Dagblaðið Vísir - DV - 05.12.1981, Blaðsíða 6

6
DV — HELGARBLAÐIÐ — LAUGARDAGUR 5. DESEMBER 1981.
Fréttaljós — Fréttaljós — Fréttaljós
Hvenær vaknaði hugmyndin að myndun ríkisstjórnar undir f orystu Gunnars Thoroddsen?
KOM MÖGULEIKINN TIL SÖGUNNAR
VIKU FYRR EN DR. GUNNAR SEGIR?
Myndun núverandi ríkisstjórnar
er án efa einn sögulegasti viðburður-
inn í íslenzkum stjórnmálum á síðari
hluta þessarar aldar. Hluti þing-
flokks Sjálfstæðisflokksins skar sig
úr og myndaði ríkisstjórn með Fram-
sóknarflokki og Alþýðubandalagi
sem dr. Gunnar Thoroddsen veitti
forystu.
Almenningur fékk fyrst fréttir af
þessari stjórnarmyndun er Visir
skýrði frá því i aðalfrétt á forsíðu
fimmtudaginn 31. janúar 1980 að
Gunnar Thoroddsen væri með sér-
viðræður um stjórn. Dagblaðið hafði
einnig fengið einhvern pata af því
sem var að gerast því þennan sama
dag birti það frétt um að þingmenn
úr Alþýðubandalagi og Framsóknar-
flokki væru að reyna að fá Gunnar
til viðræðna um stjórnarmyndun.
Átta dögum siðar, föstudaginn 8.
febrúar, var komin ný rikisstjórn.
Myndunarsagan
enn óljós
Margir hafa sjálfsagt velt fyrir sér
aðdraganda þess að Gunnar hóf
viðræður um myndun ríkisstjórnar.
Raunar má segja að sú saga sé ennþá
óskráð, fátt hefur komið fram opin-
berlega um hvað það var sem hratt
skriðunni af stað.
Bókin Valdatafl í Valhöll, sem út
kom fyrir siðustu jól, fjallar þó ítar-
lega um þessa stjórnarmyndun.
Skiptar skoðanir eru hins vegar um
hversu traust heimild sú bók sé.
Hvað segír
Gunrtar?
í samtalsbók Ólafs Ragnarssonar
við Gunnar Thoroddsen er langur
kafli um þessas sögulegu stjórnar-
myndun. Þar segir m.a.:
„En þótt fjölmargt hafi verið sagt í
ræðu og riti um þessa atburði, er ótal
spurningum ósvarað. Sá, sem getur
öðrum fremur leitt menn í allan
sannleika um viðræður, yfirlýsingar,
samninga og sviptingar þessara við-
burðaríku vetrardaga 1980, er
Gunnar Thoroddsen. Og hann leysir
frá skjóðunni.
Hvenær var fyrst talað um að þú
gengir til stjórnarmyndunar með
framsóknarmönnum og alþýðu-
bandalagsmönnum, Gunnar?
Það var þriðjudaginn 29. janúar
1980. Þann dag fór ég að vanda niður
í Alþingishús laust fyrir klukkan tvö
til þingfundar. Rétt eftir að ég kom
inn úr dyrunum, kom Tómas Árna-
son til mín og bað mig að ræðá við
sig einslega. Hann skýrði mér frá
því að framsóknarmenn hefðu verið
að ræða hverjir möguleikar kynnu
enn að vera til myndunar meirihluta-
stjórnar, eftir að formenn flokkanna
hefðu reynt í tvo mánuði án
árangurs.
Tómas kvað framsóknarmenn telja
þörf á að kanna til hlítar, hvort
hugsanlegt væri, að Framsóknar-
flokkurinn, Alþýðubandalagið og
Sjálfstæðisflokkurinn gætu náð
saman til stjórnarmyndunar. Sá
möguleiki hefði í rauninni ekki verið
fullkannaðurennþá.
Það kom fram að þetta mál hefði
verið rætt við Geir Hallgrímsson,
formann Sjáifstæðisflokksins,
daginn áður. Geir hefði ekki viljað
sinna þvi og varð því ekki frekar af
viðræðum þeirra við hann. Þetta
staðfesti Geir síðar, meðal annars á
flokksráðsfundi Sjálfstæðismanna,
og sagði, að Steingrímur Hermanns-
son hefði rætt þennan möguleika við
sig, en hann hefði talið litlar líkur á
aðáhugi væri fyrir slíku stjórnarsam-
starfi meðal sjálfstæðismanna.
