Alþýðublaðið - 13.02.1966, Blaðsíða 7

Uvenær skyldi það bera við
*’ að maður opni íslenzkt tíma-
rit með áhuga, eftirvæntingu:
hvað skyldi það nú hafa fram að
færa og leggja til málanna? Því
miður hendir það næsta sjaldan.
Það er einatt eins og tímaritin
hafi engu sérstöku hlutverki að
gegna lengur en þrauki helzt af
gömlum vana, koma líka strjált og
stundum eftir dúk og disk. Kátlegt
dæmi þess hve íslenzk tímarit
geta orðið sein á sér sást í And-
vara í fyrra þegar ritið tók að
minnast 400 ára afmælis Shake-
speares — heilu ári eftir að sú
hátíð var um garð gengin annars-
staðar. Þess er kannski ekki að
vænta, þegar svona er í pottinn bú-
ið, að þessi rit séu mjög næm
fyrir því sem er að gerast sam-
tfmis þeim hér heima eða ei-lend-
is. Minnsta kosti má leita með log-
andi ljósi í ritum eins og And-
vara eða Eimreiðinni án þess að
finna neitt sem þau hafi að leggja
til samtíðarefna. Enda eru þessi
rit bæði orðin roskin og ráðsett,
— Andvari lauk 90asta árgangi ■
sínum á árinu en Eimreiðin þeim
71sta. Auk þeirra koma út minnsta
kosti þrjú tímarit, sum tvisvar,
önnur þrisvar árlega eins og þau
sem einkum fjalla um bókmenntir,
listir og menningarmál, Tímarit
Máls og menningar, Félagsbréf
AB, Birtingur. Samanlögð eru
þessi rit um 1200 síður á ári og
koma sum hver út í mjög veru-
legu upplagi.
ö
llum þykir sjálfsagt mikið
og vaxandi flokksræði á ölium
sviðum. Stjórnmálaflokkar gefa út
dagblöðin, brátt með ríkisstyrk til
þess, kjósa menningarstofnunum
stjórn, útvarpi, sjónvarpi, þjóðleik
húsi og ríkisforlaginu, úthluta
listamannafé, standa að eigin bóka
forlögum. Stærista og atkvæða-
mesta bókmenntaritið, Tímarit
Máls og menningar, er öðrum
þræði pólitískt rit á réttlínu í
menningar og þjóðfélagsefnum,
nýtur fyrir vikið markvísari rit-
stjórnar en hin timaritin, og þar
gætir meiri áhuga á samtíðarmál-
um, einkum stjórnmálum. Ai-
menna bókafélagið stærir sig af
því í Félagsbréfi sínu að hafa
hnekkt yfirráðum kommúnista yfir
íslenzku menningarlífi sem í ára-
vís „kappkostuðu að bera víurnar
í athvarfslaus skáld og upprenn
andi menntamenn og gera sér þá
skuldbundna”, — en þetta gerðist
Við „andvaraleysi hinnar lýðræð-
Islegu forustu í landinu sem ....
gerðist raunverulega til þess að
hrekja hvern rithöfundinn af öðr-
um yfir í fylkingu þeirra manna
sem settir höfðu verið til höfuðs
sjálfstæðri þjóðmenningu". Hér
skal ekki deilt um þennan skiln-
ing né það mat sem hann lýsir á
íslenzkum menntamönnum og rit-
höfundum. En hvað sem öðru líð-
ur er ljóst að hægrisinnuð menn-
ingaröfl í landinu hafa enn ekki
bolmagn til að halda úti tímariti
sem túlki þeirra sjónarmið af við-
líka skarpskyggni og ritleikni og
bezt gerist í Tímariti Máls og
menningar.
Hins vegar er ekki til nema
eitt tímarit sem kallazt geti mál-
gagn rithöfunda og listamanna
sjálfra, Birtingur, sem nú hefur
komið út í ellefu ár, undir ó-
breyttri ritstjórn að kalla. Eim-
reiðin var um skeið undir stjórn
Félags íslenzkra rithöfunda seni
að vísu gafst skjótt upp á útgáfu
hennar. En hvorugt þetta rit hef-
ur haft ýkja mikið að íeggja til
menningarmála í rúmri merkingu
þess orðs, hvað þá þjóðmála al-
mennt, — nema hvassyrtar deilu-
greinar um dægurmál í Birtingi
stundum. Væri þó engin vanþörf
á að hér væri til frjálslynt tima-
rit um menningar- og þjóðmál
utan flokksmerkja og óháð ein-
dreginni pólitískri forustu bók-
félaganna tveggja, — þó að vísu
séu flokksleg sjónarmið sýnu
betri en alls engin. ^
^ímaritin gera sér öll far um að
birta sem mest af innlendum
skáldskap og má að líkindum
EFTIR
ÓLAF JÓNSSON
gera sér nokkra liugmynd um það
hverju fari fram í bókmenntun-
um af því að fletta árgöngum
þeirra. í fjTra birtust til að mynda
áhugaverð ijóðmæli í ritunum öll-
um, kvæði eftir Hannes Sigfús-
son og Guðmund Böðvarsson,
Hannes Pétursson, Matthías Jo-
hannessen og Snorra Hjartarson,
Jón úr Vör í Tímariti Máls og
menningar, Félagsbréfi, Birtiiigi,
Eimreiðinni, og sjálfsagt fleiri,
en eftirtektarverðar smásögur
eða sögukaflar sáust þar engar
nema helzt smásögur Guðbergs
Bergssonar í Tímaritinu. Hins
vegar er það næsta handahófs-
kennt sem ritin birta af erlend-
um skáldskap og ekkert þeirra
reynir til að fylgjast með bók-
menntum erlendis, kynna höfunda
og nýjungar sem væri þó næsta
þarflegt verkefni hér í fásinninu;
dagblöðin gera þetta ekki heldur,
og fátt er þýtt og gefið út nema
reyfarar. Hér væri rúm og þörf
fyrir timarit sem gagngert væri
helgað erlendum bókmenntum. Þvi
líkt rit gæti forlagið gefið út, tií
dæmis; það hefði raunverulegu
hlutverki að gegna. En ekki er gott
að greina til hvers það ætlar And
vara sinn.
