Vísir - 16.01.1968, Page 8

8
VISIR . Þriðjudagur 16 janúar 1968.
VtSIR
Útgefandi: Reykjaprent hf.
Framkvæmdastjóri: Dagur Jónasson
Ritstjóri: Jónas Kristjánsson
Aðstoðarritstjóri: Axel Thorsteinsson
Fréttastjóri: Jón Birgir Pétursson
Augiýsingastjóri: Bergþór Úlfarsson
Auglýsingar: Þingholtsstræti 1. Símar 15610 og 15099
Afgreiðsla: Hverfisgötu 55. Sími 11660
Ritstjórn: Laugavegi 178. Sími 11660 (5 línur)
Áskriftargjald kr. 115.00 á mánuöi innanlands
í lausasölu kr. 7.00 eintakið
Prentsmiðja Visis — Edda hf. _________________
Valdshyggja I stjórnmálum
Sérstakt hugarfar verður aö ríkja meðal þjóðar til
þess að hún geti stofnað til lýðræðis og þroskað það
með sér. Þetta hugarfar er mannkyninu ekki sérlega
eðlilegt, en hefur samt náð að skjóta rótum í mörgum
hinna þróaðri landa heims. Þetta hugarfar er marg-
þætt. Helzta einkenni þess er virðingin fyrir leik-
reglum lýðræðisins. í lífsbaráttu sinni og valdabar-
áttu halda menn sig innan ramma laga og siðvenja,
sem byggjast á borgaralegum hugmyndum um frelsi,
jafnrétti og bræðralag. Þótt illa gangi, dettur mönnum
ekki í hug að fara út fyrir þennan ramma, — og beita
valdi.
Valdbeiting er mannkyninu eðlilegri en reglur lýð-
ræðisins, enda er valdbeitingin eldri og frumstæðari.
Þess vegna er engin furða, þótt lýðræði hafi lengi átt
erfitt uppdráttar í heiminum. Lýðræði hefur samt
endanlega fest rætur í mörgum löndum Vestur-Evr-
ópu og Norður-Ameríku. í öðrum heimshlutum á lýð-
ræði ýmist ekki upp á pallborðið eða stendur völtum
fótum. Valdshyggjan er enn sterkara aflið í samskipt-
um manna, þegar á heildina er litið.
Á þessari öld hafa meira að segja risið til áhrifa sér-
stakar stjórnmálastefnur, sem byggjast m. a. á valds-
hyggju. Má þar nefna fasisma í ýmsum myndum og
kommúnisma. Síðamefnda stefnan er nú eitt sterk-
asta stjórnmálaafl í heiminum. Tækniþróunin hefur
einnig að einu leyti stuðlað að valdshyggju. Hún hefur
aukið áhrif þeirra manna, sem veikastir eru fyrir valds
hyggju, af því að hún er atvinna þeirra. Þessi stétt
manna eru herforingjarnir.
Það er sérstakt meðaltalseinkenni herforingja, hvað
þeir eiga erfitt með að skilja og sætta sig við lýðræði.
Og ekki bætir úr skák, að oft standa lýðræðisstjómir
sig illa, einkum í spillingarríkjum. Þá nota herforingj-
arnir tækifærið, bylta stjórninni og setjast sjálfir í
hennar sæti. Eitt af síðustu dæmunum um þetta er
stjórnarbyltingin í Grikklandi.
íslendingar hafa þjóða minnst af valdshyggju að
segja. Sem smávægilegt dæmi má nefna, að það er
mjög fátítt, að lesendur segi upp áskrift að dagblaði
og auglýsendur dragi til baka auglýsingar, ef þeim
líka ekki einhver skrif blaðsins. Ýmsum mönnum
finnast samt efnahagslegar refsiaðgerðir af þessu tagi
alveg sjálfsagðar. Hér hafa verið uppi raddir um að
beita efnahagslegum refsiaðgerðum gegn þjóðum eins
og Grikkjum og Rhodesíumönnum, vegna stefnu vald-
hafanna þar. í þessu kemur fram óblandin valds-
hyggja, sem menn ættu að vara sig á, að gangi ekki
of langt.
