Dagur - 26.02.2000, Blaðsíða 6

22 - LAUGARDAGUR 26. FEBRÚAR 2000
„Verða aðgengileg sagnfræðingum sem afhreinum hug vilja lýsa æviferli Davíðs Stefánssonar, “ segirAnna Osterman um
bréfin sem hún fékk frá skáldinu frá Fagraskógi og nú eru í umsjón Héraðsskjaiasafnsins á Akureyri. Lára Ágústa Ólafsdóttir
safnvörður gluggar íþau. myndir: brink.
Á Héraðs-
skjalasafninu
á Akureyri
eru geymdir
pakkar úr
Davíðshúsi,
sem enginn
veit hvað er í.
Þámá opna 2100 og
2250 og ef til vill fær fólk
framtíðarinnar þá meira
að vita um leyndardóms-
fulla ævi þjóðskáldsins
frá Fagraskógi. Þá eru í
safninu pakkar sem
opna má 2016 þar sem
eru bréf sem fóru á milli
Krístjáns frá Djúpalæk
oq Guðmundar á Kirkju-
bóli.
„Að sjálfsögðu veit ég ekkert hvað
í þessum pökkum frá Davíð er, en
við höfum stundum getið okkur
þess til að þetta séu bréf,“ segir
Aðalbjörg Sigmarsdóttir skjala-
vörður og dregur fram hina dular-
fullu pakka. Við erum stödd í
Héraðsskjalasafninu á Akureyri
og erum komin inn í eldtrausta
geymslu, þar sem varðveittar eru
helstu og ef til vill mestu gersem-
ar safnsins. Pakkarnir þrír, sem
hér er vísað til, eru ættaðir frá
Davíð skáldi Stefánssyni frá
Fagraskógi og fylgir þeim það sidl-
yrði að enginn megi opna þá og
gæjast í fyrr en eftir langan tíma.
Pakkarnir eru innsiglaðir og
handskrifað er á tvo þeirra að þá
megi ekki opna fyrr en 2100.
Þriðji pakkinn er þó sýnu leyndar-
dómsfyllri, en á hann er skrifað;
„Má opnast ef atómsprengjur
falla á landið. Annars ekki fyrr en
2250.“
Finn fýrir vissri auðmýkt
„Auðvitað finnur maður fyrir
vissri auðmýkt að vera fýrir þessu
trúað," segir Aðalbjörg Sigmars-
dótir héraðsskjalavörður þegar
hún handleikur pakkana góðu.
Þeir voru lengi vel varðveittir í
Davíðshúsi að Bjarkarstíg 6 á Ak-
ureyri, en voru fluttir þaðan í ör-
ugga geymslu í Héraðsskjalasafn-
inu fyrir örfáum árum. „Það virð-
ast sem svo að fáir viti af þessum
bögglum, en reyndar hefur tals-
vert verið spurt af fræðimönnum
eftir bréfum Davfðs. Eg hef hins-
vegar sagt þeim að þau bréf séu
öll innsigluð; það er að segja ef
það eru bréf í þessum pökkum
sem mér finnst trúlegast."
En hvað er í pökkunum og er
hægt að fá einhvern botn í málið?
Ragnhciður Stefánsdóttir á Akur-
eyri, bróðurdóttir Davíðs, hefur í
allmörg ár verið húshaldari í Dav-
íðshúsi og tekið þar á móti gest-
um sem þangað koma. Hún
kvaðst í samtali við Dag engu
geta svarað til um innihald pakk-
anna góðu. Aðeins það að fýrir-
rennari hennar f Davíðshúsi,
Kristján Rögnvaldsson, sem gerð-
ist þar húshaldari þegar Bjarkar-
stígur 6 var öllum opnaður fáum
árum eftir að Davíð lést árið
1964, sagði henni frá þeim.
„Hann sagði mér frá brúnum
pökkum sem væru geymdir á vís-
um stað,“ segir Ragnheiður.
