Dagur - 21.02.1998, Blaðsíða 19

LAUGARDAGUR 21. FEBRÚAR 1998 - 35
LÍFIÐ t LANDINU
Land ogþjóð
Veðurathuganafólk. Hér sjást Vilhjámur Kjart-
ansson og Maria Svavarsdóttir á Hveravöllum, en
á þeim stað hafa veðurathuganir verið stundaðar
árið um kring frá 1965. Hvar annarsstaðar á há-
lendinu voru veðurathuganir stundaðar um nokk-
urra ára skeið með heilsársbúsetu og í hvaða til-
gangi var það gert?
Bræðurnir Áskell og Jón Jónassynir búa á
Þverá íLaxárdal i Suður-Þingeyjarsýslu og hér
sést gamli bærinn á Þverá i baksýn. Hvaða dag og
ár var Samband islenskra samvinnufélaga stofnað
þar?
Hver er kirkjan sem hér sést á mynd?
Hannes Hafstein var fyrsti íslenski ráðherrann,
en við því embætti tók hann þegar ísland fékk
heimastjórn I. febrúar árið 1904, - og sumir segja
aö Hannes beri aföllum öðrum íslenskum ráð-
herrum fyrr og siðar sakir glæsi- og gjörvuleika.
Hvað hét tímaritið sem Hannes gafút á námsár-
um sínum i Kaupmannahöfn, hvar var hann sýslu-
maður 1895 til 1904 og hvaða ár lést hann eftir
langvarandi veikindi?
Hér sést Haraldur Þór Jóhannesson, oddviti
Viðvíkurhrepps, benda hendi út til austanverðs
Skagafjarðar þar sem fyrirhugað er að setja niður
stóriðju. Hvað heitir sá stóriðjustaður sem um er
rætt og hverskonar iðjustarfsemi hefur einkum
verið nefnd íþví sambandi?
1. Hvaða skóli landsins gengur stundum
undir nafninu Gúrkuskólinn?
2. Við hvaða fjörð vestfirskan eru þrír bæir
sem bera nafnið Kirkjuból og í hvaða döl-
um eru þeir?
3. Hvað ár geysuðu Skaftáreldar og hvaða
sögulegi viðburður átti sér stað í stjórn-
málum heimsins sex árum síðar?
4. Hvað hét veitingastaðurinn efst í Norður-
árdal í Borgarfirði, sem var ómissandi við-
komustaður ferðafólks meðan vegir voru
verri, til að mynda vegurinn yfir Holta-
vörðuheiði?
5. Þekktur bankastjóri og alþingismaður
hafði sig mikið í frammi á sjöunda ára-
tugnum þegar hann mótmælti byggingu
Hallgrímskirkju, sem honum þótti bæði
stór og ljót. Dóttir þessa manns tók til
óspilltra málanna um tveim áratugum síð-
ar og mótmælti byggingu Ráðshúss
Reykjavíkur sem henni þykir vera undir
sömu sök selt. Hver eru þessi feðgin?
6. Vestmannaeyingar afla sér neysluvatns
með býsna óvenjulegum hætti. Hvar er
þeirra vatnslind?
7. Spurt er um þekktan fjölmiðlamann sem
er leigutaki Langár á Mýrum. Hver er
hann?
8. Dragnótaveiðar úti fyrir Garðskaga voru
stundaðar í sl. viku í leit að smygluðu
áfengi. Út í þær var farið að undirlagi
sýslumannsins í Keflavík. Spurt er hér
hver hann sé, hver er bróðir hans, útsölu-
stjóri ATVR í Keflavík, og synir hvaða
manns eru þeir?
9. Hvað heitir brekkan bratta sem ekið er
upp þegar farin er Uxahryggjaleið frá
Þingvöllum og niður í Lundareykjadal í
Borgarfirði?
10. Hvar á landinu er Brunasandur?
Svör:
* Hér er spurt um veðurathugunarstöðina í
Nýjabæ sem starfrækt var frá í desentber
]972 fram til hausts árið eftir. Frá í desem-
ber 1973 og fram til 1978 var stöðin í
Sandbúðum á Sprengisandsleið, þá vegna
athugana á veðri vegna lagningar há-
spennulínu yfir hálendið, um Sprengisand.
* Samband ísl. samvinnufélaga var stofnað á
Þverá þann 20. febrúar árið 1882.
* Þetta er gamla kirkjan í Kirkjuhvammi,
skammt ofan við Hvammstanga.
* Tímarit það sem Hannes Hafstein stóð að
útgáfu á í Kaupmannahöfn hét Verðandi,
hann var sýslumaður á Isafirði á áður-
nefndu tímabili og lést í Reykjavík árið
1922.
