Dagblaðið Vísir - DV - 08.01.1983, Blaðsíða 4

4
DV. LAUGARDAGUR 8. JANUAR1983.
Hjálparsveit skáta slæðir snjóskriðu i Esju en þar fórust tveir menn í mars fyrir fjórum árum.
inga sem látist hafa í snjóskriðum
þegar hér er komið sögu er hátt á
þriðja tug klerka. Ástæðan fyrir því aö
snjóskriöur léku vinnumenn og presta
svo illa á fyrri öldum er efalítið sú að
þessar tvær stéttir manna áttu oftast
erindi yfir snjóþungar heiöar og fyrir
illfarna múla á vetrum. Prestarnir til
þess að sinna nærliggjandi sóknum og
vinnumenn aö sendast fyrir húsbænd-
ur sína í ýmsum erindagjörðum.
Einnig uröu hlutfallslega margir póst-
menn undir skriöum á fyrri tímum og
er ástæöan ugglaust hin sama og gildir
um presta og vinnumenn.
Harmieikurinn á
Seyðisfirði
Samantektin hér að framan ber það
með sér, þótt ófullkomin sé, að slys af
völdum snjóflóða eru mjög algeng á Is-
landi. Slysin eru raunar langtum fleiri
en getið hefur verið hér á undan því að
utan þeirra voveiflegu snjóflóða sem
aldrei hafa komist í annála, heimildir
týnst eða eyðilagst þá er enn ógetið
þeirra ótalmörgu snjóflóða sem fallið
hafa á bæi og menn hafa komist lifandi
undan. Þau eru vissulega miklu fleiri
en þau sem hafa kostað mannslíf og
ólýsanlegar eru þær þjáningar sem
flest þeirra hafa valdið.
Það verður samt ekki litið framhjá
því aö þótt slys af völdum snæskriðna
séu mjög algeng hérlendis þá hafa
þau sjaldnast oröiö stórfelld. Er þar
átt við aö flest snjóflóö hérlendis hafa
fallið utan alfaravegar. Strjálbýlinu
hér á landi verður fyrst og fremst
þakkaö það aö stórfelldur mannskaði
hefur sjaldnast hlotist af þeim.
Nokkrum sinnum hafa þó orðið hér
mikil slys af völdum snjóflóða annað-
hvort vegna þess að snjóflóðin féllu á
mannmörg býli, kauptún eöa á
mörgum stöðum samtímis og með litlu
millibili. Viö minnumst atburðanna í
Siglunesskriöum árið 1613 í þessu sam-
bandi. Snjóflóðiö á Seyðisfirði 1885 er
svo eitt hið válegasta sem hér hefur
orðið.
Það kostaði tuttugu og fjóra menn
lífið.
Hlaup þetta féll átjánda dag
febrúarmánuðar úr Bjólfinum en svo
nefnist fjall er rís í austnorðaustur upp
af Seyðisfjarðarkaupstað.
Snjóskriðan steyptist yfir bæinn á
níunda tímanum um morguninn, áður
en fólk var almennt komiö á fætur. Það
umtumaði algerlega á svipstundu
fimmtán íbúðarhúsum, ýmist stór-
skemmdi þau, braut þau alveg niður
eða færði fram í sjó. Taliö er að í þess-
um húsum hafi búið áttatíu til níutíu
manns og lentu flestir þeirra að ein-
hverju leyti í hlaupinu. Sem fyrr segir
létust tuttugu og fjórir en margir
meiddust en talið er að tólf hafi bein-
brotnað. Þessi ægilegi atburður átti að-
draganda og skal nú fyrst reynt aö
rekja hann.
„Úr öllum áttum
heyrðust óp og vein... "
I byrjun febrúarmánuðar voru
sífelldar snjókomur á degi hverjum á
Austfjörðum, oft með frosti. I þessum
látlausu éljum og kafaldshríðum hlóð
niður ódæma snjó í hin bröttu fjöll
Austfjarða og gerði þar háskalegar
snjódyngjur og hengjur sem hlupu
fram og gerðu víöa usla þótt hvergi
kvæði jafn mikiö aö því og á Seyðis-
firði. I Kálfabotna í Bjólfinum hafði
lagt hjam fyrr um veturinn og þar eð
gífurlegt magn af nýsnævi safnaðist
þar ofan á voru komin skilyrði fyrir
snjóflóð. Þegar nýsnjórinn losnaöi svo
'frá hjarninu fór líka af stað hrikalegt
flóð. Hlaupið breikkaði mjög niður
eftir fjallinu og þar sem það mældist
breiðast reyndist það spanna um sex
hundruð metra. Snjómagn hlaupsins
var svo gífurlegt að jafnt fór yfir
hryggi sem gil og sópaði og braut allt
sem fyrir varð og af ógnarþunga
steyptist það niður í gegnum kaupstað-
inn og stöðvaöist ekki fyrr en tugi
metra úti í firðinum.