Það er sömuleiðis næsta fátt
sem skrifað er um bókmenntir,
einkum þó nýjan skáldskap og
höfunda; ekkert bókmenntarit-
anna heldur uppi umtalsverðri
gagnrýni að staðaldri. Um mynd-
list er skrifað af beztu viti í Birt-
ing, síðast grein um Gunnlaug
Scheving eftir Björn Th. Björns-
son, en alls ekki í hin ritin; um
leiklist skrifar ekkert þeirra nema
Eimreiðin stuttan þátt; hins vegar
var nokkuð skrifað um tónlist í
Andvara, Birting, Tímarit Máls
og menningar. í Tímaritinu geng-
ur pólitískur tilgangur jafnan
íyrir og margt það sem þar er
birt sem skáldskapur eða skáld-
skapardómar er áhugaverðara
sem innlegg í þjóðmálaumræðu.
í síðasta hefti ritsins er til að
mynda stutt skáldsaga, Kalt stríð
eftir Gísla Ásmundsson, að sönnu
heldur óbeysinn skáldskapur, sem
raunverulega er uppger roskins
manns við samtíð sína dulbúið í
söguform. Söguhetja Gísla, rosk-
inn barnakennari, gefur að ævi-
lokum allar eigur sínar til bar-
áttunnar gegn inngöngu íslands í
„velferðarbandalagið,” — en
gagnrýni sögunnar á samtíð sína
byggist á þeirri undarlegu liug-
mynd, sem furðuvíða verður vart
í seinni tið, að þá hafi menn
betra tóm til að Sinna andlegum
þörfum ef þeir búi við nauman
kost og lélegt hús. Gísli tefiir
meintum andlegum verðmætum
fyrri lífshátta gegn framfara-
brolti og margádeildri lífsþæg-
indasýki nútiðar, og þarf engum
að segja hvernig lóð sögunnar
falla. Óneitanlega virðist róm-
antisk íhaldssemi af þessu tagi
óvæhleg undirstaða pólitískrar af-
stöðu, hyað þá róttækrar þjóð-
málabaráttu. Raunar endurómar
gagnrýni Gisla heldur en ekki
skrýtilega í grein Sigfúsar Daða
sonar um Sjöstafakver Laxness
fyrr í ritinu þar sem hann
lýsir „menningarandrúmslofti”
því sem „lengi hefur drottnað
yfir vötnum andans í höfuðborg
íslands, og kemur meðal annars
fram sem almennt afskiptaleysi,
kæruleysi, tortryggni sem oft er
aðeins gervi innra öryggisleysis,
og nokkuð mikill skortur á and-
legri forvitni, takmarkaður á-
hugi á lífinu, en dulbúningur
þessa fyrirbæris er hinn „merg-
sogni lífsþreytti gálgahúmör,”
sem Þórbergur Þórðarson getur
um, og þá eins og nú fiflskaði aUt
andlegt líf höfuðstaðarins.” Undir
þessa gagnrýni var á sinum tíma
tekið fljótt og feginsamlega í
Morgunblaðinu svo að líkindum
lýsir hún æði-útbreiddu við-
horfi; vantraustið sem það felur
í sér er einmitt allra hluta lík-
legast til að halda því við. Grein
Sigfúsar um Sjöstafakverið er
annars skarpleg og athyglisverð,
og ber af annarri bókmenntagagn-
rýnj Tímaritsins, en hún er
með mikilli pólitískri
slagsíðu eins og reyndar
margt sem hefur verið ritað af |
meiri hrifningu um Halldór Kilj-
an Laxness. Söguna af Jóni i
Brauðhúsum, sem Sigfús leggur
upp úr, virðist eðlilegast að1
taka sem hnyttið og andríkt svar
til Þórbergs Þórðarsonar í „deilu”
þeirra um Erlend í Unuhúsi, en
heimildargildi hennar umfram
það held ég sé hæpið og óþárf-
lega ódýrt að vísa pólitískum
sinnaskiptum Halldórs Laxness &
bug sem „persónulegum hárm-
leik” einungis á grundvelli henn-
ar. „Taóismi” hans var leiddur
til lykta í Paradísarheimt og leyst-
ist upp í sjálfsháði í Prjónastof-
unni Sólinni, eins og Sigfús
bendir á, en eftir er að sjá hvaða
samband er milli hans og póli-
tískrar afstöðu höfundarins Á
hverjum tíma; um það er Jón I
Brauðhúsum ekki til frásagnar
nema að mjög takmörkuðu leyti.
Framhald á 10. síðu.
Vantar Hakara
Aut að 60% kaup-
hækkun
gefur bónuskerfi okkar til flakara.
Húsnæði og mötuneyti á staðnum
Vinsamlégast hafið samband við verk-
stjóra, sími 19265 og 38042.
Sænsk- íslenzka frystihúsiö hf
ALÞÝÐUBLAÐIÐ - 13. febrúar 1966 17