Dagur - 11.07.1998, Blaðsíða 9

LAUGARDAGUR 11. JÚLÍ 1998 - 25
. r*-

arvarnir fyrir ungiinga er smokk-
urinn og/eða pillan fyrir ungt
fólk í föstum samböndum."
Pillan
- Hvað er ráðlagt að stelpur byrji
ungar á pillunni?Geta stelpur
undir sjálfræðisaldri fengið pill-
una án samþykkis foreldra?
B: „Það er æskilegt að ungt
fólk undir 18 ára aldri geti rætt
um kynlíf við foreldra sína og
leitað ráða m.a. um pilluna. En
samkvæmt vinnureglum ætti
stelpur undir 18 ára að geta
fengið pilluna án samþykkis for-
eldra ef þær tala við kvensjúk-
dómalækni og það er háð mati
hans á andlegum og líkamlegum
þroska stelpnanna hvort þær fá
pilluna eða ekki.“
H: „Eg er sammála
Brynju að það er best að
geta rætt við foreldra eða ein-
hvern fuliorðinn sem þær
treysta, t.d. skólahjúkrunarfræð-
ing.“
ótímabærar þimganir
- Er algengt að stelpur verði
óléttar undir 17?Er algengt að
stelpur fari ífóstureyðingu?
B: „Það er algengara hér á
landi en á hinum Norðurlönd-
unum að stúlkur undir 17 ára
verði þungaðar en hinsvegar eru
ekki nærri því jafn margar stúlk-
ur sem fara í fóstureyðingu hér
á landi og á Norðurlöndunum."
- Hvert á ég að snúa mér við
ótímabærri þungun?
B: „Ef um ótímabæra þungun
er að ræða er best að byrja á að
fara til kvensjúkdómalæknis til
að staðfesta þungun, eða gera
þungunarpróf sem fæst í öllum
apótekum, því tíðir geta oft dott-
ið niður útaf stressi án þess
stúlkan sé ófrísk. Best er þó að
geta rætt við foreldra eða ein-
hvern fullorðinn sem maður
treystir. En þegar enginn heima
veit að maður er byrjaður að
stunda kynlíf gæti verið gott að
tala við skólahjúkrunarfræðing.
Hann gæti fundið leið hvernig
eigi að tala um þetta heima og
hvert eigi að snúa sér.
Það þarf að athuga að eftir
12. Hku af meðgöngu er ekki
löglegt að fara í fóstureyðingu
nema heilsu stúlkunnar sé
hætta búin af meðgöngunni og
þá þarf að framkalla fæðingu
sem getur verið mjög erfið bæði
líkamlega og andlega.“
KynsjúJkdómar
- Er hægt að sofa hjá aðila með
kynsjúkdóm, án þess að
smitast?
H: „Ef þú notar
smokk ættirðu að
komast hjá flestum
sjúkdómum, en ef þú
veist að ákveðinn aðili
er með kynsjúkdóm þá
sefurðu ekki hjá hon-
AIDS.“ Þetta er grundvallamis-
skilningur því þegar þú ert að
sofa hjá, ertu að sofa hjá öllum
sem þessi hefur sofið hjá í gegn-
um tíðina. Þú sérð það ekki á
einhverjum ungum, sætum
strák eða stelpu að hún hafi sof-
ið hjá öðrum ungum sætum
strák, sem svaf hjá annarri
ungri, sætri stelpu, sem svaf hjá
fullorðnum manni sem t.d. svaf
hjá gleðikonu.
Svona getur smit
rakið sig, og það
sést ekki utan
á fólki. Ef
þú sefur
hjá ei
hverj-
um án
getn-
að-
ir eru mjög óútreiknanlegir og
egglos getur verið mjög misjafnt
hjá konum og það krefst hita-
mælinga og allavegana tilstands
ef eitthvað á að vera að marka
þetta. Lykkjan er óæskileg getn-
aðarvörn fyrir ungar stúlkur og
konur sem ekki hafa átt börn,
því lykkjan er aðskotahlutur og
þá getur
bandi að hafa samfarir á meðan
á blæðingum stendur, en ef fólk
er ekki í föstu sambandi þá er
það ekki mjög gáfulegt, þar sem
blóð er smitberi fyrir sjúdóma
og sérstaklega HIV veiruna."
- Getur limur verið of stór eða
of lítill fyrir leggöng konu, hvað
gerir maður þá?
H: „Leggöng-
in laga sig oftast
að limnum, en
mér heyrist
konum, sem ég
hef rætt við, að
það sé tæknin
en ekki stærðin
sem skiptir
máli. Því það
eru bara fyrstu
5-10 sm af
Ieggöngum konunnar sem eru
kynnæmir og örvast mest. Þegar
Iimurinn er mjög stór þarf að
fara varlega, því í upphafi sam-
faranna eru leggöngin ekki alveg
aðlöguð að limnum og það getur
verið sársaukafullt.“
- Þegar strákur og stelpa fara
heim saman og strákurinn nær
honum ekki upp, er stelpan óaðl-
aðandi; strákurinn er edrú?
