, eftir
svo langan tíma; enda er Guðmundur bóndi vel greindur oggætinn mað-