* Kolkuós heitir staðurinn og þar er einkum
rætt um að reisa olíuhreinsunarstöð á veg-
um rússneskra aðila.
1. Garðyrkjuskóli ríkisins á Reykjum í Olfusi.
2. Fjörðurinn er Önundarfjörður og Kirkju-
bólin standa í Korpudal, Bjarnadal og Val-
þjólfsdal.
3. Skaftáreldar geysuðu árið 1783 og það var
árið 1789 sem franska stjórnarbyltingin var
gerð.
4. Fornihvammur.
5. Hér er spurt um Pétur heitinn Benedikts-
son og dóttur hans Guðrúnu Pétursdóttur,
lífræðing og borgarstjórnarkandídat Sjálf-
stæðisflokksins - og fv. forsetaframbjóð-
anda.
6. Vatnslind Eyjamanna er í Syðstu-Mörk
undir Eyjaþöllum, en þaðan er vatninu svo
veitt um leiðslu fram á Landeyjasand og
þaðan svo áfram um lögn sem liggur á sjáv-
arbotni út í þessa stærstu verstöð landsins.
7. Ingvi Hrafn Jónsson, nú fréttastjóri á Matt-
hildi, en áður á Sjónvarpinu og Stöð 2.
8. Jón Eysteinsson er sýslumaður í Keflavík
og bróðir hans er Eyjólfur, sem veitir Kefla-
víkurverslun ATVR forstöðu. Þeir eru synir
Eysteins Jónsson, ráðherra og formanns
Framsóknarflokksins.
9. Meyjarsæti.
10. Brunasandur er austast í Vestur-Skafta-
fellssýslu, suður af Lómagnúpi og liggur að
Skeiðarársandi.
Fluguveiðar að vetri (5 8)
Mynd nr. 3. Flugan kemur nær og nær, en það er ekki fyrr en hún kemur inn
á gluggann sem fiskurinn sér hana i heild. Fyrst birtast efstu vængbroddarnir
þegarþeir „hellast inn um trektina"sem g/ugginn er íraun.
Mynd nr. 2. „Glugginn"
upp í gegnum vatns-
borðið er eins og trekt
sem Ijósið brotnar um.
Hann sér víðar en ætla
mætti, en myndin getur
brenglast.
Mynd nr. 3. Fiskurinn sér
vel fram og upp, með báð-
um augum, en er „blindur"
aftur; til hliðar sér hann
aðeins með einu auga og á
þvi erfitt með að meta fjar-
lægðir þannig. Flugan
hverfur ofan i fiskinn.
Það sem fLskurinn sér I
Hvernig sér fiskurinn heiminn?
Svarið við þessari spurningu er
óhemju mikilvægt fyrir flugu-
veiðimanninn. Það eykur við
skilning okkar á því hvað fær
fiskinn til að taka, hvernig við
getum náð athygli hans og hvað
ber að varast. I hinni frábæru
bók „The Trout and the Fly“ eft-
ir Clarke og Goddard er sjón
fisksins rædd og mikil kenning
smíðuð f kringum. Eg ætla nú að rekja
nokkur mikilvægustu atriðin. Því miður
kem ég ekki öllu að og ég ætla að reyna
að koma fróðkeiknum til skila án þess að
vera of „vísindalegur“. En vísa á þá félaga
í undirstöðuritinu til frekarí skemmtunar.
Augun
Augu laxfisksins eru ólík okkar og þau
sitja á hliðum haussins. (Þetta eru upp-
lýsingar fynrir þá sem rugla saman lúðu og
laxi!) Lögun augnanna gerir fiskinum
kleift að horfa upp fyrir sig, til hliðar, og
fram, en ekki aftur fyrir sig. Þetta sjáum
við vel á mynd 1. Til samanburðar sjáum
við aðeins fram fyrir okkur og iítillega til
hliðar. Fiskurinn sér til hvorrar hliðar
með einu auga, og á því ekki jafn auðvelt
með að áætla Ijarlægð og þegar hann
horfir upp eða fram, en þá sér hann með
báðum augum. Lærdómurinn er þessi:
Fluga sem berst að fiskinum fyrir framan
hann og lítillega fyrir ofan legustaðinn er
það agn sem fiskurinn á besta möguleika
á að sjá og áætla fjarlægð að. Um veiði-
manninn gildir að nálgast fiskinn aftan
frá, því þá eru minnstar líkur á að bráðin
sjái rándýrið með stöngina.
