Dagblaðið Vísir - DV - 07.12.1981, Blaðsíða 16

16
DAGBLAÐIÐ & VÍSIR. MÁNUDAGUR 7. DESEMBER 1981.
Menning Menning Menning Menning
Upprisa og endurreisn
í krafti skáldskapar
Guflmundur Danfelsson:
BÓKIN UM DANfEL
Setberg 1981
Guðmundur Danielsson hefur
ritað bækur í nálega hálfa öld —
ljóð, barnasögur, smásögur, skáld-
sögur, leikrit, viðtöl, ritgerðir, frá-
sögur og margt fleira sem ómögulegt
er að skilgreina. Auk þess hefur hann
verið ritstjóri þrasblaða og gripið í
þýðingar þess á milli — liklega sér til
dægrastyttingar, því að svona menn
eru ætíð í vandræðum með að finna
sé eitthvað til dundurs. Hann er ham-
hleypa á ritvelli og einhver fjöllynd-
asti stórhöfundur íslenskur á þessari
öld. Hér á árunum var byrjað að
prenta heildarútgáfu verka hans og
komu út nokkur bindi. Menn héldu
að þetta boðaði að nú ætlaði
gæðingur að fara að stilla sig, draga
saman nótina og lenda. En það var
nú eitthvað annað. Guðmundur
virtist beinlínis færast í aukana þegar
kom á sjöunda áratug ævinnar — og
heldur þeim spretti enn yfir á áttunda
tuginn. Það var vonlaust að halda
heildarútgáfunni áfram að sinni, og
það var ekki fyrr en nú er Sverrir
Kristinsson kom til sögu að þetta var
gert með stóráhlaupi.
Og nú er galdarmaðurinn Guð-
mundur Danielsson farinn að vekja
þá afa sína og áa upp og gerir þá um
leið að nýjum og betri mönnum —
og fer létt með það. Honum virðist
Bókmenntir
Andrés Kristjánsson:
samtími þeirra hafa verið nokkuð
óbilgjarn við þá svo að þeir urðu
heldur illa úti, rétt sé að leiða þá fyrir
dóm nýrrar aldar sem á víst að heita
betri og vita hvort nokkurrar upp-
reisnar sé ekki von. Ég held að óhætt
sé að fullyrða að þetta hafi tekist.
Gömlu mennirnir á bak við Guð-
mund hafa hlotið nýja samúð og
jafnvel skilning síðari kynslóðar við
uppvakninguna, þótt þeim verði það
nú líklega að litlu gagni, og
Guðmundur hefur bætt ofurlitlu við
sjálfan sig um leið.
Svo er nú komið, að góðir rit-
höfundar eru einir nógu miklir kunn-
áttumenn dl þess að vekja upp
dauða, þótt áður fyrr væri þetta sér-
grein manna af annarri stétt. Aðferð-
in til þess er svonefnd heimildaskáld-
saga. Hún er særingaþula nútímans i
þessari galdralist. Þar reynir
höfundur að birta lifandi lesendum
gengna tíð og menn í því ljósi sem
skriflegar og munnlegar heimildir
hrökkva til en lýsa síðan sjálfir þá
mynd til muna með eigin hugarflugi,
sem þó má ekki fara út fyrir flug-
stjórnarsvæði heimildanna og hvergi
hagga staðreyndum þeirra né rögmáli
orsaka og afleiðinga. Heimildaskáld-
sagan er því vegur á milli harðtrúrrar
frásögu af því sem gerðist eða var í
lífi og raun, og skáldsögu sem er
óbundin af áður dreginni lífsforskrift
Hljómtækin sem bera af
/ eriendum könnunum
A-/U90. Magnari sem er 230 RMS vött. I þýska
tímaritinu Audio var þessi magnari nr. I af fjölda
þekktra tækja.
CP-1130. Plötuspilari, beindrifinn og sjálfvirkur
með öllu.
TX-3000. Útvarpsmagnari sem er 100 RMS vött
og er talinn bestu kaupin í Ameríku í dag.
CP-1015. Plötuspilari, hálfsjálfvirkur og beindrif-
inn.
TA-W80. Þetta eru tvö segulbönd í einu tæki og
hægt er að taka upp á milli þeirra á tvöföldum
hraða.
SC-400. Þessir hátalarar komu best út í könnun á
9 gerðum þekktra hátalara í nóvemberhefti
danska tímaritsins HI-FI og ELEKTRONIC.
TA-2050. Stereo segulband, beindrifið og kom sér-
lega vel út í könnun sem sænska tímaritið HI-Fl
og MUSIK gerði og kom betur út á metal-stillingu
en þrisvar sinnum dýrara tæki.