íslenzkum stjórnmálamönnum datt meira að segja
í hug í vetur að reyna að bola löglegri ríkisstjórn frá
völdum með efnahagslegum þvingunum af hálfu
hagsmunasamtaka. Þessu áhlaupi var hrundið og var
það mikill sigur fyrir lýðræðið. En eru þessir stjórn-
málamenn ekki líklegir til að reyna aftur?
Hér sjást nokkrar af byggingum Manitobaháskóla. íslenzkudeildin er I nýlegri byggingu lengst tii
hægri á myndinni.
Það var býsna kuldalegt um að iitast við Manitoba-
háskóla í nóvember. Trén á skólalóðinni voru nakin
og búizt var við að Rauðána, sem liðast fram hjá,
legði þá og þegar. Stúdentarnir brettu upp krag-
ana þegar þeir skutust milli háskólabygginganna,
„en þetta er þó ekkert hjá því sem verður síðar í
vetur, þegar hitamælirinn verður kominn á mínus
40”, sögðu þeir fegnir að vera komnir inn í hlýjuna
og geta fengið sér kaffibolla úr sjálfsala.
Byggingar Manitobaháskóla í
Winnipeg eru mjög ósamstæð-
ar, er hver „með sínu lagi“,
enda er stöðugt verið að byggja
til að hægt sé að rúma hinn
vaxandi fjölda stúdenta en þeir
eru um 13 þúsund og hefur
f jöigað um helming á skömmum
tíma.
Manitobaháskóli er svo sem
ekki frægur fyrir neitt sérstakt
(landbúnaðardeildin er þó talin
mjög góö) — þar er hægt að
nema allar almennar háskóla-
greinar. En í hugum Islendinga
skipar hann þó æöri sess en
aðrir háskólar í Kanada, því að
þar hefur jafnan verið fjöldi
Islendinga, við nám, kennslu
og rannsóknastörf og þar er
íslenzkudeild, eina íslenzku-
deildin í kanadískum háskóla.
íslenzkudeildin viö Manitoba-
háskóla var stofnuð árið 1951
eftir að Vestur-íslendingar
höfðu safnað og gefið á þriðja
hundrað þúsund dollara til að
svo mætti verða. Var gjöf ís-
lendinganna stærsta gjöfin sem
háskólanum hefur borizt frá
þjóðarbroti. Rétt er að taka
það fram að íslenzkukennsla
hófst við Wesley College (nú
Winnipeg-háskóli) skömmu eft-
ir aldamót og var haldið uppi
í fjöldamörg ár og einnig er
forn-íslenzka kennd á nokkrum
stöðum í sambandi við ensku-
og þýzkunám.
Fyrsti prófessorinn við ís-
lenzkudeildina var dr. Finnbogi
Guömundsson núverandi lands-
bókavöröur en haustið 1956 tók
Haraldur Bessason við og skipar
nú prófessorsembættið.
22 við íslenzkunám
„Hvað hefurðu marga nem-
endur i íslenzku í vetur?“ var
það fyrsta sem mér lék forvitni
á að vita er ég hitti Harald á
skrifstofu hans í University-
College einn daginn. (I Vestur-
heimi tíðkast ekki að nota þér-
ingar í íslenzku máli).
„Nemendumir eru 22 í vetur.
Áhuginn á íslenzkunni er nú
svona upp og ofan. í fyrra voru
nemendur 26 og er það flest
sem verið hefur. Ef fjöldi nem-
endanna er einhvers staðar
milli 12 og 30 má segja að aö-
sóknin sé góö.“
„Em margir þeirra af íslenzik-
um ættum?“
„Um helmingur stúdentanna
eru íslendingar og eru þeir að
búa sig undir BA-próf. „Ut-
lendingamir" eru flestir á
námskeiði sem kennt er af ís-
lenzkudeildinni og þýzku-
deildinni saman, en þ’essar tvær
deildir hafa mjög náið sam-
starf“.
