Bókasafnið - 01.04.1995, Blaðsíða 86

sjötta hundrað, að meðtöldum smæstu almenningsbókasöfn-
um. Ógerlegt reyndist að fá nákvæmar upplýsingar um fjölda
bókasafna þar sem ekld var hægt að komast að hvort allir að-
ilar (sveitarfélög og skólar) sem lögum samkvæmt áttu að reka
bókasafn gerðu það.
Langflest voru almenningsbókasöfnin 233 (Arsskýrsla
bókafulltrúa ríkisins ... 1986). Upplýsingar fyrir tímabilið
1987—1988 í ársskýrslum almennings- og grunnskólasafna,
Arskýrslu Skólasafnamiðstöðvar ... 1987og Skrá um íslensk
bókasöfn 1987 gera kleyft að áætla, mjög gróflega, ritaeign í
321 þeirra bókasafna sem þar eru skráð. Flest þeirra bóka-
safna sem á vantar eru það smá að upplýsingar um ritaeign
þeirra myndu lítið sem ekkert breyta heildarmyndinni. Um
er að ræða 127 bókasöfn á höfuðborgarsvæðinu og 194 utan
þess, sem ætla má að hafi átt rúmar 3 miljónir eintaka, eða
rúm 12 bindi á mann á þeim tíma.
Sé gengið út frá því að rit almennings- og skólasafna séu
að miklu leyti bókmenntir, almenn fræðslu- og upplýsingarit
og tómstundaefni en rit rannsókna- og sérfræðibókasafna að
miklu leyti vísinda-, upplýsinga-, fræðsluefni ætlað fagfólki
og bókmenntir, má áætla mjög gróflega, út frá bókasafnateg-
und um hvers konar rit er að ræða: bókmenntir, vísinda-,
upplýsinga-, fræðsluefni almennt eða fyrir fagfólk eða tóm-
stundarit, og hvernig þau dreifast um Iandið.
Ritakosturinn skiptist þannig að ríflega helmingur eða um
1.600.000 eru í 163 almenningsbókasöfnum, þar af eru tæp
600.000 í 19 almenningsbókasöfnum á höfuðborgarsvæðinu.
I 68 grunnskólasöfnum eru rúm 300.000 rit, þar af eru um
2/3 í 32 grunnskólasöfnum á höfuðborgarsvæðinu. í 27 fram-
haldsskólasöfnum var ritakostur áætlaður um 130.000 bindi,
um 2/3 hlutar hans voru í 16 framhaldsskólasöfnum á höfuð-
borgarsvæðinu. í 63 rannsókna- og sérfræðibókasöfnum voru
á þessum tíma rúm 900.000 rit. Þau voru nánast öll í 60
rannsókna- og sérfræðibókasöfnum á höfuðborgarsvæðinu.
Sérstaklega skal tekið fram að hér er átt við bindafjölda en
ekki fjölda titla. Fjöldi titla er miklu minni en bindafjöldi,
þar sem sama ritið er til á mörgum bókasöfnum og mörg ein-
tök geta verið til af sama riti á sama bókasafni. Sérstaklega á
það við um almennings- og skólasöfn. Sennilegt er að fjöldi
titla hafi ekki verið nema um þriðjungur af fjölda eintaka.
Samkvæmt þessari grófu áætlun voru á tímbilinu
1987-1988 um 1.800.000 rit á höfuðborgarsvæðinu, eða um
13.5 eintök á mann og um 1.200.000 utan þess, eða um 11
eintök á mann. Ritakostur utan höfuðborgarsvæðisins er
dreifður um allt land, þar er aðallega um að ræða rit á almenn-
ings- og skólasöfnum sem eru að vissu marki þau sömu frá
einu bókasafni til annars. Því er ljóst að fjölbreytileiki ritaðra
heimilda er mildu minni utan höfuðborgarsvæðisins en á því.
Súlurit 2: Dreifing ritakosts á mann. Dreifing á
höfuðborgarsvæðinu og utan þess.