Ættað frá Einari
frá Hraunum
Gunnar Stefánsson, bókmennta-
fræðingur og útvarpsmaður Rás
1, sem hvað manna best þekkir
ævi og störf Davíðs Stefánssonar,
telur líklegt að pakkar þessir hafi
að geyma bréf frá Davíð til
frænda sfns, Einars Guðmunds-
sonar frá Hraunum í Fljótum og
að hann hafi frá pökkunum geng-
ið. Einar og Davíð áttu með sér
náið samband alla tíð. „Það er
mjög sérstakt hve óskaplega lang-
ur tfmi skal líða þar til opna má
böggla þessa, þann sfðasta ekki
fýrr en árið 2250. Algengur tími
eru kannski 25 til 50 ár, en ég hef
aldrei heyrt um skilyrði einsog
þessi, að bögglar skuli vera inn-
siglaðir í hartnær 300 ár. Þetta er
nánast fjarstæðukennt. En ef til
vill er þetta í nokkru samræmi við
Einar Guðmundsson, sem var
nokkuð sérstakur maður eftir því
sem ég hef heyrt."
Um pakka þessa segir Aðalbjörg
Sigmarsdóttir að sér þyki það frá-
leitt að rjúfa innsigli þessara
pakka og kíkja í þá. ,Að minnsta
kosti Iegg ég ekki í það og ég hef
engan heyrt vera á annari skoð-
un. Ef það reynist svo rétt að það
séu bréf í þessum bögglum þá er
það líka í samræmi við það sem
haft er eftir Davíð, að honum var
illa við að verið væri að glugga í
einkabréf. En auðvitað eru margir
svolítið forvitnir gagnvart þessum
pökkum og eru með þá f höndun-
um einsog börn á aðfangadags-
kvöld.“
„... laust við hvers kyns
óholla sögumyndun“
I Héraðsskjalasafninu á Akureyri
er þó sitthvað til sem er fólki þeg-
ar orðið aðgengilegt sem getur
brugðið ljósi á líf Davíðs Stefáns-
sonar. Arið 1964 bárust Amts-
bókasafninu tveir litlir innsiglaðir
pakkar með bréfum í eigu Onnu
Z. Osterman. Hún var sænsk og
starfaði hér á Iandi sem sendi-
kennari, en fékkst einnig við þýð-
ingar og þýddi hún meðal annars
úr íslensku og yfir á sænsku
Gullna hliðið og Sólon Islandus,
þau tvö verk Davíðs í óbundnu
máli sem ber ef til vill hæst. Hér-
aðsskjalasafninu á Akureyri sem
sett var á laggirnar árið 1967 var
síðar falin umsjón þessara inn-
sigluðu bréfa, en þeim fylgdi sú
kvöð að þau mætti ekki opna fýrr
en 25 árum eftir dauða Onnu.
Hún lést 1969 og máttu áhuga-
samir því fara að glugga í bréfin
árið 1994. Það hafa hinsvegar
fáir gert, enda hefur tilvist bréf-
anna verið á vitorði afar fárra til
þessa.
Bréfin sem Davíð sendi Onnu
eru llest rituð á sjötta áratugnum
eða á meðan hún fékkst við þýð-
ingar á tveimur áðurnefndum
verkum Davíðs. A ýmsu er tæpt í
bréfum þessum, meðal annars
persónulegum málum, en ekki
verður til þeirra vitnað hér enda
væri það í mótsögn við þau skil-
yrði sem Anna sjálf setti í bréfi því
sem Arni Jónsson amtsbókavörð-
ur á Akureyri fékk með pökkun-
um tveimur þegar hann veitti
þeim viðtöku. Þar segir Anna að
bréfin megi aldrei dreifast út lýrir
veggi safrisins en megi og eigi „ ...
