Bókasafnið - 01.04.1995, Blaðsíða 6

á samskiptum við hópa og stofnanir, tengja saman fjarlægar
tölvur og finna gagnasöfn eða heimildir sem geymdar eru á
einhverri af þeim milljónum tölva sem tengdar eru við Inter-
netið. Hér á eftir fer lýsing á nokkrum af þessum hjálpar-
tækjum. Lýsingarnar verða þó stuttar þar sem tilgangur þess-
arar greinar er fyrst og fremst að kynna Internetið en ekki
að kenna fólki að nota það. Utgefnar handbækur um Inter-
netið sem finna má í heimildaskrá veita miklu nákvæmari
upplýsingar.
Tölvupóstur
Tölvupóstur eða „email“ er grunnþáttur samskipta Inter-
netsins og sérhver tölva sem veitir aðgang að Internetinu veit-
ir að minnsta kosti þá þjónustu. Ymislegt bendir til að þetta sé
mest notaða tæki og þjónusta Internetsins. Tölvupóstur er
venjulega skilgreindur sem gagnkvæmt samskiptakerfi milli
einstaklinga, þ.e. skilaboðakerfi milli tveggja. Sem slíkt má
nota það til að biðja um upplýsingar, koma á millisafnalán-
um, panta nýjustu bókina af metsölulista eða senda afmælis-
kveðjur til vinar. Tölvupóstur getur líka verið samskiptakerfi
frá einum til margra og grunnur að ráðstefnukerfum og um-
ræðuhópum. Tölvupóstur hefur verið notaður með góðum ár-
angri af þjóðarleiðtogum svo sem forseta Bandaríkjanna, Bill
Clinton og forseta Suður Afríku, Nelson Mandela sem dreifa
á þann hátt fréttatilkynningum og skýrslum um stefnumörk-
un í þeim málum sem þeir vilja koma á framfæri. Einnig er
hægt að nota tölvupóst til beinnar markaðssetningar eða til að
auglýsa framleiðsluvöru og þjónustu. Margir notendur Inter-
netsins nota aðeins tölvupóstinn og ekkert annað.
Póstlistar - Listservs
Póstlistar eða „Listservs" eru tölvuvæddir umræðuhópar
sem notendur Internetsins geta gerst áskrifendur að, venju-
lega ókeypis, með því einu að senda skilaboð til tölvunnar
sem geymir umræðurnar. Þeir sem eru þátttakendur í þess-
um hópum senda tölvupóst til tölvunnar sem hýsir umræð-
urnar og þaðan er skilaboðunum dreift til allra sem eru með-
limir eða áskrifendur. Allir áskrifendurnir fá afrit af öllum
boðum sem send eru frá öðrum áskrifendum og hver og einn
getur svarað skilaboðum. Nú þegar eru til þúsundir hópa af
þessu tagi sem ná til um 1500 efnissviða. Sumir eru fag-
bundnir eða starfstengdir en aðrir til skemmtunar. Sumir
hópar hafa aðeins örfáa áskrifendur og senda aðeins fá skila-
boð en aðrir hafa fleiri hundruð og jafnvel þúsund þátttak-
endur sem senda 40-50 skilaboð á dag. Sem dæmi má
nefnda Skruddu, umræðuhóp íslenskra bókavarða, sem tekur
við nokkrum skilaboðum á viku en LM_NET, sem er alþjóð-
legur hópur skólasafnvarða, tekur við og sendir um 40 skila-
boð á dag.
Rafræn tímarit
Rafræn tímarit (electronic journals) eru tímarit eða frétta-
bréf sem eru aðgengileg áskrifendum sínum í gegnum tölvu-
póst eða hægt er að hafa aðgang að þeim og lesa þau með því
að nota Internet-hjálpartæki á borð við gopher. Mörg mjög
falleg tímarit og fréttabréf eru á netinu skreytt teikningum
og ljósmyndum og er dreift á Veraldarvefnum (World Wide
Web). Sum tímaritin eru rafræn afbrigði prentaðra tímarita
(t.d. LITA News) en önnur á borð við ALAWON (American
Library Association Washington Office Newsletter) eru að-
eins til í rafrænu formi. Sum eru ókeypis en fyrir önnur þarf
að greiða áskriftargjald. Rafrænum tímaritum er hægt að
dreifa hraðar og ódýrar en prentuðum tímaritum og notand-
inn getur varðveitt eintökin á tölvunni sinni til að fletta upp
í eða lesa síðar meir.
