Dagur - 20.01.2001, Blaðsíða 8

8 - LAUGARDAGUR 20. JANÚAR 2001
Ð^ur
Engir ölmusupeningar
Menn mega ekki rugla hlutum saman og tengja nýfallinn hæstaréttardóm aftur við grunnlifeyrinn,
sem menn verða að viðurkenna að hækka þarf, segir Valdimar Pétursson, öryrki og framkvæmda-
stjóri Sjálfsbjargar á Akureyri. mynd: brink.
Kjör öryrkja hafa verið mál
málanna síðustu daga vegna
nýfallins hæstaréttardóms.
Mörgum þykja þau vera býsna
bág. Við ræddum við nokkra
öryrkja um afkomu þeirra og
aðstöðu - og jafnframt þau
viðhorf sem eru uppi í
umræðunni.
„I umræðum um dóm Hæstaréttar í máli
Öryrkjabandalagsins að undanförnu hafa
ráðherrar ríkisstjórnarinnar veríð að klifa á
því að aðgerðir sem grípa verður til muni
ekki bæta kjör nema lítils hluta öryrkja og
alls ekki þeirra sem verst standa. Og það er
raunar alveg rétt. En menn mega ekki
rugla hlutum saman og tengja nýfallinn
hæstaréttardóm aftur við grunnlífeyrinn,
sem menn verða að viðurkenna að hækka
þarf - enda svo lágur að enginn getur af
lifað," segir Valdimar Pétursson, fram-
kvæmdastjóri Sjálfsbjargar á Akureyri.
Sérkennilegt neistaflug
Valdimar Pétursson hefur verið bundinn
við hjólastól í nær 20 ár. Hann er rúm-
lega fimmtugur að aldri og er menntaður
matreiðslumaður en nani einnig um hríð
við verslunarskóla í Danmörku. Frá árinu
1993 hefur Valdimar verið framkvæmda-
stjóri Sjálfsbjargar á Akureyri, en félagið
starfrækir meðal annars endurhæfingar-
stöð við Bugðusíðu þangað sem mikill
fjöldi fólks sækir daglega og sækir þar
þjálfun af ýmsum toga.
„Mér finnast þær umræður sem verið
hafa um öryrkjadóminn hafa verið vægast
sagt mjög sérkennilegar, eru aðallega
neistaflug milli þeirra Garðars Sverris-
sonar formanns Öry'rkjabandalagsins og
Davíðs Oddssonar. Það sem vekur athygli
mína er hve fast forsætisráðherra hefur
beitt sér í þessu máli og hefur skipað sína
fulltrúa í nefnd til að bregðast við dómn-
um. Eg stóð einfaldlega í þeirri meiningu
að þetta mál væri alfarið í lögsögu heil-
hrigðis- og tryggingaráðherra."
Hækkun grunnlífeyris
stærsta verkefnið
Hækkun grunnlífeyris tryggingakerfisins
er stærsta verkefnið sem í dag blasir við
eigi raunverulega að bæta lífskjör öryrkja,
segir Valdimar Pétursson. I dag er grunn-
upphæð örorkulífeyris 18.424 kr., full
tekjutrygging örorkulífeyrisþega 32.566
kr, heimilisuppbót er 15.147 kr. og komi
til sérstök heimilisuppbót er hún óskert
7.409 kr. Þá þarf jafnframt, segir Valdi-
mar, að draga úr tekjutengingu þessara
greiðslna, þannig að þær skerðist ekki
takist viðkomandi að afla sér einhverra
aura með eigin vinnu. „Þetta fyrirkomu-
lag bótagreiðslnanna verður einfaldlega
til þess að draga úr sjálfsbjargarviðleitni.
Og jafnframt eru greiðslurnar svo lágar
að enginn getur af þeim lifað neinu
sómasamlegu lífi.“
Valdimar er 75% öryrki, en þar sem
hann er í fullri vinnu nýtur hann vegna
skerðingarákvæða engra bóta frá Trygg-
ingastofnun utan þess að fá greiddar 13
þúsund krónur mánaðarlega með yngsta
barni sfnu og konu sinnar, átta ára dóttur
- en barnalífeyrir er greiddur með barni
öryrkja til sextán ára aldurs. „Við höfum í
okkur og á en ekkert meira en svo. För-
um ekki árlega og jafnvel tvisvar til út-
landa eða veitum okkur einhvern sam-
bærilegan munað.“
Býst ekki við
straumhvörfum
I gegnum árin hefur Valdimar verið í
fylkingarbrjósti í samtökum öryrkja og jafn-
framt unnið að hagsmunamálum þeirra á
margvíslegiim öðrum vettvangi. Hann er
jafnframt félagi í Vinstrihreyfingunni -
grænu framboöi. Telur Valdimar að lífskjör
öryrkja yrðu bætt til mikilla muna ef liðs-
menn hans stjórnmálaflokks kæmust til
valda?
„Ég er ekkert viss um slíkt," segir Valdi-
mar. „Það hafa engin stórkostleg straum-
hvörf orðið sem bætt hafa lífskjör (iry rkja
þótt nýir húsbændur hafi komið í stjórnar-
ráðið, jafnvel þótt þeir komi úr röðum
þeirra flokka sem telja sig til vinstri í ís-
lenskum stjórnmálum. Vandinn sem við ör-
yrkjar glímum við er að á síðasta áratugn-
um eða svo hefur þeirri skoðun vaxið fylgi
að bætur til öryrkja séu í raun og veru
hreinir ölmusupeningar. Og í slíku and-
rúmslofti er auðvitað mjög erfitt að starfa
eða setja fram neinar kröfur. Því verðum
\dð sem að þessum málum störfum að
miða kröfugerðir okkar á hverjum tíma við
almenningsálitið í landinu, vitandi vits að
það getur breyst og jafnvel snúist okkur í
vil áður en við er litið."
