Dagblaðið Vísir - DV - 08.01.1983, Blaðsíða 10

10 DV. LAUGARDAGUR 8. JANUAR1983.
Textl «g myndir:
Baldur Hermannsson
Kristinn
sidur og
kvenna-
lireyfing*
— samtul við
Sitfurveigu í Gerði
um helgar honur,
hvenréttinúamanninn
Pál postula og
hvennahregfingu
nútimans
Barbara mun birtast kunna
brögnumþeim sem henni unna
þeim mun verða vatniðþunna
að víni þegarþeim liggur á
blessuð megjan Barbará.
Þannig ortu íslensk skáld um meyjuna helgu Barböru til
forna og kunnu margar sögur af hennar píslum og jarteinum.
Þegar hermenn Danakonungs fóru eldi og sverði yfir Island og
bönnuöu ákall helgra manna, þá féU minning hennar í
gleymsku hér á landi, þótt hún hafi lifað góðu lífi áfram í ka-
þólskum löndum. Fyrir þremur áratugum var Kristján Eld-
járn að grafa í húsrúst lítUli sunnan Hafnarfjarðar, þar sem
heitir KapeUa og bendir nafnið mjög tU hins forna, kristna
átrúnaðar. „Rannsóknin var af einfaldasta tagi”, segir
Kristján í bók sinni, Hundrað ár á þjóðminjasafni, en svo bar tU
að leitarflokkurinn fann þarna í rústunum örsmáa konumynd,
telgda úr gulgráum leirsteini, og var þar aftur komin tU Is-
iendinga hin heUaga Barbara, mær og píslarvottur.
Frásögn Kristjáns ber ÖU yfirbragð hins látlausa þokka sem
var aðalsmerkí hins látna forseta og fræðimanns og hún vaktí
þegar nokkra athygli.
Síðar fer Sigurveig Guðmundsdóttir í Gerði í Hafnarfirði að
gefa málinu gaum, enda er hún kaþólsk og kona víðlesin og
sögufróð. Flutti hún útvarpserindi um heUaga Barböru og setti
síðar saman ágætan ritling um sögu hennar, píslarvætti og
helga dóma.
Mörgum þótti mjög við hæfi að mynd hennar skyldi einmitt
finnast þar sem brátt mundi rísa stórkostleg málmbræðsla, því
að Barbara var löngum sérstakur verndari málmbræðslu-
manna. Ragnar HaUdórsson, forstjóri ísal, befur sýnt þessum
merku fomleifum ræktarsemi og stuðlað að því að þeim væri
sýndur verðugur sómi. Nú stendur við KapeUuna nýtt og veg-
legt Ifkneski af heUagri Barböm, smíðað eftir því sem í rústun-
um fannst, að tilhlutan félags kaþólskra leikmanna. Brenna
þar stundum kerti um nætur, Barböra tU dýrðar, og margir Is-
lendingar víða um landið hafa heitið á hana sér tU hjálpar og
liðsinnis í kröggum lífsins.
Sigurveig Guðmundsdóttir er af borgfirskum ættum og skag-
firskum, en fædd og uppalin í Hafnarfirði. Ung að áram snerist
hún tU kaþólskar trúar og hefur á seinni árum látið sér annt um
málstað Barböru meyjar. Sigurveig var formaður Kvenrétt-
indasambands Islands 1968—1970 og hefur unnið á margvísleg-
an hátt að hag kvenna. Gift er hún Sæmundi Jóhannessyni og á
meðhonum sjöböra.
„Nýtísku sagnfræðingar meöal
kvenna, sem gefa sig aö kvennasögu
og kvenfrelsi, eru famar aö athuga
hinar fomu dýrlingasögur um helgar
konur og þykjast sjá í þeim kven-
mynd sem er afar frábragöin því sem
konur hafa átt við aö búa á mið-
öldum,” segir Sigurveig. „Þaö sem
einkennir svo mjög þessar heilögu
konur er hve sjálfstæöar þær era, þær
gera uppreisn gegn feöravaldi og þjóö-
félagi og þaö er aUs ekki aUtaf svo aö
þær séu á einhvern hátt fjarstýrðar af
einhverjum klerki eöa helgum manni
— þær standa einar sér og alveg fyrir
sínu. Tökum til dæmis sögu Katrinar
frá Alexandríu, sem aö vísu er ekki
alveg áreiðanleg sagnfræðilega; þar
er tU þess tekið hve lærð hún var þessi
unga stúlka, svo mjög aö hún getur
rökrætt viö lærðustu menn borgar-
innar um sínar skoðanir. Svo er þaö
Tekla, sem PáU postuli skiröi tU kristni
og kenndi; hún neitar aö giftast þeim
manni sem fjölskyldan haföi valiö
henni, strýkur aö heiman og gerist
sjálfstæöur kristniboði.