USENETfréttahópar
USENET er alþjóðlegt net sem tengist Internetinu og sér
um dreifingu á skilaboðum og fréttahópum (newsgroups)
um allan heim. Fréttahópar eru umræðuhópar sem byggja á
tölvupósti en hafa í raun lítið að gera með fréttir. Fréttahóp-
ar líkjast listservs-umræðuhópum að því marki að þeir gera
fólki sem statt er um víða veröld kleift að ræða mál sem þeir
hafa áhuga á. Munurinn er sá að í umræðuhópunum eru
skilaboðin send beint á póstfang viðkomandi áskrifenda.
Hins vegar geta allir sem hafa USENET-aðgang og réttan
lesbúnað fylgst með, lesið það sem skrifað er í fréttahópum
og tekið þátt í umræðum ef þeirra eigin Internet-þjónusta
veitir aðgang að þeim. Til þess að auka enn á flækjuna eru
sumir umræðuhópar og fréttahópar „krosstengdir“ þannig
að boð send í umræðuhóp sem fjallar um eitthvert sérsvið
eru sjálfkrafa send á hliðstæðan fréttahóp þar sem allir geta
lesið umræðurnar og öfugt. Sem dæmi rná nefna að sum boð
send á LM_NET umræðuhópinn fyrir skólasafnverði eru
krosstengd á USENET fréttahópinn sem þjónar þeim sem
áhuga hafa á skólasöfnum fyrir grunnskóla og kallast
kl2.1ibrary.
Telnet
Telnet er búnaður sem gerir Internet notendum kleift að
tengjast fjarlægum tölvum og nota hugbúnað og þjónustu
sem geymd er á þessum tölvum jafnvel þótt þær séu af mis-
munandi tegundum. Tölvurnar geta verið í sömu byggingu, á
sama haskolasvæði, í sömu borg eða hinunt megin á hnett-
inum. Telnet er hægt að nota til dæmis til að tengjast alþjóð-
legu beinlínuþjónustu DIALOG í Kaliforníu í gegnum Inter-
netið og leita í DIALOG-gagnasöfnum svo framarlega sem
DIALOG notandinn hefur notandanúmer og aðgangsorð til
viðbotar við Internet-notandanúmerið sitt og aðgangsorð.
lelnet er bæði nafnorð og sagnorð í enskunni og hægt er að
tala um „að telnetta" til ECHO til að leita í lagasafni. „I tel-
netted to ECHO to search the law databases, but I couldn’t
find anything about the new copyright legislation“.
File Transfer Protocol (ftp)
Auk telnetsins gera gagnaflutningsreglur (file transfer
protocol (ftp)) Internetsins notendum kleift að tengjast fjar-
lægum tölvum en eins og nafnið gefur til kynna er það notað
til að flytja gögn, hvort sem um er að ræða heimildir eða for-
fit, frá fjarlægri tölvu og til heimatölvu. Til eru mörg söfn
með þess háttar gögnum (ftp archives), söfn heimilda, mynda
og jafnvel tölvuforrita sem eru almenningi opin á Internet-
inu. Notandi getur venjulega afritað þessi gögn með því að
beita einhverjum stöðluðum reglum en það fer þó eftir því
hvers konar gögn er um að ræða og hvers konar Internet-að-
gang viðkomandi hefur. Þar sem einhvern sérstakan hugbún-
a að hægt sé að afrita og breyta einhverju gagnasafni
ti að nota það, t.d. að afrita kvikmyndasafn, er venjulega
hægt að afnta hugbúnaðinn líka af Internetinu með því að
nota reglurnar (ftp). Stundum eru rafræn tímarit, rafrænar
bækur og afnt af ráðstefnuritum í tölvutæku formi aðgengileg
með beitingu reglnanna (ftp) og þetta er orðinn vinsæl leið til
að dreifa myndasöfnum. Á sama hátt og telenet er „ftp“ orð-
m sögn á enskunni og hægt er að tala um „að ftpa“ gögn: „I
tp to ays weather map, but one glance out the window
showed that the forecast was wrong“.
6 Bókasafnið 19. árg. 1995