Aðkoman að húsarústunum var
ægileg. Ein heimildin segir: „Ur öllum
áttum heyröust óp og vein þeirra er
fyrir snjóflóðinu höfðu oröið. Menn
komu naktir hvaðanæva að, vaðandi
gegnum snjó og ís.” Einn af þeim er
komu fyrstir á vettvang segir:
„Þvílíka sjón hef ég aldrei séö á minni
ævi. Fjórtán íbúðarhúsum var aö
miklu leyti sópað út í sjó þótt megin-
hluti þeirra lægi annaðhvort í sjávar-
máli eða á grundinni milli fjalls og
fjöru.”
Allir þeir sem komust af munu hafa
fundist fljótlega en erfiðlega gekk að
finna suma þá sem fórust þótt grafið
væri í snjóhrönnina á hverjum degi
þegar fært var vegna veöurs sem ekki
var nærri ætíö. Til marks um snjó-
magniö er tafði leitarmenn má geta
þess að rúmur mánuöur leið frá því aö
snjóflóðiö féll þar til lík hinna síöustu
fundust.
Hundrað tuttugu og einn
farist í snjóflóðum
á þessari öld
Það sem af er tuttugustu öldinni
hefur hundrað tuttugu og einn Islend-
ingur farist í snjóflóðum. Munar þar
mest um fimm stórflóð er samanlagt
tóku með sér líf fimmtíu og sex manna.
Þar er átt við Hnífsdalsflóðiö 1910, flóð-
in í Siglufiröi og Engidal 1919, skriðan í
Goðdölum 1948 og snjóflóðin í Nes-
kaupstað 1974. Verða þessum miklu
náttúruhamförum gerð skil hér á eftir.
Snjóflóðið í Hnífsdal 1910 er hið
mannskæðasta sem hlaupiö hefur
fram á þessari öld. Flóðið kom úr f jalli
er rís norðvestur af kauptúninu og
Búðarhyrna nefnist. Þetta var átjánda
dag febrúarmánuðar á niunda tíman-
um árdegis. Gífurlegur snjór var í
skriðunni enda hafði kyngt niður ó-
dæma snjó í vestfirsk fjöll í upphafi
febrúar og urðu miklar hengjur í
f jallabrúnum móti suðri og suðaustri.
Þegar svo hluti hengjanna í Búðar-
hyrnu brast, steyptust þær með gífur-
legum hraða niður gilið í átt að kaup-
túninu. Þegar kom niður úr gilinu,
breiddist úr snjóskriöunni og náði hún,
þá yfir rúmlega hundrað og fimmtíu
faðma breitt svæði. Sópaði hún burt
öllu er á vegi hennar varð, íbúðar-
húsum, sjóbúðum, jafnaöi gaddfreöna
veggi við jörðu og færði á sjó út. Eld-
snöggt eins og byssuskot skall flóðið
yfir svo aö ekkert svigrúm var til
bjargar. Jafnskjótt og skruöningamir
af flóöinu heyröust í innri hluta þorps-
ins og til varð litið voru húsin sem
flóðið tók komin í kaf og efri hluti
þeirra langt fram á s jó. Milli þrjátíu og
fjömtíu manns lentu í þessu flóði. Af
þeim fómst nítján þegar, einn lést
síöar af meiðslum en tólf meiddust
meira eða minna. Nokkrir sluppu
ómeiddir, vom grafnir úr flóðinu eða
var bjargað úr krapinu frammi í s jó.
.. líkin héngu föst
á nöglum ..."
Öðar og fregnin um þennan voveif-
lega atburð barst til Isafjaröar þusti
fólk þaöan til hjálpar og til þess að
grennslast um vini og venslafólk.
Aðkomunni í Hnífsdal þennan febrúar-
morgun er lýst þannig: „Það var ægi-
legt að koma á vettvang. Það mátti
búast við nýju snjóflóöi á hverri
stundu. Hengjurnar í brúnunum sáust
ekki, allt var hulið þoku og hríðar-
mekki hið efra. En snjóflóösferillinn
sást glögglega. Hann var dauðafölur,
en líktist aö ööm leyti nýstorknuðu
hrauni. Snjótungur flóðsins teygðu sig
fram í sjóinn, brimið sauð á þeim og
braut þær smátt og smátt og fleygði í
land líkum, húsgögnum, klæðnaöi og
viöarbrotum úr húsunum. Fjaran var
alþakin reka. Hér og og þar sáust húsa-
rústir og spýtnaendar upp úr
snjónum.”