verða aðgengileg sagnfræðingum
sem af hreinum hug vilja lýsa
æviferli Davíðs Stefánssonar laust
við hvers kyns óholla sögumynd-
un sem forvitni og vanþroski lýðs-
ins jafnan leitast við að skapa um
fræga menn, ekki síst einsetu-
menn.“
...hvemig menn hugs-
uðu á þessum árum“
Þessu til viðbótar lumar Héraðs-
skjalasafnið á bréfum sem fóru á
milli Kristjáns frá Djúpalæk og
skáldbróður hans Guðmundar
Böðvarssonar á Kirkjubóli á Hvft-
ársíðu. Bréfin eru í brúnni öskju
sem innsigluð var þann 8. febrúar
1979 af Birni Jósep Arnviðarsyni,
þá fulltrúa Bæjarfógetans á Akur-
eyri á. Bréfin eru frá löngu tíma-
bili, eða frá árunum 1943 til
1974 - en það ár Iést Guðmund-
ur. Þegar Kristján afhenti Héraðs-
skjalasafninu á Akureyri bréfin
góðu sem fóru á milli þeirra fé-
laga fýlgdi með annað bréf þar
sem Kristján tekur fram að bréf
þessi hafi aldrei verið skrifuð með
geymslu fyrir augum né öðrum
ætluð. „Þau kunna því að vera
full af sleggjudómum um menn
og málefni samtímans og má í
fæstum tilfellum taka það mjög
alvarlega. Þegar leið á bréfasam-
band okkar fórum við að ræða
um það að bréfin skyldu geymd í
allt að hálfa öld ef einhverjir
skyldu þá hafa gaman af að því að
sjá hvernig menn hugsuðu á
þessum árum. Fjarlægð í tíma
ætti þá og að vera orðin svo mikil
að sársaukalaust sé öðrum mönn-
um,“ segir þar.
í bóíánni Skáldið sem sólin
kyssti, ævisögu Guðmundar
Böðvarssonar sem Silja Aðal-
steinsdóttir skráði, segir að bréfa-
skipti þeirra félaga hafi staðið í
áratugi en Kristján hafi; „ ... heill-
ast svo mjög af ljóðum Guð-
mundar að hann orti um þær ljóð
og sendi honum. Ljóðið heitir
„Þrjár bækur“ og er í fyrstu bók
Kristjáns, Frá nyrstu ströndum
(1943) ... Guðmundur svaraði
þessum aðdáanda sínum með
elskulegu Ijóðabréfi, og varð þetta
upphaf að bréfaskiptum þeirra og
vináttu sem stóð meðan báðir
lifðu,“ segir Silja.
Leyndardómsfull
þjóðskáld
I samanburði við þau skilyrði sem
Davíð Stefánsson setur um sína
dularfullu böggla, sem fæst okkar
sem í dag lifum, fáum að vita
hvað er í þá er þess ekki svo ýkja
langt að bíða að lesa megi hvað
skáldunum frá Djúpalæk og
Kirkjubóli fór á milli. Böggla
Kristjáns má opna þann 16. júlí
2016, en þann dag hefði hann
orðið hundrað ára. „Verði sonur
minn, Kristján Kristjánsson, á lífi
þá veiti ég honum óskoraðan for-
gangsrétt til að handíjatla þessi
hréf og nýta. Annars er það á
valdi safnsins,“ segir Kristján í
bréfi sínu til Héraðsskjalasafnsins
sem skrifað er í febrúar 1979.
Við þurfum því að bíða í sextán
ár enn til þess að vita hvað þeim
Kristjáni frá Djúpalæk og Guð-
mundi á Kirkjubóli fór á milli í
áratugalöngum bréfaskiptum
þeirra. Annað er svo að þeir félag-
ar eru lfklega ekki heldur nærri
jafri leyndardómsfullir menn og
skáldið frá Fagraskógi bæði er og
ef til vill var, þó þeim þremur hafi
öllum verið I)fr á stall þjóðskálda.
Pakkinn dularfulli sem ættaður er frá Davíð Stefánssyni. Augljóslega er gengið frá
honum á tímum Kalda strfðsins, þegar menn máttu búast við að atómsprengjur
myndu á landið falla þá og þegar.
Aðalheiður Sigmarsdóttir skjalavörður við pakkana góðu, en þegar þeir verða opn-
aðir verða menn sjálfsagt margs vísari um ævi og störf þjóðskáldanna þriggja,
Davíðs, Kristjáns og Guðmundar.
Sigupöun Bogi
Sævarsson
skrifar