Litlu síðar ræddi annar þingmaður
Framsóknarflokksins, Guðmundur
G. Þórarinsson, við mig i þinginu um
sama mál og óskaði eftir að ég
kannaði þennan möguleika gaum-
gæfilega.”
Síðar í bókinni segir Gunnar:
„Ég gerði engar tilraunir til þess að
spilla fyrir stjórnarmyndun Geirs
Hallgrímssonar eða til þess að reyna
sjálfur að mynda stjórn meðan hann
hafði umboð til þess. Sá möguleiki,
sem ég kannaði og kynnti þingfiokki
sjálfstæðismanna, kom ekki til sög-
unnar fyrr en með samtölum fram-
sóknarmanna við mig þriðjúdaginn
29. janúar. Og ég ítreka, að þá hafði
Geir hafnað honum.”
í frétt í DV í gær, sem Haukur
Helgason ritar, segir að margir hafi
haldið því fram að stjórnarmyndunin
hafi átt sér lengri aðdraganda en
fram kemur í samtalsbókinni.
í þessari grein er ætlunin að kanna
aðdragandann aðeins nánar, spjalla
við nokkra menn sem hlut áttu að'
máli og fá þá til að rifja upp atburði,
segja okkur frá upphafinu.
Frásögn Tómasar
Árnasonar
Boltanum er fyrst kastað til Tóm-
asar Árnasonar viðskiptaráðherra:
fyrrverandi formaður landsmála-
félagsins Varðar. Við spurðum Edgar
um hans þátt í stjórnarmynduninni:
Upphafíö 23. janúar
„Það eru nú liðin tæp tvö ár siðan
þetta gerðist þannig að það gæti
reynzt erfiðleikum bundið að greina
frá þessu þannig að þetta komi
örugglegarétt.
Ég kom inn í þetta um helgi, lík-
legast sunnudaginn 27. janúar , held
ég örugglega. Þá var málið ekkert
komið í fjölmiðla en Vísir kom með
frétt um þetta nokkrum dögum síðar,
á fimmtudegi held ég (31. janúar
1980).
Þegar ég kom inn í þetta var þetta
búið að vera í gangi í nokkra daga, ég
hef grun um að þetta hafi staðið yfir
frá miðvikudegi (23. janúar).
Mitt fyrsta verk var að fara með
Þetta sagði Edgar Guðmundsson
verkfræðingur.
Benedikt Bogason verkfræðingur
er einnig stuðningsmaður Gunnars
innan Sjálfstæðisflokksins og átti
mikið samstarf með honum. Hann
er frændi EggertsHaukdal. Benedikt
er um þessar mundir í útlöndum.en
engu að síður tókst að hafa uppi á
honum þar sem hann var i heimsókn
á einkaheimili í Kaupmannahöfn.
Benedikt Bogason hefur orðið:
„Þegar Benedikt Gröndal skilaði
umboði sínu til stjórnarmyndunar
fór þetta í gang. Benedikt skilaði
umboði sínu mánudaginn 28. janúar
en það var orðið ljóst þarna um helg-
ina að honum tækist ekki að mynda
stjórn. Þá var það sem þetta fór
raunverulega af stað.
Ljóst var að engum formannanna
fjögurra tækist að mynda starfhæfa
Edgar Guðmundsson verkfræð-
ingur: Hefur grun um að upphafs-
dagurinn sé miðvikudagurinn 23.
janúar.
DB-mynd Bjarnieifur.
„Það voru umræður í Fram-
sóknarflokknum um að kannski væri
möguleiki að mynda þriggja flokka
stjórn; Framsóknarflokks, Alþýðu-
bandalags og Sjálfstæðisflokks.
Staðan var þannig að formenn allra
flokkanna voru búnir að reyna að
mynda stjórn. í annarri umferð var
því ekkert óeðlilegt að varaformaður
stærsta stjórnmálaflokksins reyndi.
Menn voru á þessum tíma að tala
mikið um myndun utanþingsstjórnar
sem ég er mjög mikið andvigur og álít
hina mestu hneisu fyrir Alþingi.
í framhaldi af þessu hitti ég
Gunnar að máli. Það mun hafa verið
þriðjudaginn 29. janúar, eins og fram
kemur i bókinni hans Gunnars.”
— Höfðu áður farið fram ein-
hverjar óformlegar viðræður milli
áhrifamanna innan Framsóknar-
flokksins og Gunnarsmanna?