H: „Það getur verið óöryggi og
svo er spennan orðin það
mikil að eitthvað
bregst. Ef strák-
arnir eru
getur stinningin
líka brugðist,
sérstaklega
ef þeir
en drengir. Sjálfsfróun er besta
leiðin til að læra þekkja líkama
sinn. Hvað manni finnst gott og
hvað ekki. Stúlka sem hefur
aldrei prófað sjálfsfróun veit því
kannsld ekki hvað fullnæging er.
Fullnæging er mjög auðleikin og
karlmaðurinn þarf aldrei að
komast að því
og því miður
Viltu hitta þessa konu getur það gerst
að konan hafi
öðruhvoru það sem eft- aldrei fengið
fullnægingu
irerefhún verður áralöngu
sambandi. Það
er því nokkuð
áfall ef/þegar
karlmaðurinn
kemst að því.“
B: „Það eru
margir sem reikna með því að
hinn aðillinn eigi að
kenna manni hvað
manni finnst
gott, og læt-
aðra
ófrísk eftir
skyndikynni?
ur
kröfu á að þeir verði að standa
sig. Þetta á ekki bara við um
stráka heldur líka fullorðna karl-
menn, sérstakalega við
skyndikynni ef þeir fara heim
með konu sem þá Iangar að sofa
hjá en síðan bregst þetta á ör-
lagastundu. Þetta eru bara
streituviðbrögð og í raun og veru
ekkert óeðlilegt. Kannski merki
um að maður sé einmitt ekki til-
búinn. Konan þarf því ekki að
taka þetta til sín.“
Fullnæging
- Hvemig geta strákar vitað hvort
stelpa gerir sér upp fullnægingu
eða ekki?
H: „Oft vita stelpur það ekki
sjálfar. Mér hefur heyrst að
stúlkur stundi minni sjálfsfróun
taka ábyrgð á eigin ánægju. Þess
vegna er nauðsynlegt að fólk
læri svolítið um sjálft sig til að
vita hvenær það hafi í raun
fengið fullnægingu og geti þá
kennt hinum aðilanum inná
sig.“
- Getur fullnæging verið mis-
munandi hjá karlmönnum?
H: „Fullnæging karlmanna
getur verið misjöfn, sumir segja
að fullnæging sé aldrei eins,
þetta er mjög persónubundið."
Getnaðarvamir
- Nota unglingar smokkinn?
H: „Ég er hrædd um að það sé
ekki nóg og stundum hef ég
heyrt þau segja: „Við þurfum
engan smokk, við erum svo ung,
það er enginn á okkar aldri með
arvarna ertu að sofa hjá öllum
sem viðkomandi aðili hefur sof-
ið hjá (og nú er ég búin að eyði-
leggja kvöldið gjörsamlega fyrir
megninu af krökkunum). Ef þú
ert á lausu og ert á leiðinni út -
notaðu smokkinn.“
- Hver er algengastra getnaðar-
vöm unglinga?
H: „Óæskilegar getnaðarvarnir
fyrir unglinga eru t.d. rofnar
samfarir - þegar ungur maður,
sem ekki hefur fulla stjórn á
sáðlátinu, ætlar að draga liminn
út akkúrat á réttu augnabliki
þannig að ekkert sæði fari í
leggöngin. Þetta hefur nú skilað
mörgum einstaklingnum. Síðan
er það skolun legganganna eftir
samfarir þetta er mjög óörugg
getnaðarvörn og engin vörn
gegn sýkingum. Öruggu dagarn-
alltaf komið sýking sem getur
leitt til ófrjósemi.11
- Hverjar eru öruggustu getn-
aðarvamimar?
H+B: „Öruggusta getnaðar-
vörnin er náttúrulega sú að hafa
engar samfarir; skírlífi, er ekki
bara getnaðarvörn, heldur líka
vörn gegn sjúkdómum.“
H: „Smokkurinn er öruggasta
getnaðarvörn ungs fólks, bæði
gegn þungun og smiti, en þá
þarf að nota smokkinn rétt.
Smokkurinn þarf að vera settur
á áður en til alls kemur, því ef
hann er bara settur á rétt fyrir
sáðfall, er vörnin gegn sjúkdóm-
um farin. Smit verður um leið
og limurinn snertir kynfæri kon-
unnar og í skyndikynnum er al-
mennt ætlast til þess að smokk-
urinn sé notaður. Bestu getnað-
um.
- Hverjir eru algengastu kyn-
sjúkdómarnir?
H: „Klamydía er algengasti
kynsjúkdómurinn á Islandi í
dag, en aðrir eru sárasótt, þvag-
rásarbólga af öðrum orsökum,
linsæri, HTLV 3 veiran eða HIV
sem veldur Aids. Klamydía er
nokkuð algeng meðal ungs fólks
bæði stelpna og stráka og er
bakteríusýking sem getur leitt til
ófrjósemi beggja kynja sé hún
ómeðhöndluð. Strákar geta
fengið sviða í þvagrásina við að
pissa og getur sársaukinn orðið
eins og að pissa rakvélablöðum.
Einnig getur komið graftar-
kennd útferð. Stelpur eru oftar
einkennalausar og þá getur sýk-
ingin farið f eggjaleiðara og vald-
ið ófrjósemi.“ -RUT