Dagur - 11.07.1998, Qupperneq 5

l^ur
LAUGARDAGUR 11. JÚLÍ 1998 - 21
MENNINGARLÍFIÐ í LANDINU
Ártöl og áfangarí sögu íslenskra kvenna kemurí
bókaverslaniríjúlí. í bókinni eraðfinna nöfn
kvenna sem vorufrumkvöðlará sínu sviði. Sýn-
ing á verkum íslenskra myndlistarkvenna var
opnuð íNorræna húsinu á laugardaginn varí til-
efni afútkomu bókarinnar.
Guörún Dís Jónatansdóttir og Erla Hulda Halldórsdóttir eru ritstýrur Ártala og áfanga í sögu íslenskra kvenna, sem
kemur út síðar í mánuðinum.
Fómuðu listinni
fyrir heimiiið
„Þeirra mál ei talar tunga. ís-
landsdætur í myndlist" er yfir-
skrift sumarsýningar Norræna
hússins. Þar er að finna lista-
verk eftir 12 íslenskar myndlist-
arkonur fæddar fyrir 1929.
Elstu verkin eru frá seinni hluta
19. aldar og eru eftir fyrstu ís-
lensku konurnar sem héldu utan
til Kaupmannahafnar í mynd-
listarnám. Þóra Pétursdóttir
Thoroddsen, Kristín Vídalín
Jacobson og Kristín Þorvalds-
dóttir komu allar úr vel stæðum
borgaralegum fjölskyldum sem
þótti sjálfsagt að senda dætur
sínar í slíkt nám. Það var þó
ekki búist við að þær leggðu
myndlistina fyrir sig, náminu var
fremur ætlað að auka möguleika
þeirra á góðu hjónabandi. Lista-
konurnar eiga það allar sameig-
inlegt að hafa lagt myndlistina á
hilluna eftir heimkomuna til að
geta sinnt heimilisstörfum, enda
þótti ekki viðeigandi þá að giftar
konur ynnu úti.
Kenndi fyrsta atvinnumálar-
anum
Þóra var elst þessara kvenna,
fædd 1848. Hún stofnaði teikni-
skóla í Reykjavík, sem nær ein-
göngu var sóttur af konum. Að-
eins einn karlmaður var nem-
andi Þóru, Þórarinn B. Þorláks-
son fyrsti íslendingurinn sem
gerði myndlistina að lífsstarfi.
Það er því óhætt að segja að
Þóra hafi haft bein og óbein
áhrif á íslenska listasögu og
myndmenntun í landinu.
Svipaða sögu er að segja af
Kristínu Þorvaldsdóttur þótt
hún hafi að verið bæði ógift og
barnlaus. Hrafnhildur Schram
listfræðingur sem hefur kallað
þessar listakonur huldukonur
segir að Kristín hafi þótt mjög
efnileg. „Hún bjó úti í Þýska-
Iandi við góðan fjárhag og var á
leið til Italíu þegar hún var beð-
in um að koma heim til að taka
við heimili systur sinnar, sem
lést af barnsförum. Hún fór ekki
út aftur til langdvalar."
Kristín sagði ekki alveg skilið
við heim listarinnar þótt hún
legði penslana á hilluna og
stingi málverkum sínum
upprúlluðum ofan í skúffu.
„Hún stofhaði listmunaverslun
við Kirkjustræti, þá fyrstu í
Reykjavík. I versluninni seldi
hún silfurmuni, postulín, af-
steypur af höggmyndum og eft-
irprentanir af málverkum. Bæði
afsteypurnar og höggmyndirnar
voru af þekktum verkum fræg-
ustu listamanna Endurreisnar-
tfmans og klassíkurinnar, manna
eins og Leonardo da Vinci og
Michel-Angelo. Það má því
segja að hún hafi þroskað
listasmekk borgarbúa með þess-
um myndum.“
Kristín Vídalín Jacobson sneri
hins vegar alveg baki við mynd-
listinni eftir giftingu og fór að
sinna allt öðrum hlutum; Hún
stofnaði kvenfélagið Hringsins
og einbeitti sér að líknarmálum.
Völdu að búa erlendis
Aðeins einni kynslóð síðar höfðu
aðstæður kvenna til myndlistar-
náms breyst og samkeppnisstaða
þeirra batnað. Konur þurftu
ekki lengur að sækja einkaskóla
heldur fengu inngöngu í lista-
akademíuna í Kaupmannahöfn.
