Lögrétta - 01.07.1933, Blaðsíða 18

181
LÖGRJETTA
Egill sonur hans og Bjarni á Leiti. Lýsing-
unni á Sigvalda presti er aftur á móti vel í
hóf stilt og sömuleiðis lýsingunni á Hlíðar-
hjónunum og heimilisbragnum bæði hjá
þeim og á prestsetrinu.
Ýmsar persónur úr sögum Jóns Thorodd-
sen komust á allra varir og var vitnað til
þeirra, pr fólki þótti einstakir menn eða kon-
ur líkjast þeim í lund eða framferði, og svo
er að nokkru leyti enn. Fyrst og fremst má
þar nefna Gróu á Leiti, úr „Pilti og stúlku“.
Henni er svo skýrt lýst í sögunni, að hún
varð í hugmyndum manna fulltrúi og ímynd
þeirra mannvera, sem í daglegu tali nefnast
kjaftakerlingar. Og þessu fulltrúasæti hefur
hún haldið, því enn í dag eru lognar eða ýkt-
ar slúðursögur alment kallaðar eftir henni
og nefndar Gróusögur. Líkt má segja um
Bárð gamla á Búrfelli, sem einnig er úr
„Pilti og stúlku“, að hann varð fulltrúi nurl-
ara og maurapúka. Guðrúnu saumakonu er
vel lýst í „Pilti og stúlku“, t. d. búðarför
þeirra stallsystranna, Sigríðar og Guðrúnar.
Höfundurinn gefur þar með góðlátlegri
gletni dálitla skopmynd af verslunarlífi
þeirra tíma, ýkjulausa og blátt áfram, og
bragurinn, sem fylgir, og eignaður er sjó-
mönnum á Álftanesi: „Búðar í loftið hún
Gunna upp gekk“ o. s. frv. verður ekki síst
til þess að gefa myndinni líf og lit. En þetta
kemur ekki fram sem ádeila þarna, eins og
að líkindum mundi hafa orðið í sögum okkar
frá síðari tímum, heldur sem meinlaus frá-
sögn um dýra og misjafna prísa, bjagað mál
og kvennafar við dönsku verslanimar. I
bragnum segir:
„Fagurt er loftið og fult er það ull.
Fásjeð mun Kristján sýna þar gull.
Og lengi var Gunna í loftsölum há,
og litverp í framan hún kemur þeim frá.
Síðan tók Kristján silki ágætt.
Selja þeir þessháttar öðrum á vætt,
og hvíslar að Gunnu: á herðamar þín
hafðu hann fallegur, stúlkurinn mín.
Missæl er þjóðin, oss dónunum dýr
dropinn oft gerist og varningur nýr.
En ókeypis stúlkumar fallegu fá
fyrirtaks klútana danskinum hjá“.
132
I „Manni og konu“ eru lýsingarnar á
heimilunum í Hlíð og á Staðarprestssetrinu
þungamiðja sögunnar. Það eru þær, sem
gefa henni. varanlegt gildi. Sigvaldi prestur,
sem er auðsæll og ágengur undirhyggjumað-
ur, varð í augum margra fulltrúi íslensku
prestastj ettarinnar og hefur án efa átt
nokkurn þátt í því, að vekja hjá almenningi
kur og álas í hennar garð, en það kvað við
um langan tíma á síðasta skeiði 19. aldar-
innar og framan af þessari öld, og að mörgu
leyti ómaklega, því prestastjettin hefur öld-
um saman verið íslensku þjóðfjelagi ein hin
besta stoð, með því að prestsetrin hafa víða
verið miðstöðvar þeirrar menningar, sem
haldist hefur í sveitum landsins. En þótt
ekki sje rjett að líta á sjera Sigvalda sem
fulltrúa stjettar hans, þá er lýsingin á hon-
um í sögunni út af fyrir sig góð og gild.
Lýsingin á Hlíðarhjónunum er það einnig,
og Þórdís húsfreyja í Hlíð hefur orðið fyrir-
rennari skyldra lýsinga á íslenskum sveita-
konum bæði hjá Gesti Pálssyni og Jóni
Trausta. Skopmyndirnar í sösunni eru meira
ýktar en í „Pilti og stúlku“. Hjálmar tuddi
á mjög skylt við ýmsar persónur í sögum
Scotts. Grímur meðhjálpari er skemtilegur
og spaugilegur, en yfirdrifinn um of. Eins
er um Bjama á Leiti og þó sjerstaklega um
Egil, son Gríms. Þuríður gamla er góður
fulltrúi hjátrúarinnar, sem á tímum sögunn-
ar var ríkjandi hjá almenningi, og kaflinn
um hana og sýnir hennar er einna tíðast
gripinn úr sögunni til upplesturs. Þórarinn
og Sigrún í „Manni og konu“ eru náskyld
þeim Indriða ot; Sigríði í „Pilti og stúlku“,
cg í báðum sögunum eru lítilf jörleg og ótrú-
leg tilefni látin ráða örlögum þeirra, sem
viðburðum sagnanna er þó helst vafið um,
þ. e. brjefastuldir og brjefafalsanir, sem
síðar komast upp.
Virkileikastefnan í skáldsagnagerðinni
var ekki komin í tísku á Norðurlöndum
þegar Jón Thoroddsen skrifaði skáldsögur
sínar, og náði þar ekki yfirhönd fyr en eftir
dauða hans. Hingað kom hún fyrst sem lærð
og ákveðin listastefna með sögum Gests
Pálssonar eftir 1890.
Ljóðmæli Jóns Thoroddsen komu fyrst út
í heild skömmu eftir dauða hans, og voru