Týsgötu 1, Reykjavík — Sími 10450.
þótt hún hljóti að nýta slíkar heimild-
ir að einhverju leyti. Formið heimild-
arskáldsaga er því brúargerð milli
hugar og heims, meira að segja mjög
mikilvægur gagnvegur milli skáld-
skapar og mannlífs, gerir þjónustu
hans við jákvæð lífsviðhorf áhrifa-
ríkari í þessari samfylgd en eins á
báti.
Guðmundi Daníelssyni er svo
haganlega í ætt skotið að honum
verða hæg heimatökin um efni í til-
þrifamiklar heimildaskáldsögur um
áa sína en jafnframt verður honum
meiri höfundarvandi á höndum. Sig-
urður Guðbrandsson langafi hans var
dæmdur til dauða fyrir frávik í ásta-
málum fyrir liðugri öld, en af því nú
er öldin önnur og ástin á meiri samúð
sá hann sér leik á borði að áfrýja
dómnum fyrir langafa sinn með
myndarlegri heimildarskáldsögu, sem
hann kallaði Dómsdag og út kom
fyrir tveim árum. Guðmundi fórst sá
málflutningur með ágætum og
góðum árangri.
En ekki voru öll efni þrotin í ætt
hans með þeim málalokum. Daníel
afi hans hafði hlotið harða útreið og
dóm að ósekju, að mestu vegna þess
um Daníel”. Þetta er sveitarsaga
þar sem fólkið birtist okkur ljóslif-
andi í önn sinni og erli, flest mikillar
gerðar og ljóslifandi. Þar er mörg
hetjan á ferli, jafnt í tötrum sem til-
höfn. Sviðið er stórt og mannmargt
og ýmislegt drífur á daga sem ekki er
dráttur í lifssögu Daníels í Kaldár-
holti nema þá óbeint. En þetta lýtir
engan veginn söguna, gefur henni
þvert á móti áhrifamátt og skýrir
örlög Daniels. Höfundur gerir meira
en láta heimildirnar vera sér bak-
styrk. Hann er umfram allt að skýra
mál Daníels og birtir því mörg
„réttarskjöl” orðrétt að því er best
verður séð, aðallega dóma, bréf og
bókanir. Þetta víkur sögunni til
hliðar við og við, hnökrar þráðinn,
en gefur henni í raun nýjan styrk
þegar hún streymir fram aftur í eðli-
legum farvegi samræðna, lýsinga og
atburða.
Guðmundi bregðast ekki mannlýs-
ingar i þessari sögu og fer þar á þeim
kostum sem löngum hafa verið ein-
hver mesta lyftistöng í skáldsögum
hans. Hann hefur gaman en lítið
gagn af því að hafa munnbragð sveit-
unga sinna austan Þjórsár á nöfnum
Guðmundur Danielsson
að hann ,,hundsaði og fyrirleit sér-
hverja valdstjórn” og var „upp-
reisnarmaður i eðli sínu, stoltur og
gáfaður en átti við að etja ógnarlegar
andstæður innra með sér”, eins og
segir í bókarkynningu.
Guðmundur hefur nú skrifað
magnað áfrýjunarskjal fyrir afa sinn
og kallar Bókina um Daníel —
„heimildarsögu um Daníel afa
minn”.
Þetta er i senn stórvel skrifuð saga
og áhrifaríkur lestur. Það mætti helst
að henni finna, að höfundi er nokkuð
heitt i hamsi við málflutninginn og
dregur ekki af sér við að reisa Daníel,
tekst það lika með glæsibrag. En
þetta er raunar miklu meira en „bók
og ýmsum algengum orðum. Slíkt
latmæli er heldur þunnur þrettándi í
sögu og dregur fremur en hitt úr því
að hún skírskoti til hvers sem er eins
og vera ber. En hér hefur farið eins og
um Dómsdag áður, að Guðmundur
Daníelsson reisir ekki aðeins Daníel
afa sinn hressilega við með þessari
Ihjálparhönd, heldur færir lesendum
isínum mikilúðlega mannlífssögu
stórskemmtilega og áhrifamikla bók
til lestrar og umhugsunar, ekki til
áfellisdóms um liðna tíð heldur miklu
fremur til aðdáunar og skilnings á
fólkinu I þessu landi — fólkinu sem
lifði og lifir enn í afkomendum sínum
og var og er Daníel að einhverju leyti.
Andrés Kristjánsson.
Aðalfundur
Taflfélags Reykjavíkur 1981 verður haldinn að Grensás-
vegi 46 miðvikudaginn 9. desember 20.00.
Dagskrá:
1. Venjulegleg aðalfundarstörf.
2. Önnur mál.
Stjórnin.