Þegar samdægurs og snjóflóöið féll
vom rústirnar mokaðar upp og
bjargað því sem unnt var að
bjarga.Fram á kvöld var líkin að
reka á land. Þau fundust öll nema tvö.
Líklega hafa þau aldrei fundist.
„Ömurlegt var að starfa að þessu,”
segir ein heimildin okkur. „Einkum aö
losa líkin sem rak á land úr brakinu í
fjömnni en þar héngu þau föst á
nöglum í trjábrakinu eða flækt í
veiðarfæmm,”
Þegar þetta gerðist var íbúatala
Hnífsdals um þrjú hundruð og er auð-
velt að giska á hve mikil blóötaka
þetta var ekki stærra þorpi. Var eðli-
legt að gerður yröi samanburöur á
þessu mikla slysi og snjóflóöinu á
Seyöisfirði 1885. En þegar það er gert
kemur í ljós einkennileg tilviljun. Þaö
líða nákvæmlega tuttugu og fimm ár á
milli þessara slysa, bæði gerast þau
átjánda febrúar og svo að segja á
sama klukkuslaginu. Og þetta er þó
ekki allt sem er sameiginlegt með
þeim. „Sjaldan er ein báran stijk.” Svo
var ekki 1885 því aö í kjölfar hins
hörmulega slyss í Seyðisfirði kom
snjóflóð í Naustahvammi í Norðfirði
þar sem gömul kona og tvö ungböm
létust. Slysiö í Hnífsdal fór ekki heldur
einsamalt. Hálfum mánuði síðar, eða
fyrsta mars, féll snjóflóö í Skálavík
ytri, sunnan Isafjaröardjúps, og varð
f jórum mönnum að bana.
Snjóflóðin miklu í
Hvanneyrarhreppi
Veturinn 1919 er mesti snjóflóða-
vetur sem af er þessari öld. Þá falla í
mars og apríl háskaleg snjóflóð um
landið og valda sum þeirra stórfelldu
manntjóni. Einna mest var það í
skriðunum við Siglufjörö og Engidal
(sem er skammt vestan viö mynni
Siglufjarðar).
Snjóflóðiö við Sigluf jörð féll klukkan
fjögur aðfaranótt tólfta apríl en
dagana áður voru látlausar austan-
stórhríðar á Siglufiröi og hafði kyngt
niður feikna snjó. Snjóhengjan er olli
flóðinu brast úr svonefndri Skollaskál í
Staðarhólsfjalli sem stendur gegnt
kaupstaðnum í firðinum. Það hent-
ist á ógnarhraða fram í sjó og olli
slíku flóði að nokkur íbúðarhús,
bryggjur og verksmiðjur er staðið
höfðu á eyrinni handan Staðarhóls-
fjalls sópuðust gjörsamlega burt.
Kraftur flóðsins var svo mikill að
gildir járnbjálkar í verksmiðju
kubbuöust í sundur eins og þeir væru
hrífusköft, og múrveggjum og
steyptum undirstöðum véla velti flóðið
sem spilaborgum. Auk þess ruddi það
um koll geysiþungum vélabáknum.
Fór þetta ýmist fram af bakkanum í
sjóinn eða niður í geysistóra síldarþró.
tbúðarhúsin á eyrinni voru sem þurrk-
uð út. Þarna fórust þrjár fjölskyldur,
alls níu manns, en sex manneskjum
var bjargað við illan leik undan húsa-
rústunum, ekkert af því stórslasaö, en
allt aðframkomið af loftleysi og meira
og minna marið.
Oöar og upp rofaði, var hafin leit aö
líkum þeirra er farist höfðu og leituðu
margir menn um hverja fjöru dag og
nótt í nær hálfan mánuö. A pálma-
sunnudag, þrettánda apríl, fannst
fyrsta líkið á timburhólma innan við
kaupstaðinn. Lá hinn látni í rúmi sínu
eins og hann svæfi, með hendur á
br jósti og sáust á honum engir áverkar
utan gat lítið á enninu. Taldi læknir að
hann hefði andast snögglega í svefni. Á
næstu dögum fundust svo lík sex
manna í viöbót, en lík tveggja fundsut
aldrei.