Þessar konur áttu oft í höggi viö
sjálft ríkisvald þeirra tíma, keisara-
dæmið rómverska sem var heiðiö. Sér-
staklega var þaö svo á dögum Díó-
kletíans. Þá hnignaði efnahag ríkisins,
landslýöurinn var sáróánægöur og
stjóminni var mjög í mun aö finna ein-
hvern hentugan sökudólg og tóku þá tU
við að ofsækja kristna menn. Reyndar
veröur að viöurkenna aö kristnir menn
gáfu oft tilefni meö hegðun sinni því
þeir fengu þá hugmynd aö því fyrr sem
þeir dæju píslarvættisdauða því betra.
Réöust þeir þá aö hinum rómversku
embættismönnum, játuöu fyrir þeim
trú sína meö ofsa og kröföust þess aö
veröa líflátnir tafarlaust. Þeir hafa
valdiö nokkram óróa í þjóðfélaginu
meöþessumhætti.
En viövíkjandi stööu konunnar á
þessum tíma, þá er hún ákaflega lág.
Ég get nú ekki vitnað tU hvar þaö
stendur en mér er sagt aö heimspek-
ingar Rómverja hafi deUt um þaö
hvort konan heföi sál og Aristóteles
mun hafa haldið því fram aö konan
væri ófuUkominn karlmaöur og aUs
ekki fuUkomin mannvera í sjálfu sér.
En þetta breytist meö kristninni.
Þegar Páll postuU lýsir því yfir að nú
sé ekki lengur gyöingur né grikki, ekki
karl né kona, heldur séum viö alUr eitt
i Kristi Jesú, þá er þaö alveg stórkost-
leg bylting í hugarfari. Kristnin bætir
stööu kvenna og þræla alveg ólýsan-
lega mikiö. Þetta fólk, sem ekki var
einu sinni áUtið fullkomnir menn, þaö
fær allt í einu uppreisn og því er slegiö
föstu aö þaö sé guði jafii mikilvægt og
aUir aðrir. En auðvitaö var enn langur
vegur í jafnrétti fyrfi- landslögunum,
þaö var annar handleggur. ”
Pállpostuli
og kvenréttindin
— En nú hefur Páll löngum veriö
taUnn heldur andvígur réttmdum
kvenna.
„Ég vil nú ekki gera Pál að jafn-
miklum óvini kvenréttinda og nú er
farið aö tala um. Þaö er gjarnan vitnað
í Korintubréfiö þar sem hann bannar
konum aö tala í samkundunni, en viö
verðum aö Uta á hann á þeim tímum
sem hann lifir. Hann er þama að
kristna konur sem ekki voru einu sinni
álitnar fullkomnar mannverar, en
hann réttir hlut þeirra og er í rauninni
kvenréttindamaöur og naut mjög
stuðnings kvenna í trúboöi sínu. 1
fyrsta skipti sem hann leggur leiö sína
tU Evrópu kemur hann til Lydíu
purpurasala sem var auöug kona í
Þessaloníku minnir mig. Þaö var
ekkert samkomuhús fyrir hendi en hún
tekur á móti honum, gerist kristin og
hennar heimUi verður miöstöð boðunar
Páls meöan hann er þarna. Þaö eru
fleiri konur sem hann minnist á í
bréfunum og virðist hafa veriö mjög
vinveittur, PriscUla og aðrar og þær
virðast hafa styrkt hann ekkert síöur
en karlmennnirnir.
En svo fer aftur að halla undan fæti
meö réttindi kvenna. Ef ég fer aö vitna
í höfuðrit eins og Dagligt liv i Norden,
eftir Troels Lund, þá mhinist hann á
þaö aö staöa kvenna hafi verið betri í
kaþólskum siö en síðar varö. Hann
nefnir meöal annars veislur og mann-
fundi, að í kaþólskum siö hafi þaö aUt
f ariö miklu siölegar og rólegar fram en
eftir siðaskipti vegna þess að klerka-
lýöurinn hélt meö konunum. Rudda-
skapur karlmannanna fékk ekki aö
vaöa eins uppi vegna samheldni
kvenna og klerkalýðs. Kaþólska
kirkjan var einlægt aö reyna að
siðbæta mannfólkiö og þá ekki síst y fir-
stéttina sem hafði ráö hinna í hendi
sér. I kaþólskum siö má seg ja aö konur
hafi hlýtt sínum skriftafeörum en meö
lúterstrúnni og öUu því veröa þær
undirgefnar gersamlega feörum
sínum, eiginmönnum og jafnvel sonum
— eins og verið hafði í heiöni.