ívatninu
Allt er breytt þegar maður er fiskur undir
j'firborði vatns. Við veiðimenn ættum.að
gleyma hvernig við sjáum heiminn, og
reyna stöðugt að ímynda okkur hvernig
fiskurinn sér hann. Munum: til að veiða
fisk verður maður að hugsa eins og fisk-
ur; til að hugsa eins og fiskur verður
maður að sjá eins og fiskur.
Hér er að tvennu að hyggja: við veiði-
vatn erum við yfirleitt í einu „sjónrými" ef
ég má kallað það svo; við sjáum ekki út
fyrir sjóndeildarhringinn sem „umlykur“
sjónrými okkar. Fiskurinn er í tvöföldu
sjónrými: annars vegar vatnið sem hann
er í, og síðan það sem er fyrir ofan vatnið.
Vegna þess að ljós brotnar þegar það
skellur á vatninu birtast fiskinum „sjón-
rænar upplýsingar“ með mjög sérstæðum
hætti úr okkar umhverfi, samtímis því að
hann vinnur úr því sem hann sér í sínu
umhverfi, vatninu. Rétt eins og við
„skyggnum" veiðihyl og rýnum niður í
vatnið, er fiskurinn að horfa upp, í gegn-
um þakið sem umlykur hann. En augað
sem horfir á móti okkur sér allt öðruvísi
en við.
Hvolfþak
Imyndum okkur fisk í (tæru) vatni. Yfir
honum er eins konar hvolfþak, sem er yf-
irborð vatnsins. Vegna þess að
ljósið brotnar þegar það skellur á
vatnsfletinum um ákveðið horn er
sjónarhornið „bogið“. Fiskurinn
sér ekki langt fram fyrir sig „upp í
gegnum" yfirborð vatnsins. Mynd
2 sýnir hvernig. Fiskurinn sér upp
úr vatninu gegnum eins konar
.-glugga“,
1) Því dýpra sem fiskurinn liggur, því
stærri er glugginn, og öfugt: fiskur
sem liggur alveg upp í yfirborði hefur
mjög lítinn glugga upp úr vatninu, og
sér því mjög stutt frá sér.
2) Fiskurinn sér því mislangt frá sér upp
úr vatninu. Eftir því sem hlutur færist
nær (t.d. fluga á vatninu) birtist efsti
hluti hennar fyrst gegnum gluggann,
og svo meira og meira, vegna þess
hvernig ljósið brotnar á vatnsfletinum.
(Sjá skýringarmynd 3).
3) Fiskurinn sér einungis það sem er á
glugganum í heild. Annað er mismun-
andi brenglað vegna samþjöppunar
ljóssins þegar það brotnar inn í glugg-
ann.
Flókið dæmi
Skoðum myndina (3) sem fylgir þessum
pistli og fengin er að láni úr fyrrnefndri
bók. Fiskur liggur (eða syndir) í vatni.
Hann er tiltölulega grunnt og sér ekki
Iangt fram fyrir sig. Hann sér til að
mynda ekki flugu sem kemur fljótandi til
hans (frá vinstri á mynd). Glugginn er of
þröngur. Og hann sér ekki veiðimann
(ekki í mynd) sem krýpur á bakkanum
enn lengra frá. Nú nálgast flugan. Fyrst
sér í vængbroddana þegar flugan er kom-
in nógu nálægt til að ljósið frá þeim
brotni gegnum gluggann. Takið eftir: fisk-
urinn sér upp í gegnum gluggann, og svo
skáhallt út frá honum. Sjónlínan er ekki
bein, eins og þegar við horfum út um
glugga, heldur brotin, og því er sjónsviðið
víðara en ætla mætti i fyrstu. Flugan birt-
ist því fiskinum smám saman eftir því
sem hún færist nær, en ekki allt í einu í
heilu lagi eins og við myndum sjá hana
þegar hún kemur inn á „gluggann" okkar.
Ef veiðimaðurinn sem krýpur utan vdð
myndina stæði allt í einu upp gæti eins
verið að hann lenti í sjónlínu fisksins,
sem brotnar skáhallt inn um glugga hans.
En myndin af honum væri öll samþjöpp-
uð og brengluð af því að Ijósið af honum
brotnar með svo skörpu horni. Glugginn
er nánast eins og trekt, sem sjónsviðið
hellist í gegnum!
Enn flókiiara dæmi
En sögunni er fráleitt lokið nú. Fiskurinn
er auðvitað ekki bara að horfa upp í gegn-
um gluggann á það sem er fyrir ofan
vatnsborð. Hann er kannski fyrst og
fremst að horfa á að sem er honum nær.
En þar er ekki allt sem sýnist. Fyrir oklv-
ur. Missið ekki af næsta pistli!