Fjöldi rita í 1000 á Fjöldi rita í 1000 utan
höfuöborgarsvæðinu höfuðborgarsvæöisins
Þar við bætist að almenningsbókasöfn utan höfuðborgar-
svæðisins og stærstu þéttbýlisstaða eru lítil bókasöfn. I þeim
er hlutfall tómstundaefnis væntanlega tiltölulega hærra en
hlutfall fræðslu- og upplýsingaefnis. Fólk utan höfúðborgar-
svæðisins hefur því aðgang að færri eintökum rita, færri titl-
um og enn færri vísinda-, fræðslu- og upplýsingaritum en
fólk á höfuðborgarsvæðinu. Enda þótt fjöldi eintaka í al-
menningsbókasöfnum sé mestur á mann í allra fámennustu
sveitarfélögunum (Ársskýrslur almenningsbókasafna 1987-
1991) er samanburðurinn þeim væntanlega samt óhagstæður
varðandi vísinda-, fræðslu- og upplýsingaefni.
Auk þess bætast mun fleiri titlar við árlega í bókasöfnum á
höfuðborgarsvæðinu þannig að þessi munur eykst stöðugt.
4. Löggjöfum bókasafnamál
Engin lög eru til sem ná til allra íslenskra bókasafna. Þau
heyra undir hin ýmsu ráðuneyti og engin einn aðili ber á-
byrgð á skipulagi og áætlanagerð um þróun þeirra, þannig að
tryggt sé að bókasafns- og upplýsingaþjónusta sé eins góð, á
landsvísu og mögulegt er miðað við: þann mannafla sem hef-
ur menntun og/eða þjálfun til bókasafns- og upplýsingastarfa,
þann safnkost sem til er á bókasöfnum og þá fjármuni sem
varið er til þessara mála.
Akvæði um samstarf
Samkvæmt Lögum um Landsbókasafn Islands — Háskóla-
bókasafii nr. 71/1994 er því safni, eins og vænta mátti, ætlað
að gegna forystuhlutverki meðal bókasafna landsins þar sem
það skal halda uppi fjölþættri upplýsingaþjónustu á sviði vís-
inda og fræða, stjórnsýslu og atvinnulífs (6. gr.). Þá skal það
eiga sem víðtækast samstarf við önnur íslensk bókasöfn, veita
þeim þjónustu með starfrækslu samskrár og með því að láta
þeim í té tölvu- og skráningarþjónustu, eftir því sem stjórn
þess ákveður. Það skal vera landsmiðstöð fyrir millisafnalán.
(7. gr.).
I Reglugerð um almenningsbókasöfn nr. 138/1976 er ákvæði
um að sérstakur fulltrúi, Bókafulltrúi ríkisins, skuli annast
málefni almenningsbókasafna og skólasafna í grunnskólum.
Honum ber samkvæmt reglugerðinni að koma á sem nán-
ustu samstarfi almenningsbókasafna innbyrðis, stuðla að sam-
vinnu og samnýtingu safnkosts meðal þeirra og koma á sam-
vinnu við önnur bókasöfn urn lán milli safna og annars kon-
ar gagnkvæma fyrirgreiðslu. í Lögum um almenningsbókasöfh
nr. 50/1976 eru hins vegar hvorki ákvæði um að þeim beri
að hafa samstarf sín á milli né við bókasöfn utan almennings-
bókasafnageirans.
Ákvæði um þróun bókasafns- og upplýsingamála
Tveir aðilar eru öðrum fremur stefnumarkandi um þróun
bókasafns- og upplýsingamála, enda þótt þeir hafi lögum
samkvæmt ekki vald til ákvarðanatöku í öðru en eigin mál-
efnum, ber þeim samkvæmt lögum og reglugerð að veita ís-
lenskum bókasöfnum fagleg ráðgjöf og stuðla að samræm-
ingu og samstarfi meðal þeirra.
Þeir eru: Landsbókasafn fslands - Háskólabókasafn sem
m.a. ber að stuðla að samræmingu starfshátta í íslenskum
bókasöfnum, veita þeim faglega ráðgjöf og eiga við þau sem
víðtækast samstarf og taka þátt í fjölþjóðlegu samstarfi á sviði
rannsóknabókasafna og upplýsingamála (Lög um Landsbóka-
safn íslands - Háskólabókasafn, nr. 71/1994, 7. gr.). Og
Bókafúlltrúi ríkisins sem samkvæmt Reglugerð um almenn-
ingsbókasöfn skal, m.a., vera ráðunautur opinberra aðila um
málefni bókasafna og starfa að framþróun þeirra og tengingu
86 Bókasafhið 19. árg. 1995