Þó var ekki allur björninn unn-
inn því þær fylgdu sérstakri
kennsluskrá. Það
var ekki fýrr en
nokkuð var liðið á
20. öldina sem
þær fengu fyrst að
teikna naktar fyrir-
sætur. Aður þótti
ekki við hæfi að
þær virtu of náið
fyrir sér naktar
fyrirsætur, sérstak-
lega ekki karl-
menn. Þar sem
myndefni mál-
verka á þessum
tíma voru oftast
sögulegs- eða trú-
arlegs eðlis, og
karlmenn í flest-
um aðalhlutverk-
um, voru verk
þeirra hreinlega ekki samkeppn-
ishæf við verk starfsbræðra
þeirra.
Kristfn Jónsdóttir og Júlíana
Sveinsdóttir eru fæddar um
1888 og 1889 og þær náðu því
báðar að lifa af myndlistinni,
fýrstar íslenskra kvenna. „Júlí-
ana giftist aldrei," bendir Hrafn-
hildur á. „En Kristín var svo
heppin að eiga skilningsríkan
eiginmann sem setti sig ekki
upp á móti því að hún sinnti Iist
sinni. A eftir þeim koma Nína
Sæmundsdóttir, Gerður Helga-
dóttir, Nína Tryggvadóttir og
Louisa Matthíasdóttir. Þær
ílentust allar erlendis, líkt og
Júlíana sem segir sína sögu um
viðhorf þjóðfélagsins til starfs
þeirra.“
Viðfangsefni elstu kvennanna
mótast óneitanlega af þeim tak-
mörkum sem þeim voru sett.
„Þær völdu sér allar viðfangsefni
í sínu nánasta umhverfi. Þær
máluðu heimili sín, fjölskyldur
og dýr. Myndefni þeirra eru
innilegri en karlanna því þær
fjalla aðeins um það sem þær
þekkja af eigin reynslu og telja
sig geta túlkað.“ Listakonumar
sem eiga verk á sýningunni eru
allar á einhvern hátt frumheijar,
hver á sínu sviði; Nína Sæ-
mundsson og Gerður Helgadótt-
ur í höggmyndalist, Barbara
Arnason í vatnslitaþrykki, bóka-
skreytingum og ýmsum textílað-
ferðum, Vigdís Kristjánsdóttir og
Asgerður Búadóttir í vefjarlist,
en Nína Tryggvadóttir og Louisa
Matthíasdóttir í málverkinu.
Konur í brautryöjenda-
störfum
Valið á listakonunum á sýning-
unni tengist útkomu ritsins „Ár-
töl og áfangar í sögu íslenskra
kvenna", sem Guðrún Dís Jón-
atansdóttir bókmenntafræðingur
og Erla Hulda Halldórsdóttir
sagnfræðingur ritstýrðu. Þær
sáu um að velja listakonur í rit-
ið, en Hrafnhildur valdi verkin á
sýninguna, þrjú til fjögur verk
eftir hverja konu. „Eg reyni að
velja verk sem gefa góða hug-
mynd um þeirra feril, en á sama
tíma reyni ég að hugsa um
heildarsvip sýningarinnar." Em-
ilía M. Sigmarsdóttir sér um út-
lit sýningarinnar og sérstakt
söguhorn sem sett hefur verið
upp í horni sýningarsalarins. Þar
er að finna muni sem voru í eigu
elstu kvennanna.
Anna Sigurðardóttir stofnandi
Kvennasögusafns íslands lagði
grunninn að Artölum og áföng-
um með útgáfu samnefnds
sautján síðna fýölrits árið 1976.
Nýja ritið er ítarlegt 200 síðna
heimildarit um
brautryðjenda-
starf í sögu ís-
lenskra kvenna
frá upphafi til
dagsins í dag. I
ritinu eru stutt-
ar og laggóðar
upplýsingar um
nöfn og atburði
en síðan vísað í
heimildir fyrir
þá sem vilja
vita meira.
Heimildir um
íslenskar konur
er meðal ann-
ars að finna í
Kvennasögu-
safni Islands á
4. hæð í Þjóð-
arbókhlöðunni. Eina útgefna
heimildin sem til er um listferil
„huldukvennanna", sem Hrafn-
hildur Schram nefnir svo er
„Aldamótakonur og íslensk list-
vakning" eftir Dagnýju Heiðdal.
- MEÓ
Hrafnhildur Schram listfræðingur og Ólafur Árnason, húsvörður Norræna
hússins, með málverk Kristínar Jónsdóttur af Snæfellsjökli.