„Ég vissi ekkert um það.
Þegar ég talaði við Gunnar var
hugmyndin þriggja flokka stjórn.
Það var svo rétt á eftir sem hin hug-
myndin (með hluta þingflokks sjálf-
stæðismanna-innsk. DV) skaut upp
kollinum. Ekkihjámér reyndar.”
Mörgum hefur án efa orðið tíðrætt
um hluverk nokkurra verkfræðinga
við að koma á fót þessari ríkisstjórn.
Benedikt Bogason hefur oft verið
nefndur og sumir jafnvel gengið svo
langt að segja að hann væri hinn
raunverulegi faðir þessarar ríkis-
stjórnar. í samtalsbók sinni minnist
Gunnar aðeins á Benedikt en auk
hans á tvo aðra verkfræðinga, Edgar
Guðmundsson og Þórodd Th.
Sigurðsson, sem Gunnar segir að hafi
allir þrír veitt sér ágæta aðstoð við
stjórnarmyndunina. Að öðru leyti
kemur lítið fram um þátt þessara
manna.
Edgar Guðmundsson er sjálf-
stæðismaður, stuðningsmaður
Gunnars og starfaði m.a. fyrir hann I
forsetakosningum 1968. Edgar er
Dr. Gunnar Thoroddsen forsætís-
ráðherra: „Sé möguleiki sem ég
kannaði og kynnti þingflokki sjéif-
stæðismanna kom ekki til sög-
unnar fyrr en með samtölum fram-
sóknarmanna við mig þriðju-
daginn 29. janúar."
drög að stjórnarsáttmála frá Gunnari
til Svavars Gestssonar. Það gerðist
mánudaginn 28. janúar, að mig
minnir.
Mitt hlutverk var fyrst og fremst
að bera boð á milli manna. Mitt hlut-
verk varðaði ekki efnislega hluti,
þ.e.a.s. ég tók t.d. ekki þátt I gerð
stjórnarsáttmálans.
Rangt var farið með minn hlut I
bókinni Valdatafl í Valhöll sem að
mínum dómi er afskaplega slöpp
bók. Ég hitti t.d. aldrei Ólaf Ragnar
Grímsson eða Benedikt Bogason eða
hafði nokkurt samband við þá í
þessum viðræðum eins og höfundar
Valdataflsins vilja vera láta.
Ég var algerlega aðskilinn frá
hinum verkfræðingunum, ég var ekki
í neinum tengslum við þá. Ég hafði
reyndar ekki hugmynd um að þeir
væru i þessu líka fyrr en löngu síðar.
Ég hef starfað mikið með þing-
mönnum og má segja að ég hafi verið
með annan fótinn í Alþingishúsinu í
mörg ár. Ég er málkunnugur þeim
flestum. Koma min I þinghúsið vakti
því enga sérstaka athygli. Það má
geta þess að ég hef þekkt Guðmiyid
G. Þórarinsson i 25 ár.”
Benedikt Bogason verkfrœðingur:
Bœddi möguieikann við Guðmund
G. Þórarinsson fimmtudaginn 24.
janúar.
ríkisstjórn. Menn fóru að velta fyrir
sér ýmsum möguleikum. Úr því að
formönnum flokkanna hafði ekki
tekizt að mynda stjórn beindust augu
manna að varaformönnunum. Þá
kom sú hugmynd að Gunnar væri
alveg kjörinn til að kanna þennan
möguleika. Manna á meðal var fyrst
og fremst rætt um Gunnar en einnig
Ihugsanlega Tómas Árnason.
Þingmenn vildu ekki utanþings-
stjórn og í þingflokki Sjálfstæðis-
flokksins var beinlínis ætlazt til þess
að menn könnuðu sjálfir alla mögu-
leika. Talað var um „maður á
mann”-aöferðina.
Við, ýmsir af vinum Gunnars,
hvöttum hann eindregið til að kanna
málið.
Þeir töluðu saman, held ég,
Gunnar og Steingrímur, á þriðjudegi
(29. jan.) frekar en miðvikudegi. Ég
held að Geir hafi vitað þetta á þriðju-
dag eða miðvikudagsmorgun.
Þá var verið að ræða að allur þing-
flokkur sjálfstæðismanna kæmi með
og þá undir forystu Gunnars. Hitt
kom ekki fyrr en á föstudag þegar
þingflokkurinn tók ekki afstöðu til
málsins.”