Tjónið af snjóflóði þessu var afar
mikiö. Auk verksmiðju og fjögurra
íbúðarhúsa eyðilögðust tvö stór
geymsluhús, síldarpallar, bryggjur,
mikiö af tunnum,mörg hundruð föt af
lýsi, og höfðu þau brotnað í hundraða-
tali í síldarþró verksmiðjunnar innan
um vélabrakið. Síldarþrærnar voru
tvær úr jámbentri steinsteypu. Fram-
veggur syðri þróarinnar sópaöist í sjó-
inn, en sú nyðri sprakk.
Fjórtán manns í eina gröf
Á meðan á stóð leit Siglfirðinga að
líkum þeirra er farist höföu í flóðinu á
eyrinni fréttist af öðru jafn stórfelldu
snjóflóöi skammt utan fjarðarins. Það
var í Engidal sem er bær í sama hreppi
og Siglufjarðarkaupstaður, Hvanneyr-
arhreppi. Snjóflóðið þar hafði fallið af
engu minni krafti og það er rann í sjó
fram í Siglufirði. Það hafði runnið úr
fjallinu noröan Engidals, farið þvert
yfir dalinn og upp í hlíöina sunnan
hans, breytt þar stefnu og geyst fram
úr dalsmynninu sunnanverðu, fram
yfir lága hóla eða háls sem var upp
undan bænum og svo niöur yfir bæinn,
túnið og móana neðan við það, uns þaö
rann niöur undir sjávarbakka.
Aðkoman þarna var ömurleg.
Snjóflóðið hafði svipt þakinu af bað-
stofunni og varpað því niöur yfir
frambæinn, en bylt austurvegg bað-
stofunnar ofan á fólkið sofandi í
rúmunum. Annars var allur bærinn
brotinn. Eftir mikið erfiði tókst að
grafa niður á líkin. Augljóst var, að
flóðið hafði fallið að næturlagi, þegar
allir voru í fasta svefni og þótti líklegt
að þetta hefði orðið sömu nóttina og
snjóflóðið féll úr Staðarhólsfjalli.
Skriðan um Engidal hafði tekið með
sérlíf sjömanna.
Tvö önnur mannskæð snjóflóð féllu í
nálægð Siglufjarðar um þetta leyti.
Þaö var í Héðinsfirði, en þar fórust
mágar í tveimur hlaupum, sem féllu
með liðlega sólarhrings millibili.
Það voru því alls átján manns úr
Hvanneyrarhreppi, sem fórust í
þessum snjóflóðum yfir páskahátíðina
1919. Voru fjórtán þeirra jarösettir í
einni gröf á Siglufirði þann tuttugasta
og fimmta apríl.
„Guð almáttugur,
snjóflóð!
Snjóflóöiö á Goðdal féll þann tólfta
desember 1948. Bærinn stendur
innarlega í samnefndum dal í Bjarnar-
firöi á Ströndum. Snemma í desember
haföi kyngt niður allmiklum snjó á
þessum slóðum, en austan hvassviðri
barði fönnina saman svo að kominn
var sæmileg færð. En á sunnudeginum
tólfta desember gerði talsveröa
fannkomu ofan á samanbarinn
snjóinn.
Sjö manns voru á bænum Goðdal
þennan dag. Bóndi og húsfreyja ásamt
tveimur bömum þeirra, tveggja og
átta ára, föðursystir bónda, barn
hennar og bamabarn, unglingspiltur.
Klukkan sex síðdegis var allt
heimilisfólkið statt í eldhúsinu og hafði
nýlokiö að drekka kaffi. Var það staðiö
upp frá borðum, nema bóndi er sat við
annan borðendann, þann er fjær var
veggnum er að f jallinu vissi. Allt í einu
heyrðist ógurlegur hávaði frá fjallinu,
ekki ólíkur því þegar brimalda skellur
á hömrum, en þó hærri og ægilegri. I
sömu andrá skall snjóskriðan á
hurðina fram í skúrinn og mölbraut
hana. Bóndinn gat aðeins risið upp og
hrópað: „Guö almáttugur, snjóflóð!”
Hann þóttist skynja þaö að veggurinn
á móti honum skalf og steyptist um.
Húsið í Goðdal var að mestu leyti úr
steini, en eigi að síður reif snjóskriöan
það af grunni og bar það með sér langt
r-------------------------------n
— Sigmundur Ernir Rúnarsson I
I tók saman
I---------------------------------