Svo er það þessi útvegur sem konur
höfðu í kaþólskum siö, en þaö voru
klaustrin. Þó aö þær væru stundum
sendar í klaustur á barnsaldri, og ekki
aUtaf svo sjálfviljugar, þá var þama
opin leið fýrir konur á fyrri tíð. Eitt af
því sem dró mig svo sterkt aö kaþólsku
kirkjunni var staöa kvenna í henni þá.
Ég komst í kynni við Jósefssystur í
Landakoti og þar hitti ég fyrir ein-
hverjar þær mikUhæfustu konur sem
ég hef kynnst um ævina og ég verö aö
segja að þær príorinnur sem starfað
hafa hér á landi era margar hverjar
merkUegustu kvenpersónur sem ég
hefi nokkru sinni kynnst. Þær höföu
þama algera sérstöðu. Þær unnu fyrir
andlega hugsjón, voru ekki bundnar
fjölskyldulífi og gátu helgaö sig henni
af heilum hug. Á sinn hátt lifðu þær
mjög sjálfstæöu lífi þótt þær væru
lokaðar inni í klaustrum sem kallað var.
Þetta kemur meðal annars fram í
sögu Florence Nightingale. Hún var
alveg aö æörast, þessi gáfaða yfir-
stéttarstúlka, yfir því aö hún fékk
engin tækifæri til þess aö láta persónu-
leika sinn njóta sín í því sem hún haföi
áhuga á. Hún vUdi ekki gifta sig. En
hún fór í ferðalög og kynntist þá St.
Vincent klaustursystrum og þeirra
hjúkranarstarfi og þá fær sú hugsun
hennar, að stunda hjúkrun, skýrari
mynd. I löndum mótmælenda þótti
hjúkrun þá óvirðulegt starf en í
kaþólskum löndum naut hún viröingar
vegna þessara klausturkvenna.”
Kvennabarátta
og fóstureyðingar
— Finnst þér barátta þessara
kristnu kvenna endurspeglast í
baráttu kvenna við núverandi
aðstæöur?
„Þaö má segja aö barátta kvenna nú
um stundir gegn feöravaldi, valdi
eiginmanna og jafnvel rikjandi þjóð-
skipulagi sé samhljóöa viö ævir
þessara heUögu kvenna sem aö ööru
leyti er auövitað ólficu saman aö jafna.
Konur era öllu betur settar nú á
tímum, ég tala nú ekki um ósköpin hér
á landi. Að vísu fer lítið fyrir baráttu
kvenna í ókristnum löndum og ég held
mér sé óhætt að segja að þær séu
frjálsari í kristnum siö en ööram trúar-
brögöum. Stjómmálakonur Indlands og
austur þar era undantekning frá regl-
unni því yfirleitt era kjör kvenna þar
herfUeg. En þaö er ekki svo gott að
bera þetta saman. Það eru 1500—2000
ár siðan konur börðust fyrir trú sinni
og rétti í kristnum siö en kvennabar-
áttan nú er aUs ekki kristin — hún er
það sem kaUa mætti vinstri sinnuð. Ég
tek tU dæmis fyrstu ræöu Bríetar
Bjarnhéðinsdóttur þar vitnar hún
ákaflega mikiö í rit og heimUdir um
þaö hve mjög kirkjan hafi staöiö fyrir
kúgun kvenna. Hún vitnar þar í ýmsa
spekinga og náttúrlega í bréf Páls
postula, sem fyrr er getið, og ég tel nú
aUs ekki aö skipi honum sjálfkrafa í
flokk andstæöinga kvenréttinda.
Kvenréttindahreyfingin var í fyrstu á
margan hátt frekar andkirkjuleg og
þær konur sem unnu aö henni þá voru
yfirleitt ekki trúaöar. En þama verö
ég náttúrlega um leiö aö taka undan
Olafíu Jóhannsdóttur sem er einhver
mesta trúarhetja meöal kvenna sem
viö höfumátt.
En ég held aö kirkjumar, bæöi
heimskirkjan og mótmælendakirkj-
urnar, séu aö reyna aö stokka upp sín
spU, endumýja hjá sér marga hluti og
losna viö ýmsa fordóma sem þær voru
aö dragnast meö. Ég held ekki aö
konur þurfi núoröiö að óttast kirkjuna
sem andstæöing, síöurensvo.”
— Nú snýst kvennabaráttan ekki
lengur um launakjör og jafnrétti fyrir
lögum heldur atriöi eins og fóstur-
eyöingar og veröum viö ekki að telja
þær frekar ókristUegtathæfi?
„Jú, mér finnst fóstureyðing hörmu-
legt úrræöi og lít á hana sem líflát.
Off jölgun mannkyns er auövitaö mikiö
vandamál en aö taka þaö úrræði aö