Mynd þessi var tekin í Rúbiunni 6. febrúar 1980 er stjómarmyndunarvið-
ræður voru & lokastígi. D V-mynd Bjarnleifur.
— Hafði einhverjum í Fram-
sóknarflokknum verið kynnt þessi
hugmynd áður en Gunnar fór af stað,
t.d. Guðmundi Þóarinssyni?
„Við Guðmundur erum gamlir
vinir og samstarfsfélagar. Við höfum
þekkzt lengi. Um það leyti sem ljóst
varð að Benedikt Gröndal gæti ekki
myndað stjórn hittumst við og skipt-
umst á skoðunum um fleiri mögu-
leika og ómöguleika.
Tveggja manna tal
yfir kaffíbolla
Við Guðmundur hittumst í
Alþingishúsinu, held ég, á fimmtu-
dag (24'. janúar) og drukkum kaffi
saman. Þetta var tveggja manna tal
yfir kaffibolla. Ég lýsti þar þeirri
skoðun minni að ég teldi að I þeirri
erfiðu pattstöðu sem var þá væri
Gunnar maðurinn, sem gæti leyst
hana.
í Sjálfstæðisflokknum _ voru
ósveigjanleg öfl og því kjörið að
hógværári öfl, málamiðlunaröflin
sem ég vil kalla svo, öflin sem ekki
eru hrifin af leiftursóknarstefnu,
hefðu forystu. í flokknum voru,
a.m.k. á þessum tima, öfl sem vildu
keyra ákveðið prógram í gegnum
þjóðina, leiftursókn, en hún hafði
ekki fengið hljómgrunn hjá þjóðinni.
Tvennt kom þessu afstað
Það sem kom þessu af stað var
tvennt, fyrst og fremst. Annars vegar
það að vinir og kunningjar Gunnars
hvöttu hann til að kanna þennan
möguleika og hins vegar það að ég
kom þeirri skoðun minni á framfæri
við Guðmund G. Þórarinsson að það
væri álit mitt og margra annarra
sjálfstæðismanna að Gunnar væri
maðurinn sem leyst gæti hnútinn.
í þessari stjórnarmyndun var ég
ekki í því að bera á milli manna. Ég
fylgdist hins vegar með, vissi
nokkurn veginn hvernig þetta þróað-
ist. Það er rangt hjá Valhallarstrák-
unum að ég hafi verið í beinum
samningum.
Allt fram á föstudag, þegar þing-
flokksfundurinn var, vonaðist
Gunnar til að mestallur þingflokkur-
inn kæmi með. En við vitum að það
eru ákveðin öfi sem alls ekki vilja
vinna með Alþýðubandalaginu. Én
það var ekki reiknað með að þau
myndu alfarið stinga hausnum í
sandinn. Það urðu því mikil von-
brigði þegar þingflokkur Sjálfstæðis-
flokksins tók ekki afstöðu.”
Möguleikinn
nefndur viku fyrr
en Gunnar segir?
Af spjalli DV við þá Edgar Guð-
mundsson og Benedikt Bogason
virðist ljóst að boltinn byrjar að rúlla
í miðri vikunni áður en Gunnar Thor-
oddsen segir að fyrst sé talað um
stjórnarmyndun. Gunnar nefnir í
samtalsbókinni að samtalið við
Tómas Árnason hafi átt sér stað
þriðjudaginn 29. janúar og segir að
þá hafi þessi möguleiki fyrst komið
til sögunnar. Edgar telur sig hins
vegar hafa grun um að þetta hafi
staðið yfir frá miðvikudeginum 23.
janúar, en Benedikt Bogason segir að
hann hafi rætt við Guðmund G.
Þórarinsson fimmtuaginn 24. janúar
og þá hafi þessi hugmynd farið af
stað.
Þrátt fyrir að Benedikt og Edgari
beri ekki nákvæmlega saman um
hvaða dagur hafi verið upphafs-
dagurinn. þá munar þó ekki nema
einum degi I frásögn þeirra.
Það þarf ekki að vera óeðlilegt, því
tæp tvö ár eru liðin frá því þetta
gerðist og menn geta nú gleymt ýmsu
á þeim tíma. En samt er tíma-
mismunurinn það óverulegur að
óhætt ætti að vera að segja að sterkar
likur bendi til þess.að í miðri vikunni
hafi málið farið af stað, þ.e.a.s. vik-
unni áður en Tómas tekur Gunnar á
eintal.
-KMU.