Lftur út eins
ogleti
„Ég hef oft orðið að leita á náðir Hjálparstofnunar kirkjunnar og svo veit ég
að er um marga fleiri I svipuðum sporum, “ segir Erla Jensdóttir
„Ég er löggiltur aumingi, það
lýsir ástandinu best,“ segir Erla
Jensdóttir sem hefur verið 75%
öryrki í 13-14 ár. Hún kveðst
þó ekki skammast sín fyrir að
tilheyra þeim hópi, enda hafi
hún ekki beðið um það sjálf.
Erla er astmasjúklingur og þjá-
ist einnig af slitgigt. „Þessi
astmi er ættgengur þannig að
ég fékk hann í vöggugjöf og svo
ágerðist hann. Astmi er slæmur
sjúkdómur og ekki sýnilegur.
Ef maður situr einhvers staðar,
þá lítur þetta út eins og leti.
Það er ekki fyrr en maður
stendur upp og fer að ganga
um eða tala lengi í símann þá
kemur mæðin. Svo er ég svodd-
an fífl að ég reyki ofan í allt
saman,“ segir hún mædd og
kveðst ekki skilja hversu illa
henni gangi að hætta reyking-
unum. „Mig Iangar virkilega að
losna við þennan bölvald. Þá
þyrfti ég kannski ekki að vera á
eins sterkum lyfjum. Svo kosta
sígaretturnar líka svo mikið.“
Heppnari sem
eru i sambúð
Erla býr ein og því snertir ör-
yrkjadómurinn margumræddi
ekki hennar hagi. Hún segir
marga fleti á þessu öryrkjamáli.
„Auðvitað er ekki sanngjarnt að
öryrkjum sé refsað fyrir að vera
í sambúð en þeir eru þó heldur
heppnari sem eru í sambúð eða
giftir því þeir hafa kannski fyr-
irvinnu að hluta.“ Erla segir að
svo virðast sem þeir hafi
gleymst í þessum umræðum
sem standi einir og óstuddir.
Þegar hún sé búin að borga
það sem henni beri mánaðar-
lega, fyrir utan síma, lyf, mat
og föt eigi hún 22 þúsund
krónur eftir. Það endist í mesta
lagi í hálfan mánuð og fari hún
þó aldrei út á Iífið né eyði pen-
ingum í áfengi. „Ég er bara
alltaf heima hjá mér,“ segir
hún. „Ég komst ekki einu sinni
út f búð fyrir jólin til að kaupa
í matinn heldur varð að biðja
börnin mín að koma og hjálpa
jíli'.) i mínli; J,- ,:iioii (n; .iloí ■ 1
mér.“ Erla kveðst eiga þrjú
börn sem hjálpi henni eftir
mætti, þótt ekkert þeirra búi á
höfuðborgarsvæðinu eins og
hún. Það fari þó óskaplega í
taugarnar á henni þegar fólk
segi: „Hva, geta börnin ekki
hjálpað þér.“ Þetta sé ungt fólk
sem sé að stofna fjölskyldur og
hafi alveg nóg með sig.
í strigaskóm innan undir
klofstígvélunum
Erla er fædd í Reykjavík fyrir
59 árum. Hún kveðst hafa byrj-
að að vinna í saltfiski tíu ára
gömul. „Mér fannst það óskap-
lega gaman, sérstaklega þegar
ég fékk útborgað. Þá fór ég æv-
inlega og keypti eitthvað handa
mömmu. Peningarnir uxu ekk-
ert á trjánum þá frekar en nú.
Svo voru engin nafnskírteini í
umferð á þeim árum og þegar
saltfiskvinnunni sleppti gátu
þeir sem voru orðnir tólf ára
fengið vinnu við að spyrða fisk.
Þá þóttist ég vera tólf ára, þótt
ég væri bara tíu, fór í klofstíg-
vél af bróður mínum og var í
strigaskóm innanundir til að
halda þeim á mér. Síðan
smeygði ég mér í sjóstakk og
gekk til vinnu. Það var enginn
sem fetti fingur út í það en
þorskarnir sem ég var að
spyrða voru sumir stærri en
ég-“
Alltaf gaman
að skorpuvinnu
Síðast þegar Erla var á vinnu-
markaðinum sá hún ein um
kaffi fyrir allt að 110 manns
sem unnu við byggingu flug-
stöðvarinnar í Keflavík og sá
um þrif á þeim veitingastað
líka. „Þá vann ég yfir mig,“ seg-
ir hún og heldur áfram: „Ég
hafði alltaf unnið erfiða vinnu.
Það er eflaust ein af vitleysun-
um í mér en ég hef alltaf haft
gaman af skorpuvinnu."
Eins og nærri má geta þykja
Erlu dagarnir lengi að líða,
þegar ekkert er að gera. Það
versta í stöðunni segir hún þó
þegar hún eigi ekki fyrir nauð-
þurftum. „Ég hef oft orðið að
Ieita á náðir Hjálparstofnunar
kirkjunnar og svo veit ég að er
um marga fleiri í svipuðum
sporum."
GUN.