„Kennirðu jöfnum höndum
nútíma-íslenzku og fom-Is-
lenzku?"
,Það er nú svo að ég kenni
fom-íslenzku I vaxandi mæli.
Ég vildi geta kennt meira í
nútíma-íslenzku en þvl miöur
fer svo mikill tími I málfræöi-
kennslu ef góður árangur á að
nást að annað verður að sitja
á hakanum. En það er hægt að
gefa stúdentunum allgott yfirlit
yfir fornbókmenntir með því
að styðjast viö þýöingar og það
er mikið til á ensku um forn-
bókmenntir og fornmenningu
íslendinga. í stúdentahópnum
er þó alltaf einstöku manneskja
sem getur talað þó nokkuð og
jafnvel allvel og þá reyni ég
aö hjálpa þeim eftir megni.
Reyni ég að taka stúdentana í
smáhópum I tíma I talmáli,
eftir þvl hvar á vegi þeir eru
staddir. — Annars verö ég með
tíma í goðafræði síðdegis á
morgun og þar verða ungir
Vestur-Islendingar sem þú
heföir ef til vill gaman af að
hitta og heyra tala íslenzku."
Frá japönsku til íslenzku
og gotnesku
Freyr. Njarðarson var á dag-
skrá er ég leit inn næsta dag,
en * íonum var vikið til hliðar
um stund og tekið upp iéttara
hjal.
„Þetta eru alit Islendingar
nema hann David Pentland —
hann er útlendingur", sagöi
prófessorinn og kynnti einn af
öðrum: Lenore Borgfjörð, Þóra
Cooke, Sandra Sigurðsson, Rík-
harður Hördal og Tómas Einar-
son.
„Ég er Kanadamaður, aftur
I 5 lið,“ upplýsti David og lík-
aði auðsjáanlega ekki aö vera
kallaður útlendingur I fæðíngar-
bc g sinni. Hann vildi lítt segja
á islenzku þótt hann skildi hana
allvel.
i
„Hann David getur talað við
þig gotnesku, fom-ensku, fom-
ís’onzku eða japönsku, ef þú
vilt“, sagði Haraldur.
„Kanntu fleiri mál, David?“
„Ég kann nú ekki ýkjamikiö
I japönsku, tók hann bara í
kvöldskóla. En ég hef áhuga
á tungumálum almennt og hef
grúskað svolítið I allmörgum."
David Pentland varð að
yfirgefa okkur því að hann er
einn af ritstjórum háskóla-
blaðsins „The Manitoban" og
störf biðu hans á „ ritstjórn
blaðsins.
íslenzkan var þeirra
fyrsta mál
„Þú hlýtur að vera ættuð úr
Borgarfiröinum Lenore, ef
dæma má af nafninu.“
„Já, afi minn var frá Litlu-
Brekku I Borgarfirði og tók
upp nafnið Borgfjörö þegar
hann kom hingað,“ svaraði
Lenore á skínandi góðri Is-
lenzku, enda er hún frá Ár-
borg, einu aðalvígi íslenzkunnar
vestanhafs. „Islenzkan var
fyrsta málið sem ég lærði, því
að foreldrar mínir, Elín og
Marinó Borgfjörö töluðu oftasf
íslenzku áður fyrr, en nú gera
þau minna af því. Þetta er
fyrsta áriö mitt héma I ís-
lenzkudeildinni. Mig langar tii
að læra að tala rétt aftur, því
að ég hefi gleymt svo mörgu.
Þegar ég er búin að taka BA-
próf hérna langar mig til aö
fara til íslands I háskólann og
vonandi veröur af þvi eftir þrjú
ár.“
„Er Árborg ekki aðallega
byggð íslendingum?“
Islenzkan